Μια νύχτα στο Αστεροσκοπείο
Περάσαμε μια νύχτα στο Κέντρο Επισκεπτών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και σας μεταφέρουμε εικόνες από το… θρυλικό τηλεσκόπιο του θόλου της Πεντέλης.
του Γιώργου Κόκουβα
«Πουθενά αλλού στον κόσμο δεν μπορούν να κάνουν κάτι τέτοιο. Οπουδήποτε αλλού υπάρχει τηλεσκόπιο του 19ου αιώνα, το έχουν πίσω από διπλές προθήκες», μας λένε οι υπεύθυνοι του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών λίγο πριν ο αμφιβληστροειδής μας πάρει θέση στην άκρη του Newall, του οργάνου παρατήρησης που φτιάχτηκε το μακρινό 1850 για να καταλήξει στον θόλο του Κέντρου Επισκεπτών της Πεντέλης.
Όσο για το τι είδαμε μέσα από την «κλειδαρότρυπα» του γαλαξία; Ίσως τελικά να μην ήταν αυτό που είδαμε το πιο εντυπωσιακό. Το εντυπωσιακότερο ήταν όσα ακούσαμε, όσα αισθανθήκαμε και όσα συνειδητοποιήσαμε εκείνη τη νύχτα, μέσα στο μεγάλο κυκλικό «σπίτι» του τηλεσκοπίου. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Μια επίσκεψη στο Αστεροσκοπείο
Από τα τέσσερα τηλεσκόπια του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, αυτό του Χελμού δεν είναι επισκέψιμο, αυτό του Κρυονερίου Κορινθίας είναι επισκέψιμο μία φορά τον χρόνο, ενώ αυτό στον λόφο των Μουσών στο Θησείο θα ανοίξει τις πόρτες του για το κοινό σε λίγους μήνες. Αυτό σημαίνει πως το τηλεσκόπιο στο Κέντρο Επισκεπτών της Πεντέλης που επαναλειτούργησε για το κοινό μετά από αρκετά χρόνια «λουκέτου», είναι πρακτικά αυτή την περίοδο η μοναδική σας επιλογή για να κρυφοκοιτάξετε τα μυστικά του ουρανού.
Στο πρακτικό κομμάτι της επίσκεψης, το Κέντρο λειτουργεί περίπου τέσσερις φορές τον μήνα (συγκεκριμένες Παρασκευές και Κυριακές στις 20.00, στις ημερομηνίες που θα δείτε εδώ) και η είσοδος, που περιλαμβάνει παρουσίαση-ξενάγηση στον θόλο, στοιχίζει 5€. Πρώτη στάση είναι το ισόγειο του θόλου όπου στεγάζεται το Newall, για μία συζήτηση που… ανάβει τα αίματα.
Ο πόλεμος της Επιστήμης
(φωτό: Άρης Μυλωνάς)
Ο κ. Νίκος Ματσόπουλος, αστροφυσικός και μέλος του Ινστιτούτου Αστρονομίας και Αστροφυσικής, μας περιμένει εκεί για μία εισαγωγική συζήτηση περί επιστήμης και σύμπαντος. «Η επιστήμη είναι ο μόνος μη αμφισβητήσιμος τρόπος να παρατηρήσουμε τον κόσμο», λέει σε εμάς και στο υπόλοιπο group των περίπου 50 επισκεπτών, θυμίζοντάς μας πως οι αισθήσεις μας είναι εκτός από υποκειμενικές, και ατελείς.
«Κάποτε οι αστρονόμοι προσπαθούσαν να παρατηρήσουν μέσω τηλεσκοπίων την επιφάνεια του Άρη για να την χαρτογραφήσουν. Όλοι λοιπόν αποφάσισαν πως υπήρχε ένας «ισημερινός», ένα «ποτάμι» που τον διέσχιζε. Μέχρι που πολύ αργότερα αντιλήφθηκαν πως αυτή η γραμμή που έβλεπαν δεν ήταν παρά τα αγγεία του ματιού τους, το οποίο πίεζαν τόσες ώρες επιθυμώντας να δουν κάτι, ώστε τελικά… είδαν αυτό που δεν υπήρχε», μας λέει.
