10 προτεραιότητες(;) για το περιβάλλον

του Γιώργου Κόκουβα

Είκοσι χρόνια πριν, όλοι οι ηγέτες των κρατών του ΟΗΕ μαζεύτηκαν στο Ρίο ντε Τζανέιρο για την πρώτη ιστορική συνδιάσκεψη, από την οποία προέκυψαν αποφάσεις και μεγάλες ελπίδες για το μέλλον του πλανήτη και του περιβάλλοντος. Δυστυχώς, δύο δεκαετίες αργότερα, οι πολιτικές των κρατών –και των απλών ανθρώπων, για να μην βγάζουμε την ουρά μας απ’ έξω- δεν έχουν συμμορφωθεί, και οι ελπίδες έδωσαν τη θέση τους σε προβλήματα και δυσοίωνες προβλέψεις.

Κάπως έτσι, η Διάσκεψη Κορυφής των Ηνωμένων Εθνών για την Βιώσιμη Ανάπτυξη –ή πιο απλά το «Rio+20» όπως ονομάστηκε- βρέθηκε και πάλι στην βραζιλιάνικη πόλη, για να πάρει εκ νέου αποφάσεις για τα ζητήματα που εγείρουν τις μεγαλύτερες απειλές για την οικολογία. Οι συγκεντρώσεις πολιτών ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο έξω από τους χώρους της διάσκεψης, όλοι ανέμεναν τους μεγάλους ηγέτες του πλανήτη να κάνουν ένα βήμα μπροστά και να μας εκπλήξουν, το συμβούλιο κλείστηκε για ημέρες για να συζητήσει, και, τελικά, στα τέλη Ιουνίου, ο λευκός καπνός δεν βγήκε από τις «καμινάδες».

Κι αυτό όχι μόνο γιατί πολλοί ηγέτες έλαμψαν διά της απουσίας τους –σε μια χρονική καμπή για το περιβάλλον, ο Ομπάμα επέλεξε να μην παραστεί στη συνδιάσκεψη- αλλά και επειδή όσοι τελικά βρέθηκαν εκεί, κατέληξαν σε ένα κείμενο-ευχολόγιο με τίτλο «Το Μέλλον που Θέλουμε», που πολλοί περιβαλλοντολόγοι χαρακτήρισαν «αποτυχία επικών προδιαγραφών» και «το πιο μακροσκελές σημείωμα αυτοκτονίας στην Ιστορία».

Με άλλα λόγια, το Rio+20 απέτυχε παταγωδώς. Πολλές φωνές από ΜΚΟ, μάλιστα, έσπευσαν να υπογραμμίσουν το αναμενόμενο του αποτελέσματος: Όταν πριν λίγο καιρό, τα συμβούλια των ηγετών της Ε.Ε. δεν κατόρθωσαν να λύσουν τα οικονομικά προβλήματα της Ευρωζώνης, όταν οι διεθνείς συνδιασκέψεις δεν κατάφεραν να αποσοβήσουν το αιματοκύλισμα στην Συρία, πώς είναι δυνατόν να αναμένουμε καλύτερη τύχη για θέματα που τα κράτη θεωρούν «δευτερευούσης σημασίας;» είπαν.

Όπως και να ‘χει, τα προβλήματα του περιβάλλοντος παραμένουν ολοζώντανα. Η ιστοσελίδα του Time καταγράφει τα 10 σημαντικότερα από αυτά, κι εμείς τα παρουσιάζουμε, για να έχουμε υπόψη μας τα επείγοντα ζητήματα του πλανήτη, μπροστά στα οποία οι ηγέτες χώνουν το κεφάλι τους στην άμμο. Ας μην το κάνουμε κι εμείς:

*Δασική αποψίλωση
Το γεγονός πως η συνδιάσκεψη έλαβε χώρα στη Βραζιλία, «πατρίδα» του μεγαλύτερου μέρους του τροπικού δάσους του Αμαζονίου, δεν συγκίνησε τους ηγέτες που συμμετείχαν σε αυτή. Βέβαια, το ζήτημα κατείχε εξέχουσα θέση στις συζητήσεις –αν και αυτό δεν αλλάζει το αποτέλεσμα- ενώ αξίζει να σημειωθεί πως εδώ και δύο δεκαετίες, η Βραζιλία έχει καταφέρει να μειώσει την καταστροφή των δασικών εκτάσεων. Μια καινούρια νομοθεσία, όμως, της νέας βραζιλιάνικης κυβέρνησης απειλεί αυτή την πρόοδο, καθώς έχει υπολογιστεί πως η αποψίλωση δασών παράγει σήμερα περισσότερο από το 10% των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, ενώ απειλούνται και αμέτρητα είδη ζώων που κατοικούν σε αυτά.

