Τι ξέρουμε για το déjà vu;

Και σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον μυστήριο του εγκεφάλου έχει αποπειραθεί η επιστημονική κοινότητα να ρίξει φως, και κάτι έχει καταφέρει.
Τι ξέρουμε για το déjà vu;

της Κατερίνας Σπανού

Δεν χρειάζεται να ξέρεις γαλλικά για να γνωρίσεις τη σημασία του όρου, πιθανότατα ανήκεις στα 2/3 του πληθυσμού που λένε ότι το έχουν βιώσει μια φορά τουλάχιστον στη ζωή τους. Αν πάλι ανήκεις στο 1/3, déjà vu σημαίνει προμνησία ή σε ελεύθερη μετάφραση κάτι που έχεις ήδη δει

Το εμπόδιο που συναντά η επιστημονική κοινότητα στη μελέτη του φαινομένου είναι ότι δεν μπορείς να προβλέψεις πότε θα έρθει -τραγική ειρωνεία- επομένως δεν μπορείς να πάρεις απλά έναν εθελοντή, να τον βάλεις σε έναν μαγνητικό τομογράφο και να περιμένεις να πάθει déjà vu, ώστε να παρατηρήσεις την εγκεφαλική του δραστηριότητα. 

Είναι τόσο αχαρτογράφητη περιοχή το déjà vu; Όχι. Η αλήθεια είναι ότι δεν είναι τόσο. Για αρχή, ξέρουμε ότι το déjà vu βιώνουν πιο έντονα οι νέοι άνθρωποι και η «εμπειρία» εμφανίζεται πιο αραιά όσο μεγαλώνουμε. 

Επίσης ξέρουμε ότι οι άνθρωποι που ταξιδεύουν περισσότερο είναι πιθανότερο να βιώσουν déjà vu. Μία έρευνα του 1967 μελέτησε μία ομάδα ανθρώπων και διαπίστωσε ότι μόνο το 11% όσων δεν είχαν ταξιδέψει ποτέ είχαν βιώσει deja vu, ενώ το ποσοστό ανέβαινε στο 41% σε όσους έκαναν ένα με τέσσερα ταξίδια σε έναν χρόνο και στο 44% σε αυτούς που ταξίδευαν πέντε ή περισσότερες φορές τον χρόνο.

Αρκετά ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι το déjà vu «προτιμά» τα πιο υψηλά κοινωνικά στρώματα και τους ανθρώπους με υψηλό μορφωτικό επίπεδο. 

Έχουμε και τον παράγοντα στρες -σιγά που δε θα τον είχαμε, σχεδόν παντού παίζει ρόλο το στρες. Κάποιες μελέτες συνδέουν τα επίπεδα στρες και τη σωματική κούραση με το déjà vu. Για παράδειγμα, πολλοί στρατιώτες έχουν αναφέρει βιώματα déjà vu λίγο πριν λάβουν μέρος σε ένοπλες συγκρούσεις.

Μην ξεχνάμε και τα φάρμακα, τα οποία αυξάνουν τις πιθανότητες για déjà vu. Μία μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2001 αναφέρει ότι ένας πνευματικά υγιής 39χρονος βίωσε déjà vu όταν συνδύασε αμανταδίνη και φαινυλοπροπανολαμίνη για τη γρίπη. 

Είναι τόσο αθώο το déjà vu;

Ορισμένοι άνθρωποι θεωρούν ότι το déjà vu είναι κάποια ανάκληση μνήμης από προηγούμενη ζωή, κι αυτή ίσως είναι η πιο ποπ εξήγηση του φαινομένου. Στην πραγματικότητα όμως το déjà vu είναι ένα μίνι επεισόδιο επιληψίας κροταφικού λοβού ή ένας οιωνός που ακολουθείται από επεισόδιο. Κι αυτό ίσως είναι που έχει οδηγήσει τους νευρολόγους στο συμπέρασμα ότι ο κροταφικός λοβός έχει άμεση σχέση με το déjà vu. 

Μία μελέτη του 2012 πήγε το θέμα λίγο παρακάτω. Οι ερευνητές βρήκαν τρόπο να διεγείρουν ένα κομμάτι του κροταφικού λοβού (τους ενδορρινικούς φλοιούς αν ενδιαφέρεσαι) και να παράξουν στους συμμετέχοντες αντίστοιχες εμπειρίες με του déjà vu. Οι φλοιοί αυτοί έχουν άμεση σχέση με τη χωρική μνήμη και την ενοποίηση της μνήμης. 