Κάπως έτσι, μας εξηγεί, η ασφαλής γνωριμία μας με το σύμπαν δεν μπορεί παρά να γίνει με τα αγαπημένα «παιχνίδια» των επιστημόνων, τα μηχανήματα, όπως αυτό που μας περίμενε στο πάνω μέρος του θόλου. Πριν το δούμε όμως, προλάβαμε να καταρρίψουμε παρέα με τον κ. Ματσόπουλο μια σειρά από μύθους γύρω από την επιστήμη και το σύμπαν μέσα από μία ενδιαφέρουσα συζήτηση, για την οποία δεν θα σας πούμε περισσότερα – αξίζει να την κάνετε οι ίδιοι μαζί του, καθώς δεν αποτελεί άλλη μία «μουσειακή» διάλεξη, αλλά μια ευφυή κατατόπιση από έναν άνθρωπο με το χάρισμα της μεταδοτικότητας. Μετά την συζήτηση ακολουθεί ένα σύντομο ντοκιμαντέρ για τον γαλαξία μας σε επιμέλεια του ίδιου και ύστερα… είναι η ώρα να ανέβουμε στα αστέρια.
Κρυφοκοιτάζοντας το σύμπαν
Μερικές χιλιάδες χρόνια ταξιδεύει το φως από μακρινούς ήλιους, για να φτάσει στο ραντεβού με τα μάτια μας, κάτω από τον μισάνοιχτο θόλο της Πεντέλης. Η αλήθεια είναι πως μέσα από το «ματάκι» του τηλεσκοπίου βλέπουμε απλώς τα ουράνια σώματα πιο κοντά μας: Με βάση τις συνθήκες του ουρανού κάθε βραδιά και τον μήνα επίσκεψης, μπορείτε να δείτε από σμήνη αστεριών μέχρι ένα απλό «κυκλάκι καπνού» που είναι ένας γειτονικός μας ήλιος ο οποίος έσβησε (αυτή θα είναι κάποτε η μοίρα και του δικού μας ήλιου) ή από ένα σύμπλεγμα αστεριών που μοιάζει με τον ET τον εξωγήινο (γι’ αυτό και ονομάστηκε ακριβώς έτσι) μέχρι, αν είστε τυχεροί, τους κρατήρες της Σελήνης ή τους δακτυλίους του Κρόνου. Μην περιμένετε όμως κάτι «φοβερό και τρομερό».
Δεν θα δείτε πυροτεχνήματα και φαντασμαγορικό show μέσα από το τηλεσκόπιο. Το φοβερό και τρομερό είναι η αίσθηση που σου αφήνει η επαφή σου με το σύμπαν. Είναι η αίσθηση πως δεν είμαστε μόνοι – «αν βήξει ο Ήλιος, η Γη κάηκε», μας θυμίζουν οι άνθρωποι του Αστεροσκοπείου κατά την ξενάγηση – και πως, κυρίως, δεν είμαστε το κέντρο του σύμπαντος.
«Η έρευνα του σύμπαντος είναι ο μοναδικός τρόπος που έχουμε να αυτοπροσδιοριστούμε», μας λέει ο κ. Ματσόπουλος, απαντώντας σε έναν επισκέπτη ο οποίος έσπευσε να πει: «Μα αν εξαφανιστεί ο άνθρωπος, δηλαδή ο παρατηρητής του σύμπαντος, παύει να υπάρχει και το σύμπαν, δηλαδή το αντικείμενο παρατήρησης». Ίσως ξανασκεφτόταν την παρατήρηση ο συγκεκριμένος επισκέπτης, αν είχε συνειδητοποιήσει πως ζούμε σε έναν μικρό πλανήτη γύρω από έναν από τους (πάρτε ανάσα) 400.000.000.000.000.000 ήλιους της γειτονιάς του σύμπαντος.
(φωτό: Paratiritirio-penteli.blogspot.gr)
«Με την Επιστήμη δεν θα λύσουμε τα υπαρξιακά μας», υπενθυμίζει ο «οικοδεσπότης» της βραδιάς, «ούτε θα αισθανθούμε πως “κατακτήσαμε το σύμπαν”, όπως ακούγεται. Αυτό που έχει καταφέρει η ανθρωπότητα είναι όχι να κατακτήσει το διάστημα, αλλά απλώς να βγάλει το κεφάλι της από το παράθυρο για να πάρει μια ματιά». Κι εμείς, απλώς αρκούμαστε σε αυτή τη ματιά και στο να απολαύσουμε την μυσταγωγία. Το ατένισμα μέσα από ένα τηλεσκόπιο από το οποίο έχουν περάσει παρατηρητές εδώ και δύο περίπου αιώνες, ο ήχος του μεταλλικού θόλου που παραμερίζει για να εμφανιστεί ο έναστρος ουρανός, η στιγμή που σκύβεις στην άκρη ενός σωλήνα ο οποίος μεταφέρει το βλέμμα σου μερικές χιλιάδες έτη φωτός μακριά είναι τελικά το «clue» της επίσκεψης.
