Επτά πράγματα που μάθαμε λάθος στο σχολείο
Ζουν οι Εσκιμώοι σε ιγκλού; Πόσα πόδια έχει η σαρανταποδαρούσα; Είναι σωστός ο δημοφιλής «χάρτης» της γλώσσας μας; Επτά αλήθειες που (δεν) μάθαμε στο σχολείο.
Κανένα εκπαιδευτικό σύστημα δεν είναι τέλειο, κανένα σχολικό βιβλίο επίσης. Όμως πόσα θα μπορούσαμε να αμφισβητήσουμε όντας τόσο μικροί και… αθώοι; Αρκετές δεκαετίες μετά, η επιστήμη έχει κάνει τα πράγματα αρκετά πιο ξεκάθαρα, οι γνώσεις μας έχουν ενισχυθεί σημαντικά και μπορούμε πλέον να αμφισβητήσουμε ευθέως αρκετές από τις πληροφορίες που ενδεχομένως μάθαμε λάθος στο σχολείο.
Παρακάτω ακολουθούν οκτώ τέτοιες περιπτώσεις.
Οι στρουθοκάμηλοι κρύβουν το κεφάλι τους στην άμμο
Πόση παραπληροφόρηση έχουν… αντέξει τα αστεία αυτά πτηνά για τόσες δεκαετίες, έχοντας μάλιστα δώσει και το όνομά τους σε λέξεις όπως «στρουθοκαμηλισμός»; Όχι λοιπόν, οι στρουθοκάμηλοι δεν κρύβουν το κεφάλι τους στην άμμο όταν φοβούνται γιατί – τι ποιο λογικό;- δε θα μπορούσαν να αναπνεύσουν! Ο μόνος λόγος για τον οποίο βουτάνε το κεφάλι τους στην άμμο, είναι για να γυρίσουν τα αυγά τους, τα οποία θάβουν κάτω από τη γη.
Οι Εσκιμώοι ζουν σε ιγκλού
Αντίθετα με το τι μάθαμε στο σχολείο, οι Εσκιμώοι δε ζουν σε ιγκλού φτιαγμένα από παγωμένο χιόνι. Τα σπίτια αυτά από πάγο τα έφτιαχναν μόνο ως προσωρινά καταφύγια κατά την διάρκεια των χειμωνιάτικων ταξιδιών τους για κυνήγι πριν από αρκετές εκατοντάδες χρόνια. Τα μόνιμα σπίτια των Εσκιμώων το χειμώνα, φτιάχνονται από ξύλο, οστά φάλαινας και καλύπτονται από δέρμα φώκιας, ενώ οι… καλοκαιρινές τους κατοικίες είναι σκηνές από δέρματα ζώων. Επίσης, η λέξη igloo δεν αφορά απαραιτήτως ένα σπιτάκι χτισμένο από χιόνι και πάγο, αλλά γενικότερα κάθε κατοικία. Έτσι την ώρα που διαβάζετε αυτές τις γραμμές, πιθανότατα βρίσκεστε και εσείς σε ένα.. ιγκλού!
Η σαρανταποδαρούσα έχει…
… σαράντα πόδια, σωστά; Λάθος! Το… αντιπαθές έντομο μπορεί να έχει είτε λιγότερα από είκοσι πόδια είτε παραπάνω από τριακόσια, συνήθως σε μονά ζευγάρια (π.χ. 15, 17). Ούτε σαράντα πόδια λοιπόν, όπως ενδεχομένως να νομίζατε, ούτε εκατό όπως δηλώνει το όνομά του στα λατινικά. Επίσης, τα έντομα αυτά γεννιούνται με επτά ζευγάρια πόδια, τα οποία χρόνο με το χρόνο αυξάνονται. Αηδιάσατε; Πάμε σε κάτι πιο light.
