Ομοφοβία: Ιστορίες από την κρύπτη

των Ηρώς Κουνάδη, Νικόλα Γεωργιακώδη

Σε μια ιδανική κοινωνία, παγκόσμια ημέρα κατά της ομοφοβίας δεν θα υπήρχε. Σε μια ιδανική κοινωνία, βέβαια, οι άνθρωποι δεν θα είχαν ανάγκη να αυτοπροσδιορίζονται μέσα από πλειοψηφίες-νόρμες για να είναι βέβαιοι για το ποιοι είναι και πού πάνε. Στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, τώρα, που απέχει παρασάγγας από το να είναι ιδανική, οτιδήποτε ξεφεύγει από την πλειοψηφία είναι τουλάχιστον τρομακτικό, και καλά θα κάνουμε να το κρύψουμε κάτω από το χαλί και να το ξεχάσουμε για πάντα. Μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες, όταν η σύγκριση με άλλες, πιο κοντά στο ιδανικές, κοινωνίες ήταν δύσκολη και σπάνια, μια συγκεκριμένη μειοψηφία μας, αυτή που αποτελείται από ομοφυλόφιλους άνδρες και γυναίκες, ακολουθούσε αυτήν ακριβώς τη ρότα.

Μέχρι που κάποια στιγμή συνειδητοποίησε ότι αν κάποιοι έχουν πρόβλημα με τις παρεκκλίσεις από τον κανόνα που οι ίδιοι έχουν φτιάξει για να ξέρουν ποιοι είναι και πού πάνε, τότε αυτοί είναι οι προβληματικοί, κι όχι εκείνοι που τους χαλάνε τις στατιστικές. Τώρα, το μόνο που τους μένει είναι να το εξηγήσουν αυτό σε ανθρώπους που δεν θέλουν να το ακούσουν, και να διεκδικήσουν τα ίδια, αυτονόητα δικαιώματα για όλους. Μέχρι στιγμής, δεν έχει αποδειχθεί εύκολο.

Κι αν είμαι ροκ, μη με φοβάσαι

«Ο όρος είναι διπλός, υπάρχει η ομοφοβία και η λεσβιοφοβία» λέει η Ευαγγελία Βλάμη, εκπρόσωπος της οργάνωσης Lesb.Equal. «Σε αυτές τις φοβίες υπάρχει και η διάσταση του φύλου. Πολλές γυναίκες, λεσβίες, αμφισεξουαλικές και τρανσέξουαλ, δέχονται διάκριση ταυτόχρονα και ως γυναίκες και ως λεσβίες».

«Σίγουρα υπάρχουν διακρίσεις στην ελληνική κοινωνία, οι οποίες ξεκινούν από το νομικό πλαίσιο της χώρας», λέει ο Γιώργος Τσιτιρίδης, Αρχισυντάκτης του περιοδικού Fagazine. «Μπορεί το Σύνταγμα να λέει ότι είμαστε όλοι ίσοι και έχουμε ίδιες υποχρεώσεις και ίδια δικαιώματα, εμείς έχουμε τις ίδιες υποχρεώσεις χωρίς να έχουμε τα ίδια δικαιώματα», προσθέτει και τονίζει πως το ίδιο συμβαίνει και στον εργασιακό τομέα.

«Μπορεί να υπάρχουν νόμοι που μας προστατεύουν, αλλά τις περισσότερες φορές είτε είναι ανενεργοί, είτε τους αγνοούμε, είτε δεν τους τηρούμε σωστά. Άλλωστε, μιας και μιλάμε για νομικά ζητήματα, συνήθως επειδή οι νομοθέτες είναι άνθρωποι μεγάλης ηλικίας, τους ακολουθούν και τα εκάστοτε ταμπού», αναφέρει σχετικά ο κ. Τσιτιρίδης και γίνεται ακόμα πιο συγκεκριμένος: «Μη ξεχνάμε την πρωτοφανή για τα παγκόσμια δεδομένα και απαράδεκτη απόφαση του Άρειου Πάγου πριν δύο χρόνια, όπου ομοφυλόφιλος οροθετικός απολύθηκε "δίκαια" από την δουλειά του, καθώς όπως είπαν είναι λογικό οι άλλοι να αισθάνονται ανησυχία όταν έχουν έναν οροθετικό δίπλα τους. Αυτό δημιουργεί προηγούμενο για πάρα πολλά πράγματα και όχι μόνο για ζητήματα ομοφυλοφιλίας».

«Θα πρέπει να κάνουμε ένα διαχωρισμό, να ξεχωρίσουμε τους θεσμούς από την κοινωνία» λέει από την πλευρά του ο Λύο Καλοβυρνάς, σύμβουλος ψυχικής υγείας και διευθυντής του περιοδικού 10%, όταν τον ρωτάμε ποια είναι η κατάσταση που βλέπει να επικρατεί σήμερα, σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. «Η κοινωνία έχει κάνει τα τελευταία χρόνια σημαντικά βήματα βελτίωσης και αποδοχής, πράγμα όμως που δεν αντικατοπτρίζεται στα ΜΜΕ και τους θεσμούς, οι οποίοι παραμένουν ομοφοβικοί. Κι αυτό δεν είναι θέμα συντηρητισμού, γιατί η ελληνική κοινωνία δεν είναι τόσο συντηρητική όσο μας αρέσει να την παρουσιάζουμε. Είναι υποκριτική, κι αυτό είναι εντελώς άλλο πράγμα.

