Στα άδυτα του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης

συνέντευξη στον Γιώργο Κόκουβα

Αποτελεί τον «βραχνά» για κάθε τηλεοπτικό σταθμό που ακούει τις καμπάνες των προστίμων να χτυπούν γι’ αυτόν. Έχει κατηγορηθεί ουκ ολίγες φορές για συντηρητισμό. Έχει απασχολήσει την επικαιρότητα με διάφορες αποφάσεις του. Πόσα γνωρίζετε όμως για το Εθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο, πέρα από φήμες, δημοσιεύματα και γκρίνιες για τιμωρία της σάτιρας και των ομοφυλοφιλικών φιλιών;

Ποιο είναι το σκεπτικό πίσω από τα βαριά πρόστιμα; Ποιος τα εισπράττει και τι «παιχνίδια» παίζουν τα κανάλια για να τα αποφύγουν; Τι απαντά το Συμβούλιο στην κριτική που δέχεται και πώς βλέπουν τα μέλη του το σημερινό τοπίο της ελληνικής ραδιοτηλεόρασης; Η κ. Εύη Δεμίρη, δημοσιογράφος και μέλος της επιτροπής της Ολομέλειας του ΕΣΡ, χαμογελαστή πίσω από χιλιάδες έγγραφα που την περιμένουν στο γραφείο της, δέχτηκε το in2life στα «άδυτα» του Εθνικού Ραδιοτηλεοπτικού Συμβουλίου, για να μας διαφωτίσει και να μας μιλήσει εφ’ όλης της ύλης.

*Μια ημέρα στην ολομέλεια του ΕΣΡ

«Το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης είναι η ελεγκτική ανεξάρτητη αρχή που ελέγχει ό,τι μεταδίδεται, ότι βγαίνει στον αέρα, είτε στο ραδιόφωνο είτε στην τηλεόραση», μας εξηγεί η κ. Δεμίρη. «Ο έλεγχος αυτός γίνεται αυτεπάγγελτα, από τα μέλη του συμβουλίου και το προσωπικό που έχουμε, αλλά δεχόμαστε επίσης καταγγελίες επώνυμες ή ανώνυμες είτε μέσω τηλεφώνου, είτε με αλληλογραφία είτε μέσω email.

»Οι καταγγελίες αυτές εξετάζονται από την ολομέλεια κάθε Δευτέρα. Αν είναι σαφείς, αμέσως προχωρούμε στην εξέτασή τους, δηλαδή ποιο πρόγραμμα καταγγέλλεται, γίνεται απομαγνητοφώνηση του προγράμματος, προβάλλεται το υλικό αν χρειάζεται να ελέγξουμε τον προφορικό λόγο και τις χειρονομίες, στην συνέχεια γίνεται έλεγχος από νομικό και όταν διαπιστώνονται οι διάφορες παραβάσεις, καλείται το κανάλι ή ο σταθμός να δώσει εξηγήσεις στην επταμελή επιτροπή – οι ακροάσεις των εκπροσώπων των σταθμών γίνονται κάθε Τρίτη.

»Η διαδικασία αυτή καθυστερεί λίγο όταν πρόκειται για κανάλια από την επαρχία. Εμείς εδώ έχουμε μηχανήματα που καταγράφουν ολόκληρο το πρόγραμμα αλλά μόνο των καναλιών εθνικής εμβέλειας, γιατί δεν υπάρχει η δυνατότητα να έχουμε παραρτήματα ανά την Ελλάδα. Έτσι, αν υπάρξει καταγγελία για τοπικό σταθμό, ζητάμε από τον σταθμό να στείλει το αντίστοιχο πρόγραμμα – μια διαδικασία, που μπορεί να πάρει από έναν μέχρι τρεις μήνες».

