Οι ελληνοτουρκικές εντάσεις στον χρόνο

Η Ελλάδα και η Τουρκία έχουν μια παράξενη, ιδιαίτερη σχέση. Τώρα, θα μπορούσαμε να πούμε πως σχεδόν σε όποιο μέρος του πλανήτη και να πας, όλοι έχουν παράξενη, ιδιαίτερη σχέση με την διπλανή τους χώρα, αλλά ας μην το γενικεύσουμε τόσο. Άλλωστε, Ελλάδα και Τουρκία έχουν και μια πολύ συγκεκριμένη, βαριά Ιστορία που κουβαλούν στις πλάτες τους. Μια Ιστορία η οποία, με το πέρασμα του χρόνου ίσως αλλοιώθηκε, ίσως κομμάτια της να τονίστηκαν περισσότερο για να εξυπηρετηθούν συμφέροντα… Το ζήτημα, όμως, είναι πως οι σχέσεις μας με τους γείτονες δεν είναι και δεν ήταν πάντα οι καλύτερες.

Και επειδή το κλίμα είναι πολύ φορτισμένο αυτή την στιγμή, αποφασίσαμε να κάνουμε μια μικρή αναδρομή στις τρεις μεγαλύτερες εντάσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας τις τελευταίες δεκαετίες. Επειδή έχουμε να μάθουμε πολλά από την Ιστορία—μόνο αν το θέλουμε, όμως.

1976: ΒΥΘΙΣΑΤΕ ΤΟ ΧΟΡΑ
Το Χόρα, όχι την χώρα. Το Χόρα ήταν ένα πολεμικό σκάφος που μετασκευάστηκε σε πλοίο σεισμολογικών ερευνών. Στις 6 Αυγούστου 1976, λοιπόν, το Χόρα παραβίασε τα υδάτινα σύνορα και έπλευσε βορειοανατολικά της Λέσβου. Αυτό προκάλεσε αναταραχή στην Αθήνα, και μεταφράστηκε ως «Η Άγκυρα απαιτεί τον έλεγχο του Αιγαίου».

Όλα αυτά συνέβησαν με το πρόσχημα ερευνών, αλλά η αληθινή αιτία ήταν οι πηγές πετρελαίου στο Αιγαίο, και ποιος θα κατάφερνε να τις αξιοποιήσει. Η δήλωση που διάβασες παραπάνω, ανήκει στον Ανδρέα Παπανδρέου. Και το «βυθίσατε» δεν ήταν αόριστος οριστικής· ήταν προστακτική. Και ήταν μια προστακτική η οποία ειπώθηκε με την πλήρη στήριξη του πολιτικού του αντιπάλου, Κωνσταντίνου Καραμανλή, καθώς οι δύο ηγέτες έσφιξαν προς στιγμήν τα χέρια για να διαχειριστούν το εθνικό ζήτημα.

Το Χόρα δεν βυθίστηκε τελικά – αλλά ο Ανδρέας Παπανδρέου εδραίωσε κανονικότατα την επιθετική εξωτερική πολιτική που, κάνοντας το ΠΑΣΟΚ πολύ πιο προσφιλές σε άτομα με πατριωτικά φρονήματα.

1987: ΠΕΡΙΜΕΝΟΥΜΕ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΚΙΝΗΣΗ
Και από το Χόρα, πάμε στο Σισμίκ. Ακόμα ένα σκάφος που δημιούργησε εντάσεις. Στα τέλη Μαρτίου 1987, η Ελλάδα θα ξεκινούσε γεωτρήσεις σε αμφισβητούμενα ύδατα του Αιγαίου, κοντά στην Θάσο. Ως απάντηση, το Τουρκικό πλοίο Σισμίκ εστάλη να διεξάγει έρευνα στην περιοχή με συνοδεία τουρκικών πολεμικών πλοίων. Το πρόβλημα ήταν πως η Τουρκία ήθελε να διαπραγματευτεί όσον αφορά τα υδάτινα σύνορα, και το ζήτημα των πετρελαίων της Θάσου απασχολούσε ήδη εδώ και αρκετά χρόνια την δημόσια συζήτηση (και δημιουργούσε ημικρανίες στους Υπουργούς Εξωτερικών).