»Σε μια πατριαρχική κοινωνία, όπου ο σεξισμός θεωρείται νόμιμο σπορ, τι μπορείς να περιμένεις; Αν μια προσφάτως εκλεγμένη βουλευτής κρίνεται με βάση την εμφάνιση και όχι το βιογραφικό της, κάτι που δεν θα συνέβαινε ποτέ με έναν άνδρα πολιτικό, για ποια ευαισθητοποίηση και για ποια ισότητα μπορούμε να μιλάμε; Μετά υπάρχει και η εκκλησία, η οποία συντηρεί και υποδαυλίζει τις μεσαιωνικές μας αντιλήψεις».

Οι γάμοι και το Σύμφωνο Ελεύθερης Συμβίωσης

Σε μια εποχή όπου οι ηγέτες όλου του κόσμου τάσσονται ολοένα και περισσότερο υπέρ των γάμων των ομοφυλοφίλων, το θέμα αποτελεί μόνιμο αγκάθι για την ελληνική πολιτεία. «Το ΠΑΣΟΚ το 2005 μιλούσε για σύμφωνο συμβίωσης, το οποίο θα ίσχυε και για τα ομοφυλόφιλα ζευγάρια, πράγμα που δεν έγινε ποτέ. Ο Υπουργός Δικαιοσύνης δήλωσε ότι θα το κάνει, αλλά δεν το έκανε» λέει η κ. Βλάμη.

«Πολιτικά, η Ελλάδα είναι ολοένα και πιο αρνητική στα ανθρώπινα δικαιώματα. Κι αυτό γιατί κανείς δεν θέλει να αναλάβει την ευθύνη, και το πολιτικό κόστος της υπεράσπισής τους». Να φταίει άραγε το ότι είμαστε βαθιά παραδοσιακή κοινωνία; «Το πόσο δεν είμαστε παραδοσιακή κοινωνία μας το απέδειξε πρόσφατα ο κύριος Λοβέρδος» απαντά χαμογελώντας η κ. Βλάμη. «Η ελληνική κοινωνία δεν είναι συντηρητική, είναι μια βαθιά υποκριτική κοινωνία».

»Το θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν συζητιέται ποτέ. Οι μόνες προτεραιότητες που μας αφορούν είναι οι οικονομικές. Κανείς δεν υπολογίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα –ούτε καν αυτοί που ισχυρίζονται ότι δρουν βάση αυτών. Ο κ. Τσίπρας είχε δηλώσει δημόσια στο Athens Pride του 2006, τότε που ήταν και υποψήφιος δήμαρχος Αθηναίων, ότι θα γίνουν οι γάμοι των ομοφυλόφιλων. Πολλές φορές από τότε, πήγαμε, τον βρήκαμε, του είπαμε ότι περιμένουμε. Η απάντησή του ήταν ότι δεν βρίσκει τους δημάρχους, κι όταν τους βρίσκει δεν συμφωνούν, κι ότι εν πάση περιπτώσει δεν επεμβαίνει στα του δήμου. Γίνεται, λοιπόν, φανερό πώς επενδύει κανείς πολιτικά πάνω σε ανθρώπινα δικαιώματα, με υποσχέσεις που δεν έχει διάθεση να τηρήσει.

»Οι γάμοι που έγιναν στην Τήλο το 2008, και μάλιστα από δήμαρχο του ΠΑΣΟΚ, και εν συνεχεία ακυρώθηκαν είναι άλλη μια απόδειξη. Η Νέα Δημοκρατία, από την πλευρά της, δεν απαντά ποτέ. Το ΚΚΕ μας λέει ότι έχει άλλες προτεραιότητες».

Πού να βρεις το δίκιο σου;

«Η Ελλάδα άλλα λέει και υπογράφει στην Ευρώπη, και άλλα στο εσωτερικό» λέει η κ. Βλάμη. «Διαλέξτε μια οποιαδήποτε από τις ευρωπαϊκές οδηγίες και συμφωνίες σχετικά με τις διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού που έχουμε υπογράψει, και πείτε μου πού έχει εφαρμοστεί μέχρι σήμερα. Ακόμη και ο νόμος 3304, του 2005, σχετικά με την ισότητα στον χώρο εργασίας, που ορίζει ότι κανείς δεν έχει δικαίωμα να μην σε προσλάβει, ή να σε απολύσει λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού, όχι μόνο δεν εφαρμόζεται, αλλά ούτε συζητιέται από τα συνδικάτα, ούτε προβάλλεται.

