To in2life στην άγονη γραμμή

του Γιώργου Κόκουβα

Τα επισκεφθήκατε το καλοκαίρι. Κολυμπήσατε στις παραλίες τους, φάγατε στις ψαροταβέρνες τους, χαρήκατε τον ήλιο τους, πήρατε βότσαλα για σουβενίρ, και φύγατε. Σίγουροι ότι πήρατε μια γερή γεύση από την ζωή στο νησί. Οι περισσότεροι από εμάς τους «τουρίστες» των ελληνικών νησιών, όμως, ξεχνάμε ότι η ζωή εκεί συνεχίζεται και μετά τον Σεπτέμβριο.

Αποκτά το αυθεντικό της χρώμα όταν πια έχει ξεθυμάνει η μυρωδιά του αντηλιακού, κι έχουν φύγει όχι μόνο οι παραθεριστές, αλλά και οι νησιώτες που έχουν επαγγελματικούς λόγους να βρίσκονται στο νησί τους μόνο την «high season». Κι αν αυτό κάνει την αντίθεση μεταξύ χειμώνα και καλοκαιριού αισθητή σε ένα οποιοδήποτε ελληνικό νησί, στην περίπτωση των νησιών της άγονης γραμμής γίνεται η «μέρα με την νύχτα».

Μήπως, όμως, η «νύχτα» είναι πιο απολαυστική; Πώς είναι η χειμωνιάτικη καθημερινότητα σε μια κουκίδα γης που αριθμεί λιγότερους από πενήντα κατοίκους; Ποιος «τρελός» αφήνει την Αθήνα για να ανοίξει ραδιοφωνικό σταθμό στο νοτιότερο και μοναχικότερο σημείο της Ευρώπης, και για ποιους λόγους κάποιος επιλέγει να «μπαρκάρει» στο πλοίο της άγονης γραμμής, προσφέροντας ιατρικές υπηρεσίες σε γωνιές της νησιωτικής Ελλάδας που έχουν ξεχαστεί;

Από την Γαύδο ως τη Σίκινο, και από το Καστελόριζο μέχρι την Φολέγανδρο, εντοπίσαμε ανθρώπους που συνειδητά επέλεξαν την ηρεμία, την ησυχία, την ευτυχία αλλά και τα προβλήματα ενός απομακρυσμένου νησιού, και μας μίλησαν για καθημερινές χαρές, απογοητεύσεις και φήμες περί εκκένωσης των ελληνικών νησιών.

«Η καθημερινότητα είναι ίδια, είτε ζεις στο Καστελλόριζο, είτε στο Παρίσι»
Αφροδίτη Λίτη, Καστελλόριζο

Η κ. Λίτη μεγάλωσε στη Ρόδο, αλλά πριν δώδεκα χρόνια επέλεξε την ησυχία του Καστελλόριζου για να ζήσει μόνιμα και να μεγαλώσει εκεί την οικογένειά της. Είναι υπεύθυνη του Κέντρου Εξυπηρέτησης Πολιτών του Δήμου Μεγίστης, και κάνει ένα διάλειμμα από την δουλειά της για να μας μιλήσει για την ζωή στο ανατολικότερο άκρο της Ελλάδας.

«Η ζωή στο νησί τον χειμώνα κυλά ήσυχα. Πολύ ήσυχα. Οι περισσότεροι κάτοικοι ασχολούνται λίγο-πολύ με τον τουρισμό την καλοκαιρινή περίοδο και τον χειμώνα φεύγουν για την Ρόδο. Μόνιμοι κάτοικοι είμαστε περίπου 300, ίσως και με το προσωπικό των υπηρεσιών, του στρατού κλπ να φτάνουμε τους 450. Υπάρχουν βέβαια και εναλλακτικές ασχολίες, όπως το ψάρεμα, με το οποίο απασχολούνται αρκετοί από εμάς.