*Υπερπληθυσμός
Η αύξηση του πληθυσμού της Γης ήταν κάποτε το νούμερο ένα ζήτημα στην agenda των επιστημόνων – οι πλέον «καταστροφολάγνοι» εκ των οποίων μιλούσαν για «πληθυσμιακή ασφυξία» του πλανήτη, που θα οδηγούσε στην καταστροφή μας. Κι ενώ η σημασία του συγκεκριμένου προβλήματος είχε υποβιβαστεί αρκετά με την πάροδο των ετών, μέσα στη χρονιά που πέρασε, γεννήθηκε ο 7.000.000.000ος κάτοικος του πλανήτη. Οι στατιστικές εκτιμούν πως το φράγμα των εννέα δισεκατομμυρίων ανθρώπων θα σπάσει εντός του αιώνα, γεγονός που κρούει τον κώδωνα του κινδύνου εξανέμισης των πόρων του πλανήτη.

*Είδη που απειλούνται με εξαφάνιση
Τα ευχάριστα νέα για την ανθρωπότητα είναι πως τις δύο τελευταίες δεκαετίες, η μόλυνση του νερού και του αέρα έχει μειωθεί στις ανεπτυγμένες περιοχές, και οι άνθρωποι κατά μέσο όρο έχουν γίνει πιο υγιείς και πιο πλούσιοι. Τα δυσάρεστα νέα είναι ότι όσο καλύτερα είναι τα πράγματα για τους ανθρώπους, τόσο χειρότερα είναι για τα άλλα έμψυχα όντα του πλανήτη: Από τις τίγρεις της Σιβηρίας μέχρι τα κοπάδια τόνου στη Μεσόγειο, όλο και περισσότερα είδη μπαίνουν στη λίστα με την ένδειξη «υπό εξαφάνιση».

*Κλιματική αλλαγή
Το φαινόμενο του θερμοκηπίου δεν είναι καινούρια έννοια στον κατάλογο με τις απειλές του πλανήτη. Ωστόσο, σήμερα γίνεται ολοένα και πιο έντονο, καθώς το 2012 βρίσκεται σε «καλό» δρόμο, για να σπάσει το ρεκόρ του πιο θερμού έτους της Ιστορίας μας. Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα αυξάνονται, ενώ η διεθνής κοινότητα συνεχώς αποτυγχάνει να θεσπίσει κοινά μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Η ατμόσφαιρά μας λοιπόν συνεχίζει να… σιγοψήνεται από τις εκπομπές αερίων, και οι ηγέτες του κόσμου έχουν άλλη μια ευκαιρία να κάνουν κάτι γι’ αυτό στην επικείμενη συνάντηση του ΟΗΕ για το κλίμα του πλανήτη στο Κατάρ, προς το τέλος του έτους.

*Ασιτία
Η μεγαλύτερη ίσως πρόοδος στα προβλήματα που μάστιζαν τον πλανήτη αφορά την πείνα που ταλαιπωρούσε μεγάλος μέρος του – μπορεί αυτό να φαίνεται παράξενο, δεδομένης της αύξησης των αστέγων στους δρόμους των ευρωπαϊκών πόλεων, αλλά αν λάβουμε υπόψη την πρόοδο κρατών όπως η Κίνα, που διαθέτουν το μερίδιο του λέοντος στον παγκόσμιο πληθυσμό, θα διαπιστώσουμε πως έχουν γίνει σημαντικά βήματα προς τα εμπρός. Στις αναπτυσσόμενες χώρες, ωστόσο, υπάρχουν ακόμη 925 εκατομμύρια άνθρωποι που πεινούν – η υποσαχάρια Αφρική και η Ινδία κατέχουν τα πρωτεία. Η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού, άλλωστε, δεν βοηθά καθόλου την ανακούφιση του προβλήματος.

*Λειψυδρία
Να ένα ενδιαφέρον στοιχείο: Υπάρχουν περισσότερα κινητά τηλέφωνα παρά… τουαλέτες στον πλανήτη. Περίπου ένας στους εννιά ανθρώπους στον κόσμο δεν έχει άμεση πρόσβαση σε αξιοπρεπές δίκτυο ύδρευσης, κάτι που οδηγεί σε εμφάνιση ασθενειών οι οποίες θα μπορούσαν εύκολα να αποφευχθούν, καθώς και σε μειωμένες σοδειές. Η ξηρασία στην υποσαχάρια Αφρική και στην Νοτιοδυτική Αμερική αποδεικνύουν πως το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής δεν είναι άμοιρο ευθυνών – αντίθετα, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στα «συγκοινωνούντα δοχεία» του περιβάλλοντος.