*Κανάλια… τέχνας κατεργάζονται

Όπως μας λέει η κ. Δεμίρη, σε πολλές περιπτώσεις η εξέταση του υλικού ενός τοπικού τηλεοπτικού σταθμού δεν είναι και τόσο απλή υπόθεση. Παρακάτω, μας εξηγεί τι σκαρφίζονται οι υπεύθυνοι των καναλιών για να αποφύγουν την «καμπάνα» του ΕΣΡ:

«Αρκετές φορές αυτό που διαπιστώνεται είναι ότι τα κανάλια δεν μας στέλνουν το πρόγραμμα που έχουν μεταδώσει και κάνουν λαθροχειρίες για να αφαιρέσουν τα επιλήψιμα σημεία – αλλά αυτό είναι εύκολο να το αντιληφθείς, και τότε… πέφτει ένα γερό πρόστιμο. Για παράδειγμα, όταν ζητάς εικοσιτετράωρη ροή και σου στέλνουν 18 ώρες, ξέρεις ότι κάτι συμβαίνει. Συνήθως, “έχουν πέσει κεραυνοί”, “έχουν καταστραφεί οι κεραίες”, “κάτι έχει συμβεί με την ΔΕΗ”, “διακοπή ρεύματος”, οπότε “δεν υπάρχει τηλεοπτικό πρόγραμμα” να μας στείλουν – η φαντασία έχει απεριόριστες δυνατότητες για να εφεύρει δικαιολογίες».

*Τι συμβαίνει με τα πρόστιμα

Πάγια απορία του τηλεοπτικού κοινού και όχι μόνο, τι συμβαίνει με αυτά τα υπέρογκα ποσά που αναγράφονται στις αποφάσεις των προστίμων του Συμβουλίου προς τους σταθμούς. Ρωτώ την κ. Δεμίρη αν οι έλληνες καναλάρχες είναι… καλοπληρωτές:

«Αρχικά πρέπει να σας πω ότι τα πρόστιμα τα εισπράττει η ΦΑΕ Αθηνών, η εφορία. Εμείς κοινοποιούμε στην ΦΑΕ τα πρόστιμα, και κάθε μήνα μας ενημερώνουν ποια έχουν ρυθμιστεί και ποια δεν έχουν πληρωθεί καθόλου. Ως επί το πλείστον, τα πρόστιμα πληρώνονται.

»Τα ποσά των προστίμων τα ορίζει ο νόμος, αλλά εξαρτώνται και από άλλους παράγοντες. Εξαρτάται για παράδειγμα από τα οικονομικά μεγέθη του εκάστοτε σταθμού. Ένας τοπικός επαρχιακός σταθμός δεν έχει την οικονομική ευρωστία ενός εθνικής εμβέλειας - βέβαια, η οικονομική ευρωστία στις μέρες μας είναι μεγάλη κουβέντα και για τα κανάλια εθνικής εμβέλειας. Το Συμβούλιο έχει φακέλους με τα οικονομικά στοιχεία κάθε σταθμού, ενώ υπάρχει βέβαια και το «ποινολόγιο», στο οποίο βλέπουμε αν επί παραδείγματι έχουν επανειλημμένως επιβληθεί κυρώσεις σε έναν σταθμό για το ίδιο παράπτωμα, όπως η προστασία ανηλίκων ή η ποιότητα του προγράμματος, και έτσι το πρόστιμο αυξάνεται ανάλογα.

»Υπάρχουν φυσικά κι άλλες κυρώσεις πέραν των χρηματικών προστίμων, όπως η οριστική διακοπή λειτουργίας ενός σταθμού, κάτι που έχει επιβληθεί σε αρκετούς ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς σε όλη την ελληνική επικράτεια αρκετές φορές. Θεωρώ πάντως πως το χρηματικό πρόστιμο είναι αποτελεσματικό».