»Προσωπικά μεγάλωσα στην Ρόδο, αλλά ήρθα μόνιμα στο Καστελλόριζο, από όπου και κατάγομαι, πριν δώδεκα χρόνια. Να σας πω την αλήθεια, προτιμώ την χειμερινή περίοδο παρά την τουριστική. Έχει περισσότερη ησυχία, η ζωή εδώ κυλά πολύ όμορφα. Τι παραπάνω δηλαδή θα μου πρόσφερε το να ζούσα σε μια μεγάλη πόλη, έστω και στην Ρόδο; Σίγουρα στερούμαστε κάποια πράγματα σαν νέοι άνθρωποι, έναν κινηματογράφο για παράδειγμα, αλλά βλέπω ότι γνωστοί μου στη Ρόδο, όπου υπάρχουν περισσότερες επιλογές, βγαίνουν λιγότερο από εμάς. Άλλωστε, όλη η Ελλάδα πλέον διασκεδάζει λιγότερο.

»Συγκοινωνία υπάρχει σχετικά επαρκής: Κάθε Δευτέρα και Παρασκευή φτάνει ο “Διαγόρας” από τη Ρόδο και υπάρχουν και πτήσεις 4-5 φορές την εβδομάδα. Όταν βέβαια χαλά ο καιρός – και αυτό συμβαίνει συχνά κάθε Χειμώνα – είμαστε στην ουσία αποκλεισμένοι. Αλλά αυτό νομίζω ισχύει για όλα τα μικρά νησιά της χώρας. Όσο για το αν έχουμε παράπονο από την πολιτεία… όλη η Ελλάδα έχει παράπονο σήμερα από την πολιτεία (γέλια).

»Την ζωή στο νησί δεν θα την άλλαζα. Η καθημερινότητα άλλωστε ως ένα βαθμό είναι ίδια είτε ζεις στο Καστελλόριζο, είτε στη Ρόδο, είτε στο Παρίσι, είτε στη Νέα Υόρκη. Το πρωί θα ετοιμάσεις τα παιδιά για το σχολείο και μετά δουλειά. Υπάρχουν πάντως επιλογές για έξοδο και τον χειμώνα στο Καστελλόριζο, υπάρχουν εστιατόρια, καφετέριες, δύο μπαράκια…

»Οι φήμες για την συζήτηση που ξεκίνησε από την Τρόικα για την εκκένωση των νησιών με μικρό πληθυσμό μου φάνηκαν απαράδεκτες - δεν επηρέασαν ιδιαίτερα ωστόσο την καθημερινότητα στο νησί. Ξέρετε, αρκετά ΜΜΕ συνηθίζουν να υπερβάλλουν και να μεγαλοποιούν ορισμένα πράγματα μόνο και μόνο για να δημιουργούν εντυπώσεις. Ναι μεν, για παράδειγμα, έχουμε απέναντι τους Τούρκους, αλλά οι σχέσεις μας είναι πολύ φιλικές, η ζωή κυλά ωραία εδώ».

«Χρειάζεται μια πιο προσεκτική ματιά από την πολιτεία στην εσχατιά της Ελλάδας»
Βασίλης Τζουνάρας, Γαύδος

Από την Θήβα και την Αθήνα στο Ηράκλειο, και από εκεί στην Γαύδο, το νοτιότερο σημείο της Ευρώπης. Προφανώς, η πυξίδα του ραδιοφωνικού παραγωγού Βασίλη Τζουνάρα τον οδήγησε όλο και πιο Νότια. Και όλο και πιο «ερημικά». Δεν είναι Γαυδιώτης, αλλά τα τελευταία δέκα χρόνια επέλεξε να μείνει μόνιμα στο νησί, και να στήσει τον μοναδικό ραδιοφωνικό σταθμό που έμεινε να ενημερώνει την Νότια Κρήτη, εκπέμποντας από την Γαύδο. Πώς είναι άραγε η ζωή, εκεί στον Νότο; 