Ένας-ένας, οι επισκέπτες περνούν από το «σκόπευτρο», στο πλάτωμα-ασανσέρ του θόλου, ενώ οι υπόλοιποι συνεχίζουν ήσυχα τις συζητήσεις με τους ειδικούς. Απορίες, debate ανά πηγαδάκια, μέχρι και φιλοσοφικές συζητήσεις είχε το «μενού» της βραδιάς. Το παρήγορο, παρ’ ότι η βραδιά που επιλέξαμε δεν μας επέτρεψε να δούμε τις «γκράντε» ατραξιόν του ουράνιου θόλου, ήταν το ότι αντιληφθήκαμε πως είχαμε να κάνουμε με ανθρώπους που αγαπούν αυτό που κάνουν, ιδιαίτερα όταν έχουν ζήσει 40 χρόνια μέσα στο Αστεροσκοπείο, όπως ο κ. Ματσόπουλος – του οποίου τις παρουσιάσεις, παρεμπιπτόντως, αξίζει να προλάβετε, καθώς στο τέλος του έτους συνταξιοδοτείται.
Φεύγοντας, και αφού οι «οικοδεσπότες» μας έκαναν όλα τα χατίρια («να δούμε και λίγο τον αστερισμό του Περσέα;») –– μας περιμένει άλλη μία έκπληξη. Τα φώτα της Αθήνας έχουν ανάψει, και πλέον, αφού έχουμε απολαύσει τα αστέρια στον ουρανό, μπορούμε από την κορυφή του λόφου στην Πεντέλη να χαμηλώσουμε το βλέμμα προς άλλο ένα μαγικό θέαμα: Αυτό της ολόφωτης Αττικής, που μας προσγειώνει ομαλά (και φωτεινά) στην γήινη πραγματικότητα.
«Πουθενά αλλού στον κόσμο δεν μπορούν να κάνουν κάτι τέτοιο. Οπουδήποτε αλλού υπάρχει τηλεσκόπιο του 19ου αιώνα, το έχουν πίσω από διπλές προθήκες», μας λένε οι υπεύθυνοι του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών λίγο πριν ο αμφιβληστροειδής μας πάρει θέση στην άκρη του Newall, του οργάνου παρατήρησης που φτιάχτηκε το μακρινό 1850 για να καταλήξει στον θόλο του Κέντρου Επισκεπτών της Πεντέλης.
Όσο για το τι είδαμε μέσα από την «κλειδαρότρυπα» του γαλαξία; Ίσως τελικά να μην ήταν αυτό που είδαμε το πιο εντυπωσιακό. Το εντυπωσιακότερο ήταν όσα ακούσαμε, όσα αισθανθήκαμε και όσα συνειδητοποιήσαμε εκείνη τη νύχτα, μέσα στο μεγάλο κυκλικό «σπίτι» του τηλεσκοπίου. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Μια επίσκεψη στο Αστεροσκοπείο Από τα τέσσερα τηλεσκόπια του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, αυτό του Χελμού δεν είναι επισκέψιμο, αυτό του Κρυονερίου Κορινθίας είναι επισκέψιμο μία φορά τον χρόνο, ενώ αυτό στον λόφο των Μουσών στο Θησείο θα ανοίξει τις πόρτες του για το κοινό σε λίγους μήνες. Αυτό σημαίνει πως το τηλεσκόπιο στο Κέντρο Επισκεπτών της Πεντέλης που επαναλειτούργησε για το κοινό μετά από αρκετά χρόνια «λουκέτου», είναι πρακτικά αυτή την περίοδο η μοναδική σας επιλογή για να κρυφοκοιτάξετε τα μυστικά του ουρανού.