*Ο Τηλεκύβος (δεν) ερρίφθη

Δεν μπορώ σε αυτό το σημείο να μην επισημάνω στην κυρία Δεμίρη την περίπτωση των μεταμεσονύκτιων τηλεπαιχνιδιών που εμφανίστηκαν τον τελευταίο χρόνο και καλούν τους τηλεθεατές να «βρουν την λέξη», πληρώνοντας αδρά φυσικά για κάθε τους τηλεφώνημα. Είναι γνωστό πως το Συμβούλιο τους έχει επιβάλλει αυστηρά πρόστιμα, αλλά ακόμη κι έτσι, τα κανάλια συνεχίζουν την προβολή τους, καθώς τα κέρδη από αυτά τα προγράμματα φτάνουν και περισσεύουν για να αποπληρώσουν την «χασούρα». Είναι σε αυτή την περίπτωση άραγε αποτελεσματικό το χρηματικό πρόστιμο;

«Αυτά τα τηλεπαιχνίδια προβάλλονται παρανόμως - και σας το λέω αυτό κάθετα, διότι σύμφωνα με νόμο του Αυγούστου του 2011, χάρη στον οποίο συγκροτήθηκε η Ελληνική Επιτροπή Εποπτείας Παιγνίων, οφείλουν πριν την προβολή τους να απευθυνθούν στην Επιτροπή, να χαρακτηρίζονται τα παιχνίδια ως τυχερά, και εφόσον συμβεί αυτό, να αδειοδοτηθούν. Αλλά επειδή είμαστε στην Ελλάδα και γίνονται διάφορα περίεργα, οι σταθμοί και οι εταιρίες παραγωγής ισχυρίζονται ότι δεν είναι τυχερά αυτά τα παιχνίδια.

»Αν δείτε όμως στον κανονισμό τους, λένε σαφώς ότι δεν είναι θέμα γνώσης και δεξιότητας η συμμετοχή σου, αλλά θέμα τύχης, και μάλιστα οι πιθανότητες που έχεις είναι μία προς 3.000 τουλάχιστον – αν αυτός δεν είναι ο ορισμός του τυχερού παιχνιδιού, πείτε μου εσείς τι είναι.

»Προσέξτε όμως τι συμβαίνει. Οι συμβάσεις που έχουν γίνει με τις εταιρίες παραγωγής των παιχνιδιών αυτών, λένε ρητά ότι οι κυρώσεις ή τα πρόστιμα θα επιβαρύνουν την παραγωγό εταιρία και όχι το κανάλι – καταλαβαίνετε έτσι και το μέγεθος των κερδών. Επιμένω, ωστόσο, πως το χρηματικό πρόστιμο είναι αποτελεσματικό. Αλλά θα το δούμε, θα φανεί σύντομα αυτό».

*Όταν ο έλληνας τηλεθεατής καταγγέλλει

Πόσες καταγγελίες φθάνουν καθημερινά στα κεντρικά του ΕΣΡ και τι αφορούν συνήθως; Η κ. Δεμίρη μας δίνει τις απαντήσεις:

«Δεν μπορώ να σας πω ακριβή αριθμό, αλλά είναι πάρα πολλές – είναι μέρες που γίνεται χαμός στα τηλέφωνα. Ξέρετε, δεν είναι όλοι οι Έλληνες ακόμη εξοικειωμένοι με το διαδίκτυο και το email, και μεγάλο μέρος του τηλεοπτικού κοινού δεν διαθέτει υπολογιστή, δεν γνωρίζει από email. Αυτοί είναι που τηλεφωνούν.

»Συνηθέστερη καταγγελία είναι αυτή για την ποιότητα ενός προγράμματος και, δεύτερον, για θέματα που αφορούν την προστασία των ανηλίκων, προγράμματα δηλαδή που προβάλλονται σε ώρες που παρακολουθούν μικρά παιδιά. Και βέβαια, μην ξεχάσω τα τυχερά παιχνίδια: Όταν τους έρχεται η λυπητερή στον λογαριασμό του τηλεφώνου, τηλεφωνούν σε εμάς».