Δεν φαινόταν, όμως, να υπάρχει όρεξη για διαπραγμάτευση, και οι ένοπλες δυνάμεις των δύο χωρών βρίσκονταν σε ετοιμότητα, σαν κάποιου είδους Ψυχρός Πόλεμος—που από στιγμή σε στιγμή απειλούσε να ξεσπάσει κανονικότατα, θερμά. Η αντίδραση του Ανδρέα Παπανδρέου; Ό,τι είχε πει και έντεκα χρόνια πριν, καθώς έδωσε εντολή να βυθιστεί το πλοίο σε περίπτωση που βρεθεί σε αμφισβητούμενα νερά που διεκδικούσε η Ελλάδα. Με την σειρά της, η Τουρκία είπε πως αν συμβεί αυτό, θα αντιδράσει αναλόγως, και τότε μπήκε στην μέση το ΝΑΤΟ για να δράσει ως διαμεσολαβητής. Βέβαια, λέγεται ότι το ΝΑΤΟ αποφάσισε να επέμβει επειδή φήμες θέλουν τον Ανδρέα Παπανδρέου να έχει πάει στην Βουλγαρία, με σκοπό να αναζωπυρώσει μία βαλκανική συμμαχία εναντίον της Τουρκίας.

Η κρίση τελείωσε όταν ο Τούρκος Πρωθυπουργός, Τουργκούτ Οζάλ ανακοίνωσε ότι αν η ελληνική κυβέρνηση δεν μπει στα αμφισβητούμενα ύδατα, οι Τούρκοι θα μείνουν επίσης έξω από αυτά. Λίγο αργότερα, είχε τηλεφωνική συνομιλία με τον Παπανδρέου.

1996: ΤΡΙΤΗ ΚΑΙ ΦΑΡΜΑΚΕΡΗ
Φαρμακερή από πολλές απόψεις, αλλά όχι· ούτε τότε συνέβη πόλεμος—αν και θρηνήσαμε τρία θύματα. Φτάσαμε κοντά όμως, και ακόμα και οι πιο νέοι από εμάς θυμόμαστε καλά την κατάσταση που συνέβαινε με τα Ίμια το 1996. Τα Ίμια είναι δύο ακατοίκητες βραχονησίδες που βρίσκονται ανάμεσα στην Κάλυμνο και τις τουρκικές ακτές, και το ζήτημα ξεκίνησε όταν ένα τουρκικό σκάφος προσάραξε εκεί. Με την σειρά της, η Ελλάδα έστειλε στρατιωτικές δυνάμεις. Η Τουρκία έστειλε περισσότερες, η Ελλάδα μετά έστειλε κι εκείνη περισσότερες, και το Αιγαίο μύριζε μπαρούτι. Μεταφορικά, πάντα. Σύρραξη δεν υπήρξε.

Το θέμα είναι ότι για να αποφευχθεί η σύρραξη, ήταν ξανά αναγκαία η παρέμβαση των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες ήταν και ουσιαστικά ο μόνος κερδισμένος από την υπόθεση—επειδή μόλις ξεφούσκωσε η κρίση, οι στρατιωτικές δυνάμεις υποχώρησαν, αλλά το ζήτημα του «Πού ανήκουν τα Ίμια;» δεν είχε ακόμα λυθεί—η Αμερική, φυσικά, είχε πάρει τις δάφνες της. Και εξακολουθεί να μην έχει λυθεί, καθώς η Τουρκία ακόμα ζητάει να γίνει μια νέα σύμβαση, καθώς ισχυρίζεται πως καμία από τις δύο βραχονησίδες δεν αναφέρεται ονομαστικά στην Ιταλοτουρκική σύμβαση του 1932.

Και δεν γίνεται να ξεχνάμε το εμβληματικό σκηνικό με την έπαρση της ελληνικής σημαίας στις βραχονησίδες, και μετά την υποστολή της και την έπαρση της τουρκικής από «δημοσιογράφους». Οι εικόνες αυτές είχαν προκαλέσει φρενίτιδα στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και των δύο χωρών, ή (εναλλακτικά) όπως χαρακτηριστικά είχε μεταφερθεί η ιστορία στον Μπιλ Κλίντον πριν αποφασίσει να επέμβει, «Ελλάδα και Τουρκία ξεκινούν πόλεμο, επειδή δύο Τούρκοι δημοσιογράφοι και κάποιοι Έλληνες βαρκάρηδες συνεπλάκησαν σε έναν βράχο που κατοικούσε μία κατσίκα».

Με στοιχεία από την Μηχανή του Χρόνου, και την Wikipedia