«Στη Γαύδο οι μόνιμοι κάτοικοι είναι δεν είναι 60-70, και πολλοί από αυτούς… πάνε κι έρχονται στην Κρήτη. Όσο για την καθημερινότητα εδώ, τι να σας πω: Μια λέξη, μοναξιά (γέλια). Είναι βαρύς ο χειμώνας, και δεν το λέω από άποψη καιρού – κλίμα έχουμε πολύ καλό. Είναι βαρύς από οικονομική άποψη. Είναι πολύ δύσκολα τα πράγματα, αλλά όλοι οι κάτοικοι με κάτι θα καταπιαστούν. Υπάρχουν λίγα χωραφάκια, κάποιοι τα οργώνουν, ταΐζουν τα ζώα τους… Αλλά όταν δεν υπάρχουν πολλές επιλογές, έχεις και λιγότερες ανάγκες.

»Προσωπικά γεννήθηκα στην Θήβα, και από μικρός είχα το μικρόβιο του ραδιοφώνου. Πρώτα μετακόμισα στο Ηράκλειο για κάποια χρόνια, αλλά την τελευταία δεκαετία δηλώνω μόνιμος κάτοικος Γαύδου. Όσοι ήρθαμε εδώ, κάναμε μια συνειδητή επιλογή, κερδίσαμε σε ηρεμία, ξεφύγαμε από τον συρφετό, την φασαρία και την διαπλοκή της Αθήνας.

»Βέβαια κι εδώ, η δουλειά δεν τελειώνει ποτέ. Είμαι στον ραδιοφωνικό σταθμό από τις 8 το πρωί ως τις 8 το βράδυ και τα κάνω όλα ολομόναχος. Είμαι τεχνικός, κομπιουτεράς, παραγωγός, τα πάντα. Θα ήθελα βέβαια να έχω μια βοήθεια, αλλά δεν παραπονιέμαι: Υπάρχει το διαδίκτυο και η επικοινωνία μου με τους ακροατές. Από τον σταθμό ενημερώνεται ολόκληρη η Νότια Κρήτη. Πολλοί σε αυτό το κομμάτι της Ελλάδας δεν πιάνουν ούτε τηλεοπτικούς σταθμούς, κι έτσι η μόνη τους πηγή ενημέρωσης είναι ο Γαύδος FM. Η μέρα περνά ευχάριστα, ιδιαίτερα όταν νιώθεις πως με το ραδιόφωνο δεν προσφέρεις απλώς σουξεδάκια, αλλά πνευματική τροφή στον κόσμο. Παρ’ όλα αυτά, η στήριξη είναι ελάχιστη: η κρατική διαφήμιση, που σε άλλες περιοχές ρέει άφθονη, σπάνια φτάνει ως εδώ, στον νοτιότερο σταθμό της Ευρώπης. Δεν υπάρχουν έσοδα.

»Αυτό που αγαπώ περισσότερο εδώ είναι η θάλασσα. Είμαι κοντά στη φύση, με καλό κλίμα, μακριά από το στρες των ΜΜΕ. Ωστόσο, η μοναξιά που υπάρχει έντονη εδώ, συνοδεύεται και από μια διάθεση, εφόσον υπάρχουν χρήματα -που δυστυχώς πλέον δεν υπάρχουν για τους περισσότερους Γαυδιώτες, να περάσουμε απέναντι στην Κρήτη για οποιοδήποτε λόγο. Ξέρετε, ακόμη και στον οδοντίατρο να έχεις να πας, στα μάτια μας μοιάζει με εκδρομή!