Στο πρακτικό κομμάτι της επίσκεψης, το Κέντρο λειτουργεί περίπου τέσσερις φορές τον μήνα (συγκεκριμένες Παρασκευές και Κυριακές στις 20.00, στις ημερομηνίες που θα δείτε εδώ) και η είσοδος, που περιλαμβάνει παρουσίαση-ξενάγηση στον θόλο, στοιχίζει 5€. Πρώτη στάση είναι το ισόγειο του θόλου όπου στεγάζεται το Newall, για μία συζήτηση που… ανάβει τα αίματα.
Ο πόλεμος της Επιστήμης
(φωτό: Άρης Μυλωνάς)
Ο κ. Νίκος Ματσόπουλος, αστροφυσικός και μέλος του Ινστιτούτου Αστρονομίας και Αστροφυσικής, μας περιμένει εκεί για μία εισαγωγική συζήτηση περί επιστήμης και σύμπαντος. «Η επιστήμη είναι ο μόνος μη αμφισβητήσιμος τρόπος να παρατηρήσουμε τον κόσμο», λέει σε εμάς και στο υπόλοιπο group των περίπου 50 επισκεπτών, θυμίζοντάς μας πως οι αισθήσεις μας είναι εκτός από υποκειμενικές, και ατελείς.
«Κάποτε οι αστρονόμοι προσπαθούσαν να παρατηρήσουν μέσω τηλεσκοπίων την επιφάνεια του Άρη για να την χαρτογραφήσουν. Όλοι λοιπόν αποφάσισαν πως υπήρχε ένας «ισημερινός», ένα «ποτάμι» που τον διέσχιζε. Μέχρι που πολύ αργότερα αντιλήφθηκαν πως αυτή η γραμμή που έβλεπαν δεν ήταν παρά τα αγγεία του ματιού τους, το οποίο πίεζαν τόσες ώρες επιθυμώντας να δουν κάτι, ώστε τελικά… είδαν αυτό που δεν υπήρχε», μας λέει.
Κάπως έτσι, μας εξηγεί, η ασφαλής γνωριμία μας με το σύμπαν δεν μπορεί παρά να γίνει με τα αγαπημένα «παιχνίδια» των επιστημόνων, τα μηχανήματα, όπως αυτό που μας περίμενε στο πάνω μέρος του θόλου. Πριν το δούμε όμως, προλάβαμε να καταρρίψουμε παρέα με τον κ. Ματσόπουλο μια σειρά από μύθους γύρω από την επιστήμη και το σύμπαν μέσα από μία ενδιαφέρουσα συζήτηση, για την οποία δεν θα σας πούμε περισσότερα – αξίζει να την κάνετε οι ίδιοι μαζί του, καθώς δεν αποτελεί άλλη μία «μουσειακή» διάλεξη, αλλά μια ευφυή κατατόπιση από έναν άνθρωπο με το χάρισμα της μεταδοτικότητας. Μετά την συζήτηση ακολουθεί ένα σύντομο ντοκιμαντέρ για τον γαλαξία μας σε επιμέλεια του ίδιου και ύστερα… είναι η ώρα να ανέβουμε στα αστέρια.
Κρυφοκοιτάζοντας το σύμπαν Μερικές χιλιάδες χρόνια ταξιδεύει το φως από μακρινούς ήλιους, για να φτάσει στο ραντεβού με τα μάτια μας, κάτω από τον μισάνοιχτο θόλο της Πεντέλης. Η αλήθεια είναι πως μέσα από το «ματάκι» του τηλεσκοπίου βλέπουμε απλώς τα ουράνια σώματα πιο κοντά μας: Με βάση τις συνθήκες του ουρανού κάθε βραδιά και τον μήνα επίσκεψης, μπορείτε να δείτε από σμήνη αστεριών μέχρι ένα απλό «κυκλάκι καπνού» που είναι ένας γειτονικός μας ήλιος ο οποίος έσβησε (αυτή θα είναι κάποτε η μοίρα και του δικού μας ήλιου) ή από ένα σύμπλεγμα αστεριών που μοιάζει με τον ET τον εξωγήινο (γι’ αυτό και ονομάστηκε ακριβώς έτσι) μέχρι, αν είστε τυχεροί, τους κρατήρες της Σελήνης ή τους δακτυλίους του Κρόνου. Μην περιμένετε όμως κάτι «φοβερό και τρομερό».