Ο καθένας μας έχει πέντε αισθήσεις
Η γεύση, η αφή, η όραση, η ακοή και η οσμή καλύπτουν μόνο ένα μικρό ποσοστό από τους τρόπους με τους οποίους «αλληλεπιδρούμε» με τον κόσμο. Αισθανόμαστε την κίνηση μέσα από «επιταχυντές» οι οποίοι βρίσκονται στο αιθουσαίο σύστημα των αυτιών μας. Η κίνηση των υγρών μέσα από μικροσκοπικά κανάλια βαθιά μέσα στα αυτιά μας, επιτρέπει την αίσθηση της κίνησης και μας δίνει, επίσης, ισορροπία. Κάθε φορά που ζαλιζόμαστε, η αίσθηση αυτή διαταράσσεται. Όταν κρατάμε την αναπνοή μας, αισθανόμαστε το αίμα μας να γίνεται όξινο, ενώ το διοξείδιο του άνθρακα διαλύεται μέσα σε αυτό σχηματίζοντας ανθρακικό οξύ.
Επίσης, το σώμα μας έχει αίσθηση της θερμοκρασίας, του πόνου και του χρόνου καθώς και δεκάδων άλλων αισθήσεων οι οποίες μας επιτρέπουν να ανταποκρινόμαστε στα εξωτερικά και εσωτερικά ερεθίσματα.
Η γλώσσα μας έχει τέσσερεις «περιοχές» γεύσης
Σίγουρα θα θυμάστε το όμορφο σχεδιάκι της ανθρώπινης γλώσσας στα βιβλία της βιολογίας, στο οποίο φαίνονταν ξεκάθαρα οι τέσσερεις περιοχές ανάλογα με τους γευστικούς μας κάλυκες: μία περιοχή στην άκρη της γλώσσας για τις γλυκές γεύσεις, δύο στα πλάγια για τις ξινές και τις αλμυρές και μία τέταρτη στο πίσω μέρος της για τις πικρές γεύσεις. Ο «χάρτης» αυτός εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1942 χάρη σε ένα… λάθος του καθηγητή του Harvard Edwin Boring, ο οποίος ερμήνευσε λανθασμένα μια γερμανική μελέτη του 1901. Η γλώσσα μας δε διαθέτει μόνο αυτούς τους υποδοχείς για να ανιχνεύει τις γεύσεις, αλλά και αρκετούς ακόμα. Πόσους ακριβώς; Μέχρι στιγμής πέντε, όμως ο αριθμός αυτός ενδεχομένως να αλλάξει καθώς χρόνο με το χρόνο οι επιστήμονες αποκωδικοποιούν και άλλους υποδοχείς γεύσεων.
Προερχόμαστε από τους πιθήκους
Δεν προήλθαμε από τους πιθήκους. Απλώς μοιραζόμαστε μαζί τους έναν κοινό πρόγονο, που μοιάζει πολύ και στους δυο μας. Ο κοινός μας πρόγονος έζησε πριν από οκτώ περίπου εκατομμύρια χρόνια. Από την «οικογένειά» του προήλθαμε τόσο εμείς όσο και οι πίθηκοι που βλέπουμε σήμερα. Σκεφτείτε το σαν μια διακλάδωση σε ένα γενεαλογικό δέντρο, και όχι σαν ευθεία γραμμή: στο ένα «παρακλάδι» βρισκόμαστε εμείς, στο άλλο οι πίθηκοι που γνωρίζουμε σήμερα.
Υπάρχουν μόνο τρεις μορφές ύλης
Στο σχολείο μάθαμε ότι η ύλη εμφανίζεται σε τρεις μορφές: στερεό, υγρό και αέριο. Όμως τα πράγματα στον κόσμο δεν είναι τόσο απλά και ίσως γι’ αυτό τα σχολικά βιβλία να αμέλησαν να μας παρουσιάσουν και τις υπόλοιπες μορφές τους. Για παράδειγμα, οι υγροί κρύσταλλοι έχουν μόρια τα οποία κατανέμονται σαν να είναι στερεά, όμως είναι ρευστά όπως το υγρό. Οι ιδιότητές τους αυτές είναι ζωτικής σημασίας για τα κύτταρά μας, για τα σαμπουάν και φυσικά για τις… τηλεοράσεις LCD. Όμως οι μορφές δεν σταματούν εδώ: Υπάρχει το πλάσμα, η κατάσταση στην οποία βρίσκεται κάθε στοιχείο στον Ήλιο, τα σούπερ-υγρά και το συμπύκνωμα Bose-Einstein.