Όλες αυτές οι ανακαλύψεις οδηγούν τους ερευνητές σε νέες προσεγγίσεις σχετικά με το πώς προκαλείται το déjà vu. Για παράδειγμα, το paper αυτό στο Science Direct, λέει ότι το déjà vu μπορεί να προκαλείται από μία λανθασμένη ένωση των εγκεφαλικών νευρωνικών σου μονοπατιών. Τι σημαίνει αυτό; Ο εγκέφαλος μας προσπαθεί να φτιάξει μία ολοκληρωμένη αντίληψη του κόσμου που τον περιβάλλει χρησιμοποιώντας λίγες πληροφορίες. 

Για παράδειγμα, ο εγκέφαλος χρειάζεται μόνο μια μικρή ποσότητα αισθητηριακών πληροφοριών - όπως μια οικεία μυρωδιά- για να δημιουργήσει μια λεπτομερή ανάμνηση. Εκεί έρχονται και τα νευρωνικά μονοπάτια και συνδέουν μία πρόσφατη ανάμνηση (τη μυρωδιά) με τη μακροπρόθεσμη μνήμη με αποτέλεσμα να νομίζουμε ότι έχουμε ξαναζήσει αυτό που ζούμε μόνο και μόνο λόγω μίας μυρωδιάς.

Μία άλλη πιθανή εξήγηση στο ίδιο paper, αφορά το οπτικό σύστημα. Οι πληροφορίες που φτάνουν στον εγκέφαλο μέσω των ματιών μας, ταξιδεύουν μέσω πολλαπλών μονοπατιών προς τα κέντρα του εγκεφάλου και σχετίζονται με την αντίληψη, τη σκέψη, την επίγνωση, τη γλώσσα και τη συνείδηση, φτάνουν περίπου την ίδια ώρα. Αν μία πληροφορία, δηλαδή το δέντρο που βλέπεις, φτάσει νωρίτερα από μία άλλη, τον ουρανό για παράδειγμα, η αντίληψή που έχεις για την εικόνα χωρίζεται στα δύο και αντιμετωπίζεται από τον εγκέφαλο ως δύο διαφορετικές εμπειρίες. Αυτή που φτάνει δεύτερη ο εγκέφαλος την αντιμετωπίζει ως ανοίκεια -κάτι δεν του κολλάει- και παλιά, déjà vu δηλαδή.

Τώρα κοίτα να δεις τι άλλο δοκίμασαν οι ερευνητές σε μία άλλη μελέτη. Πήραν τους συμμετέχοντες και μέσω εικονικής πραγματικότητας τους έβαλαν σε περιβάλλοντα στα οποία είχαν βρεθεί, αλλά δεν μπορούσαν να ανακαλέσουν στη μνήμη τους (κάποια παιδική ανάμνηση ίσως). Παρότι δεν μπορούσαν να τα ανακαλέσουν, τους δημιουργήθηκε ένα συναίσθημα déjà vu. Κι αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι μία σκηνή του παρελθόντος, ακόμη κι αν δε τη θυμόμαστε, μπορεί να δημιουργήσει την αίσθηση οικειότητας -αλλά όχι με την έννοια που δίνεις εσύ στην οικειότητα. Οι Whittlesea και Williams ερμηνεύουν την λέξη «οικειότητα» ως εξής: φαντάσου να βλέπεις καθημερινά τον ίδιο ντελιβερά στην πόρτα του σπιτιού σου -μία αρκετή οικεία εικόνα με τη διαδεδομένη χρήση του όρου- αυτό δε θα σου προκαλέσει την αίσθηση του «γνώριμου» που προκαλεί το déjà vu. Αίσθηση του γνώριμου θα σου προκαλέσει το να δεις τον ντελιβερά από το πουθενά, στην παραλία για παράδειγμα.

Ας κλείσουμε με μία καθόλου επιστημονικά τεκμηριωμένη εξήγηση, αλλά σίγουρα ενδιαφέρουσα. Όχι δεν αναφερόμαστε σε προηγούμενες ζωές, αλλά σε ένα σενάριο τύπου Interstellar. Το déjà vu σύμφωνα με τη θεωρία Tuning Fork, πρoκύπτει από τον συγχρονισμό των συχνοτήτων του εγκεφάλου σου με τον εγκέφαλο κάποιου άλλου σε ένα άλλο σύμπαν. 

Όπως και να ‘χει, αν βιώνεις συχνά déjà vu, μίλα με έναν νευρολόγο.


Μπείτε στη συζήτηση

σχόλια

v