Δεν θα δείτε πυροτεχνήματα και φαντασμαγορικό show μέσα από το τηλεσκόπιο. Το φοβερό και τρομερό είναι η αίσθηση που σου αφήνει η επαφή σου με το σύμπαν. Είναι η αίσθηση πως δεν είμαστε μόνοι – «αν βήξει ο Ήλιος, η Γη κάηκε», μας θυμίζουν οι άνθρωποι του Αστεροσκοπείου κατά την ξενάγηση – και πως, κυρίως, δεν είμαστε το κέντρο του σύμπαντος.
«Η έρευνα του σύμπαντος είναι ο μοναδικός τρόπος που έχουμε να αυτοπροσδιοριστούμε», μας λέει ο κ. Ματσόπουλος, απαντώντας σε έναν επισκέπτη ο οποίος έσπευσε να πει: «Μα αν εξαφανιστεί ο άνθρωπος, δηλαδή ο παρατηρητής του σύμπαντος, παύει να υπάρχει και το σύμπαν, δηλαδή το αντικείμενο παρατήρησης». Ίσως ξανασκεφτόταν την παρατήρηση ο συγκεκριμένος επισκέπτης, αν είχε συνειδητοποιήσει πως ζούμε σε έναν μικρό πλανήτη γύρω από έναν από τους (πάρτε ανάσα) 400.000.000.000.000.000 ήλιους της γειτονιάς του σύμπαντος.
(φωτό: Paratiritirio-penteli.blogspot.gr)
«Με την Επιστήμη δεν θα λύσουμε τα υπαρξιακά μας», υπενθυμίζει ο «οικοδεσπότης» της βραδιάς, «ούτε θα αισθανθούμε πως “κατακτήσαμε το σύμπαν”, όπως ακούγεται. Αυτό που έχει καταφέρει η ανθρωπότητα είναι όχι να κατακτήσει το διάστημα, αλλά απλώς να βγάλει το κεφάλι της από το παράθυρο για να πάρει μια ματιά». Κι εμείς, απλώς αρκούμαστε σε αυτή τη ματιά και στο να απολαύσουμε την μυσταγωγία. Το ατένισμα μέσα από ένα τηλεσκόπιο από το οποίο έχουν περάσει παρατηρητές εδώ και δύο περίπου αιώνες, ο ήχος του μεταλλικού θόλου που παραμερίζει για να εμφανιστεί ο έναστρος ουρανός, η στιγμή που σκύβεις στην άκρη ενός σωλήνα ο οποίος μεταφέρει το βλέμμα σου μερικές χιλιάδες έτη φωτός μακριά είναι τελικά το «clue» της επίσκεψης.
Ένας-ένας, οι επισκέπτες περνούν από το «σκόπευτρο», στο πλάτωμα-ασανσέρ του θόλου, ενώ οι υπόλοιποι συνεχίζουν ήσυχα τις συζητήσεις με τους ειδικούς. Απορίες, debate ανά πηγαδάκια, μέχρι και φιλοσοφικές συζητήσεις είχε το «μενού» της βραδιάς. Το παρήγορο, παρ’ ότι η βραδιά που επιλέξαμε δεν μας επέτρεψε να δούμε τις «γκράντε» ατραξιόν του ουράνιου θόλου, ήταν το ότι αντιληφθήκαμε πως είχαμε να κάνουμε με ανθρώπους που αγαπούν αυτό που κάνουν, ιδιαίτερα όταν έχουν ζήσει 40 χρόνια μέσα στο Αστεροσκοπείο, όπως ο κ. Ματσόπουλος – του οποίου τις παρουσιάσεις, παρεμπιπτόντως, αξίζει να προλάβετε, καθώς στο τέλος του έτους συνταξιοδοτείται. Φεύγοντας, και αφού οι «οικοδεσπότες» μας έκαναν όλα τα χατίρια («να δούμε και λίγο τον αστερισμό του Περσέα;») –– μας περιμένει άλλη μία έκπληξη. Τα φώτα της Αθήνας έχουν ανάψει, και πλέον, αφού έχουμε απολαύσει τα αστέρια στον ουρανό, μπορούμε από την κορυφή του λόφου στην Πεντέλη να χαμηλώσουμε το βλέμμα προς άλλο ένα μαγικό θέαμα: Αυτό της ολόφωτης Αττικής, που μας προσγειώνει ομαλά (και φωτεινά) στην γήινη πραγματικότητα.
