Τα ρητορικά τεχνάσματα και η σημασία τους
Τι είναι το αδύνατον και το ανακόλουθο και πώς χρησιμοποιούνται; Η αναδίπλωση; Δείτε τα πιο δημοφιλή ρητορικά σχήματα λόγου και τη σημασία τους.
Η τέχνη της ρητορικής βασιζόταν από αρχαιότατων χρόνων στην περίτεχνη χρήση λέξεων και φράσεων με τέτοιον τρόπο ώστε να προκαλούν έντονα συναισθήματα στον θεατή και με στόχο να καταφέρουν να τον πείσουν για τις θέσεις/απόψεις του εκάστοτε αγορευτή.
Σήμερα η ρητορική αναφέρεται και ως «τέχνη της γλώσσας» και μπορεί κάτι τέτοιο να ακούγεται κλισέ, όμως η χρήση συγκεκριμένων σχημάτων λόγου και τεχνασμάτων πράγματι, μπορεί να μετατρέψει ακόμα και την πιο βαρετή ομιλία σε κάτι έντονο, προκλητικό και σε κάποιες περιπτώσεις, ψυχαγωγικό.
Δείτε παρακάτω μερικά από τα πιο δημοφιλή ρητορικά τεχνάσματα – σχήματα λόγου και το πώς αυτά χρησιμοποιούνται.
Το αδύνατον
Σίγουρα θα γνωρίζετε την χρήση της υπερβολής, σε φράσεις όπως «πέθανε από τα γέλια», «σκάει ο τζίτζικας», «δυνατός σαν βουνό». Πρόκειται για μια παρομοίωση, η οποία ξεπερνά το πραγματικό και το συνηθισμένο. Το αδύνατον τώρα είναι μια ιδιαίτερη μορφή υπερβολής, στην πιο ακραία της έκφραση, με τη χρήση φράσεων όπως «μέχρι να παγώσει η Κόλαση».
Το ανακόλουθο
Χρησιμοποιείται συχνά στην λογοτεχνία για να δημιουργήσει το λεγόμενο «ρεύμα συνείδησης», δηλαδή τις σκέψεις ενός χαρακτήρα μέσα από συνεχόμενη ροή ιδεών και συναισθημάτων. Ο όρος περιγράφει μια ξαφνική και απρόσμενη διακοπή σε μια φράση, μια παραβίαση της συντακτικής συνέπειας, η οποία την κάνει να καταλήγει σε κάτι τελείως διαφορετικό από αυτό που θα περίμενε ο αναγνώστης/θεατής να ακούσει/διαβάσει.
Η αναδίπλωση
Στο συγκεκριμένο σχήμα λόγου μια λέξη ή φράση επαναλαμβάνεται αμέσως αφού αναφερθεί (συνήθως δύο φορές), χωρίς να μεσολαβεί κάτι μεταξύ της επανάληψης αυτής. Χρησιμοποιείται για να προβάλει με ιδιαίτερη ένταση και έμφαση την επαναλαμβανόμενη έννοια. Για παράδειγμα «φεύγει, φεύγει ο προδότης», «μια φωνή, τρόμου φωνή» και «Απρίλη, Απρίλη δροσερέ».
Η ανθυποφορά
Σε αυτήν ο ρήτορας υποβάλλει ο ίδιος τις ερωτήσεις που ενδεχομένως θα του έκαναν οι «αντίπαλοι» και δίνει μόνος του απαντήσεις.
Η αντονομασία
Σε αυτήν, το κύριο όνομα κάποιου αντικαθίσταται με το πατρωνυμικό του ή κάποιο επίθετο. Για παράδειγμα, Γέρος του Μοριά, αντί για Κωλοκοτρώνης, Πηλείδης αντί για Αχιλλέας, Σιδηρά Κυρία αντί για Μάργκαρετ Θάτσερ.
Το ασύνδετο
«Πήγαμε εκεί, ο καιρός ήταν χάλια, δεν μείναμε πολύ, μπήκαμε στο αυτοκίνητο, γυρίσαμε σπίτι, αυτά». Κάπως έτσι μπορεί να μεταφερθεί στο… σήμερα το συγκεκριμένο σχήμα λόγου, το οποίο στην ουσία παραλείπει επίτηδες την σύνδεση μεταξύ διαδοχικών καταστάσεων, προσφέροντας κάτι σαν fast forward στον ακροατή. Το αντίθετό του ονομάζεται πολυσύνδετο, και αφορά την προσθήκη περισσότερων συμπλεκτικών ή διαχωριστικών συνδέσμων μεταξύ των προτάσεων.
Ο χιασμός
Εδώ η σειρά ενός ζευγαριού λέξεων ή φράσεων αντιστρέφεται στο επόμενο ζευγάρι λέξεων ή φράσεων, δίνοντας κατά κάποιον τρόπο ρυθμό στον λόγο και παράλληλα κάνοντας σαφές και πιο ελκυστικό στο κοινό αυτό που ακούγεται. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο λόγος του JFK, στον οποίο ανέφερε «μην ρωτάτε τι μπορεί να κάνει η πατρίδα για εσάς, ρωτήστε τι μπορείτε εσείς να κάνετε για την πατρίδα».
Το ζεύγμα
Ο όρος περιγράφει το σχήμα λόγου εκείνο στο οποίο δύο προσδιορισμοί «κολλάνε» σε ένα ρήμα, ενώ με βάση τη λογική ο ένας από αυτούς δεν ταιριάζει σε αυτό, αλλά σε άλλο ρήμα το οποίο εννοείται. Για παράδειγμα, «ακούει ντουφέκια και βροντούν, σπαθιά λαμποκοπάνε», «να τον ποτίσω κρύο νερό και δροσερό χορτάρι» και «τρώνε παχιά πρόβατα και κρασί εξαίσιο».