Νικόλας Γεωργιακώδης
Παρακάτω ακολουθούν οκτώ τέτοιες περιπτώσεις.
Οι στρουθοκάμηλοι κρύβουν το κεφάλι τους στην άμμο Πόση παραπληροφόρηση έχουν… αντέξει τα αστεία αυτά πτηνά για τόσες δεκαετίες, έχοντας μάλιστα δώσει και το όνομά τους σε λέξεις όπως «στρουθοκαμηλισμός»; Όχι λοιπόν, οι στρουθοκάμηλοι δεν κρύβουν το κεφάλι τους στην άμμο όταν φοβούνται γιατί – τι ποιο λογικό;- δε θα μπορούσαν να αναπνεύσουν! Ο μόνος λόγος για τον οποίο βουτάνε το κεφάλι τους στην άμμο, είναι για να γυρίσουν τα αυγά τους, τα οποία θάβουν κάτω από τη γη.
Οι Εσκιμώοι ζουν σε ιγκλού
Αντίθετα με το τι μάθαμε στο σχολείο, οι Εσκιμώοι δε ζουν σε ιγκλού φτιαγμένα από παγωμένο χιόνι. Τα σπίτια αυτά από πάγο τα έφτιαχναν μόνο ως προσωρινά καταφύγια κατά την διάρκεια των χειμωνιάτικων ταξιδιών τους για κυνήγι πριν από αρκετές εκατοντάδες χρόνια. Τα μόνιμα σπίτια των Εσκιμώων το χειμώνα, φτιάχνονται από ξύλο, οστά φάλαινας και καλύπτονται από δέρμα φώκιας, ενώ οι… καλοκαιρινές τους κατοικίες είναι σκηνές από δέρματα ζώων. Επίσης, η λέξη igloo δεν αφορά απαραιτήτως ένα σπιτάκι χτισμένο από χιόνι και πάγο, αλλά γενικότερα κάθε κατοικία. Έτσι την ώρα που διαβάζετε αυτές τις γραμμές, πιθανότατα βρίσκεστε και εσείς σε ένα.. ιγκλού!
Η σαρανταποδαρούσα έχει…
… σαράντα πόδια, σωστά; Λάθος! Το… αντιπαθές έντομο μπορεί να έχει είτε λιγότερα από είκοσι πόδια είτε παραπάνω από τριακόσια, συνήθως σε μονά ζευγάρια (π.χ. 15, 17). Ούτε σαράντα πόδια λοιπόν, όπως ενδεχομένως να νομίζατε, ούτε εκατό όπως δηλώνει το όνομά του στα λατινικά. Επίσης, τα έντομα αυτά γεννιούνται με επτά ζευγάρια πόδια, τα οποία χρόνο με το χρόνο αυξάνονται. Αηδιάσατε; Πάμε σε κάτι πιο light.
Ο καθένας μας έχει πέντε αισθήσεις Η γεύση, η αφή, η όραση, η ακοή και η οσμή καλύπτουν μόνο ένα μικρό ποσοστό από τους τρόπους με τους οποίους «αλληλεπιδρούμε» με τον κόσμο. Αισθανόμαστε την κίνηση μέσα από «επιταχυντές» οι οποίοι βρίσκονται στο αιθουσαίο σύστημα των αυτιών μας. Η κίνηση των υγρών μέσα από μικροσκοπικά κανάλια βαθιά μέσα στα αυτιά μας, επιτρέπει την αίσθηση της κίνησης και μας δίνει, επίσης, ισορροπία. Κάθε φορά που ζαλιζόμαστε, η αίσθηση αυτή διαταράσσεται. Όταν κρατάμε την αναπνοή μας, αισθανόμαστε το αίμα μας να γίνεται όξινο, ενώ το διοξείδιο του άνθρακα διαλύεται μέσα σε αυτό σχηματίζοντας ανθρακικό οξύ.