*Το θολό τοπίο της ιδιωτικής τηλεόρασης

Ρωτώ το μέλος της επιτροπής του ΕΣΡ για το μεγαλύτερο ελάττωμα της ελληνικής τηλεόρασης, και η συζήτηση πηγαίνει εύλογα στις άδειες των ιδιωτικών καναλιών. Η ιδιωτική τηλεόραση «ζει» από την ίδρυσή της με προσωρινές άδειες, μια παγκόσμια πρωτοτυπία που επιφέρει το χάος στο ραδιοτηλεοπτικό τοπίο.

«Εκεί οφείλονται τα όποια ελαττώματα του ραδιοτηλεοπτικού τοπίου στην Ελλάδα: Στο γεγονός ότι έχει ανδρωθεί εδώ και 23 χρόνια μέσα σε ένα καθεστώς ημιπαρανομίας, αφού δεν έχουν δοθεί άδειες παρά μόνο στους ραδιοφωνικούς σταθμούς της Αττικής, ενώ οι δεκάδες τηλεοπτικοί σταθμοί και οι εκατοντάδες ραδιοφωνικοί σταθμοί ανά την Ελλάδα λειτουργούν με βεβαιώσεις νομίμου λειτουργίας. Αποτέλεσμα αυτού είναι ο καθένας να κάνει ό,τι θέλει και εμείς να τον κυνηγάμε».

Δεν περιλαμβάνεται, όμως, στις αρμοδιότητες του Συμβουλίου η αδειοδότηση των σταθμών; - θέτω την εύλογη ερώτηση. Αφού το ΕΣΡ επιθυμεί ένα ξεκάθαρο τοπίο, γιατί δεν το επιδιώκει; «Κοιτάξτε να δείτε πώς είναι το σύστημα», λέει η κ. Δεμίρη. «Για να προχωρήσουμε στην προκήρυξη αδειών πρέπει να βγούνε υπουργικές αποφάσεις και προεδρικά διατάγματα. Δεν… Δεν», καταλήγει με έμφαση στο αρνητικό αυτό μόριο που λέει πολλά.

*Ποιότητα στην εποχή της «ελεύθερης τηλεόρασης»

Είναι ποιοτική η ελληνική τηλεόραση σήμερα; Υπήρξαν καλύτερες ημέρες στο τηλεοπτικό σκηνικό και τι λένε άραγε οι συνάδελφοι των μελών του ΕΣΡ από τις Επιτροπές άλλων κρατών για τα αντίστοιχα σκηνικά στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες;

«Δεν θα έλεγα ότι υπάρχει ποιότητα. Θα έλεγα ότι υπάρχουν ποιοτικά προγράμματα. Η τηλεόραση και τα προγράμματα που δεν μας απασχολούν συχνά, πάντως, είναι μόνον της δημόσιας τηλεόρασης. Το δυστύχημα είναι ότι όταν εμφανίστηκε η ιδιωτική τηλεόραση το ‘89, είχε βγει με την σημαία και το λάβαρο της ελεύθερης τηλεόρασης, σε αντιδιαστολή με την κρατική τηλεόραση. Δυστυχώς πολύ γρήγορα μετατράπηκε σε καθαρά εμπορική τηλεόραση. Καμία σχέση με το «ελεύθερο» που είχαν διακηρύξει στα τέλη του '89.

»Πιστεύω ότι υπήρξαν χειρότερες περίοδοι για την ελληνική τηλεόραση. Υπήρχε μία περίοδος η οποία είχε συγκεντρωμένα πάρα πολλά σκουπίδια, και μιλώ χοντρικά για τα χρόνια από το 1995 μέχρι το 2003. Τηλεσκουπίδια πάντως “ευδοκιμούν” σε όλες τις χώρες. Αλλά υπάρχουν αντίστοιχα και σταθμοί που έχουν κύρος και κρατούν το επίπεδο».