»Η συγκοινωνία ευτυχώς έχει βελτιωθεί κάπως τα τελευταία τρία χρόνια, υπάρχουν καράβια που καλύπτουν ως έναν βαθμό τις ανάγκες μας, με περίπου τέσσερα δρομολόγια τη βδομάδα. Προ τριετίας, μας είχαν μόνο κάτι σκούνες της κακιάς ώρας, κι αυτές με το ζόρι. Θα έπρεπε να υπάρχει μια δεύτερη, πιο προσεκτική ματιά προς τα εδώ, στην εσχατιά της Ελλάδας. Όσο για τις φήμες για την εκκένωση των νησιών με μικρό πληθυσμό, αυτά είναι αστεία πράγματα. Αλίμονο αν το δέχονταν οι πολιτικοί και αλίμονο αν το δέχονταν και οι κάτοικοι των νησιών. Είπαμε, είμαστε ξεπουλημένοι, μας διοικούν πλέον οι Ευρωπαίοι, αλλά υπάρχει μια κόκκινη γραμμή».

«Αν μας έλεγαν να εκκενωθεί η Αθήνα, θα το δεχόμασταν;»
Ευθυμία Παππά, Σίκινος

Στην άκρη των Κυκλάδων, η ζωή είναι εξίσου ήσυχη τους χειμερινούς μήνες. Στο πολυδύναμο ιατρείο της Σικίνου, εντοπίσαμε την γιατρό Ευθυμία Παππά, που κάνει το αγροτικό της στο νησί και έζησε τον πρώτο της «χειμώνα» εκεί. Πώς είναι η ζωή όταν τα τουριστικά πλήθη εγκαταλείπουν τις παραλίες και οι νησιώτες μένουν… σε στενό οικογενειακό κύκλο;

«Δουλειά, σπίτι, μαγείρεμα… Τόσο απλά και ήρεμα κυλά εδώ η καθημερινότητα. Εφόσον έχεις δουλειά – πρέπει να το τονίζουμε αυτό – η ζωή σε νησί είναι πιο ανθρώπινη σε σχέση με την Αθήνα από όπου κατάγομαι. Εδώ κάνω προς το παρόν το αγροτικό μου, και ήδη έχω μάθει τους κατοίκους του νησιού, κι έχω συνηθίσει την καθημερινότητα. Όλα άλλωστε είναι θέμα συνήθειας.

»Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν προβλήματα. Το νησί δεν έχει φαρμακείο. Για τα επείγοντα προμηθευόμαστε φάρμακα από το ιατρικό κέντρο της Σαντορίνης, ενώ συνεργαζόμαστε και με την Ίο. Η βάρδια μου εδώ είναι εικοσιτατράωρη. Ένας γιατρός σε ολόκληρο νησί περίπου 240 κατοίκων είναι πάντα σε ετοιμότητα. Αυτό σημαίνει πως δουλεύουμε χωρίς καθόλου άδεια, και χωρίς φυσικά να έχουμε την αντίστοιχη αμοιβή. Όσο για τις συγκοινωνίες, κάθε βελτίωση θα ήταν για καλό. Υπάρχει και το ελικοδρόμιο για να φτάνει το ελικόπτερο του ΕΚΑΒ, αλλά δεν θα ήταν κακό να υπάρχουν δύο γιατροί.

»Δεν συμφωνώ με όσα ακούστηκαν για την εκκένωση των νησιών με μικρό πληθυσμό. Δεν καταλαβαίνω για ποιο λόγο θα έπρεπε να εκκενωθούν. Αν κάποια στιγμή, με την ίδια λογική, ζητήσουν να εκκενωθεί η Αθήνα, επειδή ο μεγάλος της πληθυσμός δημιουργεί πρόβλημα, θα το κάναμε; Ο κόσμος είναι δεμένος με τον τόπο του. Εδώ είναι οι δουλειές τους, τα σπίτια τους, εδώ μεγάλωσαν».