Επίσης, το σώμα μας έχει αίσθηση της θερμοκρασίας, του πόνου και του χρόνου καθώς και δεκάδων άλλων αισθήσεων οι οποίες μας επιτρέπουν να ανταποκρινόμαστε στα εξωτερικά και εσωτερικά ερεθίσματα.
Η γλώσσα μας έχει τέσσερεις «περιοχές» γεύσης Σίγουρα θα θυμάστε το όμορφο σχεδιάκι της ανθρώπινης γλώσσας στα βιβλία της βιολογίας, στο οποίο φαίνονταν ξεκάθαρα οι τέσσερεις περιοχές ανάλογα με τους γευστικούς μας κάλυκες: μία περιοχή στην άκρη της γλώσσας για τις γλυκές γεύσεις, δύο στα πλάγια για τις ξινές και τις αλμυρές και μία τέταρτη στο πίσω μέρος της για τις πικρές γεύσεις. Ο «χάρτης» αυτός εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1942 χάρη σε ένα… λάθος του καθηγητή του Harvard Edwin Boring, ο οποίος ερμήνευσε λανθασμένα μια γερμανική μελέτη του 1901. Η γλώσσα μας δε διαθέτει μόνο αυτούς τους υποδοχείς για να ανιχνεύει τις γεύσεις, αλλά και αρκετούς ακόμα. Πόσους ακριβώς; Μέχρι στιγμής πέντε, όμως ο αριθμός αυτός ενδεχομένως να αλλάξει καθώς χρόνο με το χρόνο οι επιστήμονες αποκωδικοποιούν και άλλους υποδοχείς γεύσεων.
Προερχόμαστε από τους πιθήκους
Δεν προήλθαμε από τους πιθήκους. Απλώς μοιραζόμαστε μαζί τους έναν κοινό πρόγονο, που μοιάζει πολύ και στους δυο μας. Ο κοινός μας πρόγονος έζησε πριν από οκτώ περίπου εκατομμύρια χρόνια. Από την «οικογένειά» του προήλθαμε τόσο εμείς όσο και οι πίθηκοι που βλέπουμε σήμερα. Σκεφτείτε το σαν μια διακλάδωση σε ένα γενεαλογικό δέντρο, και όχι σαν ευθεία γραμμή: στο ένα «παρακλάδι» βρισκόμαστε εμείς, στο άλλο οι πίθηκοι που γνωρίζουμε σήμερα.
Υπάρχουν μόνο τρεις μορφές ύλης
Στο σχολείο μάθαμε ότι η ύλη εμφανίζεται σε τρεις μορφές: στερεό, υγρό και αέριο. Όμως τα πράγματα στον κόσμο δεν είναι τόσο απλά και ίσως γι’ αυτό τα σχολικά βιβλία να αμέλησαν να μας παρουσιάσουν και τις υπόλοιπες μορφές τους. Για παράδειγμα, οι υγροί κρύσταλλοι έχουν μόρια τα οποία κατανέμονται σαν να είναι στερεά, όμως είναι ρευστά όπως το υγρό. Οι ιδιότητές τους αυτές είναι ζωτικής σημασίας για τα κύτταρά μας, για τα σαμπουάν και φυσικά για τις… τηλεοράσεις LCD. Όμως οι μορφές δεν σταματούν εδώ: Υπάρχει το πλάσμα, η κατάσταση στην οποία βρίσκεται κάθε στοιχείο στον Ήλιο, τα σούπερ-υγρά και το συμπύκνωμα Bose-Einstein.
Νικόλας Γεωργιακώδης