*Παγκόσμια φτώχια
Τι οδηγεί σε αρνητικούς δείκτες υγείας, που με τη σειρά τους σηματοδοτούν περιβαλλοντική καταστροφή; Η φτώχια, αποφαίνονται οι ειδικοί, και επισημαίνουν πως η έλλειψη χρηματικών πόρων σε περιοχές όπως ο βραζιλιάνικος Αμαζόνιος και η Μαδαγασκάρη οδηγεί με τη σειρά της σε αποψιλώσεις και οικολογικές ατασθαλίες. Αν και η παγκόσμια πενία έχει υποχωρήσει αισθητά σε σχέση με την πρώτη συνδιάσκεψη στο Ρίο, χάρη στην ανάπτυξη που γνώρισε έκτοτε η Κίνα και η Ινδία, ορισμένα έθνη έχουν μείνει πολύ πίσω – κάτι που επιτείνει την ανάγκη για αυτό που δεν θέλει ούτε να ακούει η Μέρκελ: Ανάπτυξη, ανάπτυξη, ανάπτυξη.

*Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας
Αν ο τίτλος «βιώσιμη ανάπτυξη» στα κατάστιχα των συνδιασκέψεων θέλει να δικαιολογήσει το όνομά του, δεν μπορεί να στρέψει την πλάτη της στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Οι επενδύσεις στις αιολικές και ηλιακές εγκαταστάσεις αυξάνονται κατά 18% κάθε χρόνο, αλλά ακόμη δεν καλύπτουν παρά το 3% των παγκόσμιων ενεργειακών αναγκών. ΟΙ ΗΠΑ και η Κίνα οδηγούν την «κούρσα», ενώ ακολουθεί και η Γερμανία που έχει θέσει ως στόχο να καλύπτει το 100% των ενεργειακών αναγκών της με Α.Π.Ε. μέχρι το 2050. Στην Ελλάδα πολλή συζήτηση έχει γίνει για το πρόγραμμα ΗΛΙΟΣ που ακόμη βρίσκεται στα σκαριά, ενώ ακόμη περισσότερες συζητήσεις έχουν γίνει για το «φιάσκο» παρόμοιων projects σε άλλα μέρη του πλανήτη (μάθετε περισσότερα εδώ). Ο χρόνος (και ο ήλιος) θα δείξει.

*Ωκεανοί
Τα τρία τέταρτα του πλανήτη –αυτά που καλύπτονται από το υγρό στοιχείο- δεν φαίνεται να απασχολούν ιδιαίτερα τους ηγέτες, που έθεσαν πολύ χαμηλά το θέμα στην ατζέντα τους. Οι ωκεανοί γίνονται όλο και πιο πολύτιμες πηγές ζωής για την ανθρώπινη ζωή, αλλά η προστασία τους έχει παραμεληθεί, με αποτέλεσμα την ανεξέλεγκτη αλιεία, τη μόλυνση και τις συχνές πετρελαιοκηλίδες. Μόνη καλή είδηση τον τελευταίο καιρό ήταν η ανακοίνωση των αυστραλιανών αρχών πως θα δημιουργήσουν το μεγαλύτερο θαλάσσιο προστατευόμενο «πάρκο» στον κόσμο. Μένει να δούμε αν θα ακολουθήσουν κι άλλα κράτη.

*Ατμοσφαιρική ρύπανση
Είναι ο σιωπηλός, αόρατος «δολοφόνος» της δημόσιας υγείας: Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, περισσότεροι από 1,3 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν από την μόλυνση του αέρα κάθε χρόνο. Και πάλι, το δικαίωμα στην καθαρή… αναπνοή μοιάζει με συγκοινωνούν δοχείο: Όσο πιο καθαρός γίνεται ο αέρας στις ΗΠΑ και στην Ιαπωνία για παράδειγμα, τόσο πιο ακατάλληλος γίνεται σε αναπτυσσόμενα κράτη όπως η Κίνα. Μεγάλη πηγή του προβλήματος αποτελεί η αυξημένη καύση άνθρακα, αλλά τα καλά νέα είναι πως η τεχνολογία κάνει συνεχώς μεγάλα βήματα προς την δημιουργία τεχνικών για την αναχαίτιση του προβλήματος. Μένει τα κράτη να τολμήσουν να επενδύσουν στην εξέλιξη και στην εφαρμογή τους.