«Είσαι υποχρεωμένος να δεχτείς πως εξαρτάσαι από τον καιρό»
Λάζαρος, γιατρός στο πλοίο της άγονης γραμμής

Ο Λάζαρος μπορεί να μην είναι μόνιμος κάτοικος νησιών της άγονης γραμμής, αλλά αυτόν τον χειμώνα θα τον περάσει εξ’ ολοκλήρου… πάνω στην άγονη γραμμή. Εργάζεται ως γιατρός στο πλοίο «Κορνάρος» που κινείται καθ’ όλη την διάρκεια του έτους στην γραμμή που περνά μεταξύ άλλων από τα Κήθυρα, τα Αντικύθηρα, τη Μήλο, τη Φολέγανδρο, την Σίκινο και τον Κίσσαμο της Κρήτης. Τον πετύχαμε πάνω στο πλοίο, ενώ τα μποφόρ το κρατούσαν «ακινητοποιημένο» έξω από τα Κύθηρα, και μας μίλησε για την καθημερινότητα πάνω στην «άγονη» πλώρη.

«Θα βρίσκομαι για ολόκληρη την χρονιά στο πλοίο με το ποιητικό όνομα “Κορνάρος”. Κανονικά ζω στην πόλη, ποτέ δεν ήμουν θαλασσόλυκος (γέλια). Αλλά προέκυψε αυτή η ετήσια σύμβαση και έτσι κατέληξα να ζω την ιδιαίτερη καθημερινότητα του πλοίου. Η ζωή εδώ είναι πολύ διαφορετική απ’ ό,τι έχω συνηθίσει. Κατ’ αρχήν, το πλοίο… συνεχώς ταξιδεύει».

Ο Λάζαρος μας θυμίζει το πιο απλό χαρακτηριστικό της ζωής στο πλοίο, που όμως, αν δεν το ζήσεις, ίσως να μην το καταλάβεις ποτέ. Εκείνη την στιγμή, ανοίγει την πόρτα του πλοίου και βγαίνει έξω:

«Μισό λεπτό να σας αφήσω να ακούσετε λίγο από το τι συμβαίνει εδώ, να πάρετε μια ιδέα (σ.σ.: μετά βίας πλέον τον ακούμε, καθώς ο αέρας σχεδόν… λυσσομανά). Μακάρι να μπορούσα να σας στείλω μια εικόνα τώρα. Βρισκόμαστε με απαγορευτικό λόγω του καιρού λίγο έξω από τα Κύθηρα, μαζί με καμιά δεκαριά άλλα πλοία. Εδώ πάνω είσαι υποχρεωμένος να συμβιβαστείς με αυτό, να δεχτείς πως εξαρτάσαι από τον καιρό.

»Οι υπηρεσίες του γιατρού, πάντα αχρείαστες να ‘ναι, χρειάζονται είτε για απλά πράγματα, είτε για τα λίγα πιο σοβαρά περιστατικά που τυχαίνουν. Με τους κατοίκους των νησιών της άγονης γραμμής δεν έχω πολλή επαφή, παρά μόνο όταν χρειάζεται κάποια έκτακτη διακομιδή κάποιος από αυτούς. Περισσότερο έχουμε επαφή με τους ανθρώπους των λιμανιών.

»Να, τώρα ο αρχιμηχανικός τέλειωσε την βάρδια του, θα καθίσει να φάει, θα πούμε κανένα αστειάκι. Κουβεντιάζεις, διαβάζεις, έτσι περνά η μέρα σου στο πλοίο. Από την ζωή και τις επιλογές της πόλης δεν προλαβαίνει να σου λείψει κάτι, τουλάχιστον αυτό συμβαίνει σε εμένα. Όταν πρωτοήρθα στο πλοίο δεν γνώριζα κανέναν από το πλήρωμα, αλλά στάθηκα πολύ τυχερός, γιατί είναι πολύ δεμένο και περνάμε πολύ ευχάριστα, είναι μια μικρή κοινότητα. Είμαστε πολλά άτομα – ίσως περισσότερα και από όσα υπάρχουν σε ένα μικρό χωριουδάκι ενός νησιού της άγονης γραμμής- και υπάρχει πολύ όμορφο περιβάλλον, είναι διαφορετικά στο πλοίο».