Τι απέγινε ο Πολιτισμός;

του Γιώργου Κόκουβα

Ήταν θετική ή αρνητική εξέλιξη η συγχώνευση του Πολιτισμού με την Παιδεία σε ένα υπερυπουργείο; Είναι ο πολιτισμός σε καιρό κρίσης περιττή πολυτέλεια; Κι ενώ πολλοί επιχειρηματολογούν υπέρ ή κατά της κυβερνητικής απόφασης, εμείς δοκιμάζουμε να συγκεντρώσουμε μερικές ενδείξεις που δίνουν δυστυχώς την αυτονόητη απάντηση στο ρητορικό ερώτημα: Ποιος νοιάζεται για τον πολιτισμό;

*Πολιτισμός εδώ, πολιτισμός εκεί…
Τι κοινό έχουν η Παιδεία, τα Θρησκεύματα, ο Αθλητισμός και ο Πολιτισμός; Τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας που ακόμη και οι δημιουργοί του Trivial Pursuit θεωρούν ξεχωριστούς, για το ελληνικό κράτος είναι ένα και το αυτό (υπουργείο). Το νέο «υπερυπουργείο» σχηματίστηκε εν μία νυκτί όταν το ακούραστο (εχμ…) μάτι του καινούριου πρωθυπουργού της χώρας διέκρινε πως Παιδεία και Πολιτισμός είναι «συγκοινωνούντα δοχεία» - αθλητισμός και θρησκεύματα τα συνοδευτικά μεζεδάκια. Κι ίσως, όντως, να είναι συγκοινωνούντα δοχεία, και πολλοί να σκέφτονται πως είναι μια σωστή απόφαση. Ας γυρίσουμε όμως στο πρόσφατο παρελθόν της χώρας για να θυμηθούμε την αντίστοιχη αντιμετώπιση του Πολιτισμού.

*Πολιτισμός εδώ, πολιτισμός εκεί… (vol.2)
«Μμ, και με τον τουρισμό πάει!», σκέφτηκε κάποιος γύρω στα μέσα της δεκαετίας ‘00s για τον πολιτισμό, σαν να ήταν σακάκι που ταιριάζει με πολλά παντελόνια. Σε εκείνη την περίπτωση, το χρώμα του πολιτισμού ταίριαζε με εκείνο του Τουρισμού. Κι έτσι, εγένετο ΥΠΠΟΤ, και κράτησε μέχρι να εμφανιστεί η ιδέα του υπερυπουργείου. Ούτε να σκεφτόμαστε δε θέλουμε τι θα γίνει αν κάποιος ξυπνήσει μεθαύριο και σκεφτεί «Μμ, και με το Αγροτικής Ανάπτυξης ταιριάζει».

*Περικοπές και προκοπές
Θα μου πείτε, στους δύσκολους καιρούς που διανύουμε, οι συγχωνεύσεις ήταν αυτονόητες, ώστε να εξοικονομηθούν χρήματα. Μήπως όμως, και σε καιρούς ευμάρειας – ή έστω σε καιρούς που νομίζαμε πως είχαμε ευμάρεια- η αντιμετώπιση του πολιτισμού ήταν καλύτερη; Απλά υπενθυμίζουμε μερικά από τα ονόματα που ανέλαβαν τον θώκο του υπουργείο Πολιτισμού την τελευταία δεκαετία, πριν να ξεσπάσει η κρίση:

Γιώργος Βουλγαράκης (2006-07), ο οποίος έχει σπουδάσει οικονομικά και νομικά και βγήκε από το σκηνικό της πολιτικής μετά από «νόμιμα και ηθικά» σκάνδαλα περί offshore εταιριών, Βατοπεδίων και απαγωγών Πακιστανών.
Μιχάλης Λιάπης (2007-09), ο οποίος είναι δικηγόρος, εξάδελφος του τότε πρωθυπουργού και το όνομά του έχει εμπλακεί επίσης σε σκάνδαλα που έχουν την σφραγίδα της Siemens, καθώς και με την υπόθεση ΕΚΑΣ – στην φορολογική του δήλωση για το 2008, εμφανίζεται να λαμβάνει Επίδομα Κοινωνικής Αλληλεγγύης(!), κάτι που ο ίδιος απέδωσε σε τυπογραφικό λάθος.
Ευάγγελος Βενιζέλος (1996-99), ο οποίος είναι συνταγματολόγος και έχει περάσει μέχρι σήμερα σχεδόν από όλα τα υπουργεία (Τύπου, Δικαιοσύνης, Οικονομικών, Μεταφορών, Ανάπτυξης – σιγά μην του ξέφευγε το Πολιτισμού).
Last but not least, Κώστας Καραμανλής (2004-2006), ο οποίος, επίσης πτυχιούχος Νομικής, μαζί με τα πρωθυπουργικά καθήκοντα, έδωσε στον εαυτό του και το υπουργείο Πολιτισμού για να τονίσει την σημασία του ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας. Μεγάλο του επίτευγμα, η νίκη της Ελλάδας στη Eurovision, και βασική του σχέση με τις Τέχνες, η αδυναμία που τρέφει για την art de la table.

Με λίγα λόγια, η διαχείριση του ελληνικού πολιτισμού βρισκόταν στα χέρια δικηγόρων και φορούσε το κοστούμι των νομικών και οικονομικών επιστημών, με την λογική «πού να βολέψουμε ως υπουργό το τάδε μεγαλοστέλεχος» και όχι «ποιος είναι καταλληλότερος για τον Πολιτισμό».

*Οι Αρχαιολόγοι εξανίστανται
«Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων διαμαρτύρεται έντονα για την συγχώνευση του Υπουργείου Πολιτισμού με το Υπουργείο Παιδείας. Οι διεργασίες αυτές δείχνουν για μία ακόμη φορά -όπως πριν από δυόμισι χρόνια, όταν εν μια νυκτί συγχωνεύτηκαν τα Υπουργεία Πολιτισμού και Τουρισμού- ότι ο πολιτισμός αντιμετωπίζεται με απαξίωση, ως ένα αντικείμενο που «περιττεύει» και απλώς κάπου πρέπει να «τακτοποιηθεί». Η τωρινή συγχώνευση φοβούμαστε ότι υπαγορεύεται όχι από κάποια αναγνώριση του παιδευτικού ρόλου των μνημείων, αλλά από πρόθεση υποβάθμισης της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς και της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας», ανακοίνωναν οι Έλληνες Αρχαιολόγοι την επομένη των πρωθυπουργικών ανακοινώσεων μετά τις εκλογές του Ιουνίου. 

Το υπουργείο Πολιτισμού (και Παιδείας και Θρησκευμάτων και Αθλητισμού), με το οποίο επικοινωνήσαμε, μας παρέπεμψε σε δηλώσεις του νέου υπουργού, κ. Αρβανιτόπουλου, που κατά την ανάληψη των καθηκόντων του είπε τα εξής: «Το ενιαίο υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού, δεν αποτελεί υποβάθμιση του Αθλητισμού και του Πολιτισμού. Αντιθέτως, αποβλέπει στην αξιοποίηση των συνεργιών. Επενδύουμε στον Πολιτισμό, που τον θεωρούμε τη δυναμική μας ταυτότητα στη δημιουργική μας πορεία προς το μέλλον».