*Ο Παπακαλιάτης και το… Ιερατείο του ΕΣΡ

«Δεν έχουμε μετανιώσει για καμία απόφασή μας», μου λέει η κ. Δεμίρη. «Κι αυτό γιατί τις αποφάσεις μας δεν τις παίρνουμε ανάλαφρα, τις μετράμε πάρα πολύ. Εξετάζουμε εξονυχιστικά τους φακέλους, δεν μπορούμε ελαφρά τη καρδία να βάλουμε ένα πρόστιμο ή να κλείσουμε έναν σταθμό».

Στο μυαλό μου έρχεται αμέσως η υπόθεση του περίφημου επεισοδίου του «Κλείσε τα μάτια» του Χριστόφορου Παπακαλιάτη, με το «θρυλικό» ομοφυλοφιλικό φιλί και το βαρύ πρόστιμο του Συμβουλίου. Είχε γίνει γνωστό πως το Συμβούλιο της Επικρατείας λίγα χρόνια αργότερα, ακύρωσε την απόφαση του ΕΣΡ και δικαίωσε όσους μιλούσαν για συντηρητισμό. Η κ. Δεμίρη μου λέει πως τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι.

«Καλά κάνατε και αναφέρατε την συγκεκριμένη περίπτωση. Αν δείτε την απόφασή μας, θα διαπιστώσετε πως το πρόστιμο δεν ήταν για το φιλί, αλλά ήταν για παρότρυνση των ανηλίκων προς την ομοφυλοφιλία. Και τι βγήκε προς τα έξω; Ότι εμείς βάλαμε πρόστιμο για ένα φιλί, γιατί αυτό εντυπωσιάζει αμέσως. Μετά μας κατηγορούν ότι είμαστε ιερατείο ή δεν ξέρω κι εγώ τι άλλο είμαστε. Αυτό δεν είναι παραπληροφόρηση;» Παρ’ όλα αυτά, επιμένω με την σειρά μου, το Συμβούλιο της Επικρατείας αναίρεσε το πρόστιμο. «Κάνετε λάθος», έρχεται η απάντηση, «δεν το αναίρεσε. Μας ξανάστειλε πίσω την υπόθεση. Και φυσικά έπεσε ξανά το ίδιο πρόστιμο».

*Σάτιρα, κριτική και λασπολογία αλά ελληνικά

Επισημαίνω στην εκπρόσωπο του ΕΣΡ πως δεν είναι λίγοι οι άνθρωποι της τηλεόρασης που παραπονιούνται για υποκριτικά πρόστιμα του Συμβουλίου, επ' αφορμή χρήσης άσχημης γλώσσας, την στιγμή που άλλα προγράμματα, προσβλητικά στην ουσία τους, παραμένουν ανέγγιχτα. Ζυγίζει το Συμβούλιο τους «τύπους» και την «ουσία»;

«Φυσικά και τα ζυγίζουμε όλα αυτά. Θα έχετε παρατηρήσει κι εσείς ότι έχει παρανοηθεί ο όρος κάνω κριτική και βρίζω ή λασπολογώ. Έχετε παρατηρήσει τις δήθεν σατιρικές εκπομπές; Με συγχωρείτε, αλλά μας κατηγορούν για υποκριτικά πρόστιμα, αλλά αυτά είναι υποκριτικά ή η κριτική που μας κάνουν; Όταν έχουν στερέψει από ιδέες και έχουν μεταβάλλει αποκλειστικά την σάτιρα σε χειρονομίες και χυδαιολογίες; Για εξηγήστε μου, ποιος είναι υποκριτής; Δεν είναι δυνατόν να κρατάς ένα ωριαίο πρόγραμμα μόνο με χειρονομίες και χυδαίες λέξεις, και να θέλεις κιόλας να εμφανίζεσαι και άνθρωπος των γραμμάτων και της τέχνης. Παραδέξου τουλάχιστον ότι έχεις στερέψει», λέει με νόημα η κ. Δεμίρη προς κάθε… ενδιαφερόμενο. Δεν διστάζει να μας αναφέρει και μια πιο πρόσφατη περίπτωση, που όπως μας λέει καταδεικνύει το πόσο εύκολα μπορούν να διαστρεβλωθούν οι αποφάσεις του Συμβουλίου:

«Πρόσφατα διαστρεβλώθηκε, και πιστεύω ηθελημένα, η υπόδειξη που βγάλαμε προς τα κανάλια να μην προβάλλουν το πρόσωπο (όχι τις συνθήκες διαβίωσης) αστέγου ή αναξιοπαθούντος ή συλλαμβανόμενου αν δεν το θέλει ο ίδιος. Αυτή η υπόδειξη παρερμηνεύτηκε ως πρόθεση του Συμβουλίου να κάνει λογοκρισία για να μη δείχνουν τα κανάλια την εξαθλίωση λόγω της οικονομικής κρίσης. Μόνο αν δεν ξέρεις ελληνικά μπορείς να βγάλεις τέτοιο συμπέρασμα από την υπόδειξη.

»Έχουμε να παλέψουμε και με κακόβουλα άτομα, τα οποία ξέρετε γιατί είναι κακόβουλα: Διότι μέσα στις διάφορες δραστηριότητες που έχουν -εκπομπές σε κανάλια και σταθμούς- έχουν υποστεί τις συνέπειες του Συμβουλίου για διάφορες παραβάσεις και ψάχνουν αφορμή για να το δυσφημίσουν».

*Τα βήματα προς μια καλύτερη τηλεόραση;

«Πείτε με ρομαντική, αλλά είμαι από αυτούς που πιστεύουν ότι δεν αντέχει η χώρα μας τόσα κανάλια και τόσους σταθμούς», αναφέρει η κ. Δεμίρη όταν τη ρωτώ για το πώς μπορεί να βελτιωθεί το ελληνικό τηλεοπτικό τοπίο. «Η αγορά είναι περιορισμένη, ας μη γελιόμαστε. Ξέρετε πόσοι σταθμοί υπάρχουν στην Ελλάδα; Περίπου 130 τηλεοπτικοί και περίπου 820 ραδιοφωνικοί. Πώς θα ζήσουν όλοι αυτοί; Έχουν βρει το κόλπο με τις τηλεφωνικές γραμμές υψηλής χρέωσης και με τα SMS, κοροϊδεύουν δηλαδή τον κοσμάκη για να εισπράττουν, γιατί όπως λένε και οι ίδιοι, είναι το μόνο καυτό χρήμα.

»Επιπλέον, θα πρέπει οπωσδήποτε να ξεκαθαρίσει το τοπίο, να νομιμοποιηθεί και να δοθούν άδειες. Τελεία. Να ξέρει ο καθένας τι έχει και τι δεν έχει, τις υποχρεώσεις του και τα δικαιώματά του και όχι να γίνεται αυτό που γίνεται τώρα. Κάθε φορά που πηγαίνω στις Βρυξέλλες, στην ετήσια συνάντηση των Ανεξάρτητων Αρχών της Ε.Ε., σας λέω ειλικρινά ότι ντρέπομαι. Δεν μπορώ να λέω συνέχεια ότι είμαστε σε μία κατάσταση ημιπαρανομίας».

*Για να πραγματοποίησε καταγγελία που αφορά τηλεοπτικό πρόγραμμα, μπορείτε να στέλνετε email στο [email protected] ή να επικοινωνείτε τηλεφωνικά (213-1502300, 213-1502301) και ταχυδρομικά με το ΕΣΡ (Πανεπιστημίου & Αμερικής 5, 10564 Αθήνα) – μάθετε περισσότερα εδώ.