Κι ίσως έχει δίκιο, θα έλεγε κανείς αν έμενε στο γεγονός πως σε τέτοιες περιόδους οι περικοπές και οι συγχωνεύσεις είναι απαραίτητες – άλλωστε όντως, πολιτισμός και παιδεία θα μπορούσε να πει κανείς πως είναι έννοιες αλληλένδετες. Θυμίζουμε, όμως, πως ο Τουρισμός έχει πλέον δικό του υπουργείο. Όπως και θα έπρεπε, φυσικά, αλλά γιατί να είναι πάντα το πρόβατο προς σφαγή ο Πολιτισμός, την ίδια ώρα που επανιδρύεται το χαμένο από καιρό υπουργείο Μακεδονίας-Θράκης;

*Μπάτε σκύλοι…
Και κλέψτε έναν Πικάσο. Ή μερικά αρχαία, έχουμε πολλά από δαύτα. Κι αφού τα τελευταία χρόνια έγινε ένα γερό πλιάτσικο σε πινακοθήκες και αρχαιολογικούς χώρους, δεν άνοιξε ρουθούνι για όλα αυτά –η παραίτηση Γερουλάνου δεν έγινε δεκτή- γεγονός που αποδεικνύει πως ο Πολιτισμός σε μια χώρα που περηφανεύεται για την κουλτούρα της αποτελεί αφύλαχτο αμπέλι.

*Ράβε, ξήλωνε
Όταν προ ολίγων ετών, το υπουργείο ανακοίνωνε λουκέτα σε αρκετά από τα ΔΗΠΕΘΕ που είχαν ιδρυθεί επί Μελίνας Μερκούρη, η επίσημη δικαιολογία ήταν οι αναγκαίες περικοπές. Και φυσικά, οι περικοπές θα έπρεπε να ξεκινήσουν από τους περιττούς και ανενεργούς φορείς. Το γιατί, όμως, όπως αποκαλύφθηκε προ ολίγων ημερών, έμενε ως σήμερα ενεργός ο «Οργανισμός Ανέγερσης Νέου Μουσείου Ακρόπολης», τρία χρόνια μετά την ανέγερση και την πρώτη ημέρα λειτουργίας του Μουσείου, που πλέον κοντεύει να… παλιώσει, αποτελεί εύλογο ερώτημα. Εκτός κι αν η ανέγερση του Μουσείου θα θεωρηθεί ολοκληρωμένη μόνο όταν αποκτήσει και την τελευταία Καρυάτιδα. Το ειρωνικό είναι πως τρία χρόνια πριν, όταν το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης έκανε τα εγκαίνιά του, ο Αντώνης Σαμαράς ήταν εκεί, ως υπουργός Πολιτισμού, και έβαζε ο ίδιος τον τελευταίο λίθο σε ένδειξη της σημασίας των πολιτισμικών εξελίξεων στη χώρα και της πραγματοποίησης του στόχου του συγκεκριμένου Οργανισμού.

*Η ΔΕΚΟ του Πολιτισμού
Όταν, προ ολίγων ημερών, ο θεατρικός σκηνοθέτης Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος απαντούσε στο in2life σε σχετική ερώτηση για την γνώμη του περί της συγχώνευσης των υπουργείων, μας έλεγε: «Η συγχώνευση του Υπουργείου Παιδείας με το Πολιτισμού θα μπορούσε να είναι μια ωφέλιμη κίνηση. Ο πολιτισμός είναι άρρηκτα δεμένος με την παιδεία. Δε νομίζω πως έχουν τέτοιους προβληματισμούς. Σαν ΔΕΚΟ αντιμετωπίζουν τα Υπουργεία και τη συγχώνευση. Λογιστικά: περιστολή των δαπανών στα πλαίσια των εντολών της τρόικας».

Δυστυχώς, κάπως έτσι αντιμετωπίζονται όλες οι πτυχές του πολιτισμού: Αρχαιολογικοί χώροι ρημάζουν, η συμπεριφορά των υπαλλήλων ξεπερνά συχνά ακόμη και τα όρια της δημοσιοϋπαλληλικής ιδιότητας, η Ακρόπολη παραμένει συχνά κλειστή στο peak της τουριστικής περιόδου, ο νόμος περί επενδύσεων στον κινηματογράφο δεν εφαρμόζεται, κι όλοι σπεύδουν να κατηγορήσουν τους Βρετανούς ότι στην Τελετή Έναρξης της Ολυμπιάδας απέδειξαν πως δεν έχουν πολιτισμό, όπως εμείς. Τους καημένους…