»Δεν είναι, όμως, μόνο θέμα εκείνων που ψηφίζουν τους νόμους, αλλά και εκείνων στους οποίους επαφίεται η πρακτική εφαρμογή. Στους δικαστικούς κύκλους υπάρχει τεράστια άγνοια επί του θέματος. Και όταν οι δικηγόροι μού λένε «μην πεις ότι σε χτύπησαν στον δρόμο επειδή είσαι λεσβία», εγώ θα επιμείνω; Στον Συνήγορο του Πολίτη, για να γίνει οποιαδήποτε καταγγελία πρέπει να είναι επώνυμη. Αν εγώ δεν θέλω να μάθει η μαμά μου, η γιαγιά μου ή οι γείτονές μου τον σεξουαλικό μου προσανατολισμό, πώς μπορώ να κάνω καταγγελία; Δεν μπορώ.

»Για εμάς ως LGBT δεν υπάρχει μια αρχή στην οποία να μπορούμε να απευθυνθούμε. Θεωρητικά αυτή θα ήταν η Γενική Γραμματεία Ισότητας, η οποία όμως δεν έχει πολιτικό πρόγραμμα που να δείχνει ότι μας περιλαμβάνει. Περιλαμβάνει, και πολύ καλά κάνει βέβαια, μετανάστριες, γυναίκες που έχουν ζητήσει άσυλο, κακοποιημένες γυναίκες, αλλά όχι λεσβίες. Στείλαμε κάποια στιγμή μια επιστολή στην οποία ρωτούσαμε γιατί η έκθεση για την ισότητα στην Ελλάδα που παρέδωσαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είχε στοιχεία που να αφορούν τις λεσβίες. Μας απάντησαν ότι τα στοιχεία ήταν παλιά, και γι’ αυτό δεν μπόρεσαν να βρουν καταγεγραμμένα δεδομένα.

»Μετά, έκαναν μία έρευνα για την κακοποίηση των γυναικών. Σε μια ημερίδα που διοργανώθηκε σχετικά, μετά από δική μου ερώτηση αν υπήρχαν περιπτώσεις λεσβιών στα στοιχεία τους, μου είπαν ότι είχαν μόνο δύο περιπτώσεις, οπότε τις παρέλειψαν. Πόση ενθάρρυνση θα λάβει μια γυναίκα όταν της λες ότι στα πέντε χιλιάδες τηλεφωνήματα, οι λεσβίες ήταν μόνο δύο, και γι’ αυτό τις παρέλειψες; Πώς θα καταλάβει ότι την αφορά;

»Η αστυνομία δεν έχει ακόμα το θάρρος να αντιμετωπίσει την κατάσταση διαφορετικά. Η έννοια αμφισβήτησης του ανδρισμού στους ένστολους είναι ένα θέμα, υποθέτω» καταλήγει χαμογελώντας.

«Σε θεσμικό επίπεδο είμαστε αιώνες πίσω σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη» συμφωνεί ο κ. Καλοβυρνάς. «Και με την οικονομική στενότητα τώρα θα πληγούν κι άλλο όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα, όχι μόνο των ομοφυλόφιλων, αλλά και των ατόμων με ειδικές ανάγκες, ή των μεταναστών για παράδειγμα. Είναι γνωστό και ιστορικά, ότι σε περιόδους κρίσης τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι πολυτέλεια».

Στην Ελλάς που ζεις (δεν) υπάρχει ελπίς;

«Η πολιτεία έχει χρέος να δημιουργήσει υπεύθυνους πολίτες και πολίτισσες. Δεν χρειάζεται να ανακαλύψει η Ελλάδα τον τροχό. Υπάρχουν πρακτικές αναγνωρισμένες και αποτελεσματικές στο εξωτερικό. Το μόνο που χρειάζεται είναι να τις εφαρμόσουμε» λέει η κ. Βλάμη. «Πρέπει να συζητήσουμε ειλικρινά και ανοιχτά. Και πρέπει, επιτέλους, να μπει το μάθημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης σοβαρά στα σχολεία. Να ξέρουν τα παιδιά από πέντε χρονών την σημασία της χρήσης του προφυλακτικού, της αντισύλληψης, της διαφορετικότητας στη σεξουαλικότητα. Δεν είναι δυνατόν να μαθαίνουμε τα πάντα από το internet, οι γονείς να αποφεύγουν τις συζητήσεις και να καταλήγουμε με λάθος αντιλήψεις για τις σχέσεις στο μυαλό μας».

Στο θέμα της ορθής σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στέκεται και ο κ. Τσιτιρίδης (φώτο), τονίζοντας μάλιστα πως το ίδιο θα πρέπει να γίνεται και στα Πανεπιστήμια, όπου τα παιδιά είναι πλέον μεγαλύτερα και πιο ώριμα. «Επίσης, θα πρέπει να αλλάξουν τα πρόσωπα σε δημόσιες υπηρεσίες και σε Υπουργεία. Σκεφτείτε πως στην επιτροπή του ΚΕΛΠΝΟ υπάρχει ένας παπάς», προσθέτει και κάνει νύξη και προς την αντιμετώπιση των ομοφυλοφίλων από τα ΜΜΕ και το ΕΣΡ: «Θα μπορούσαν να εφαρμοστούν πιο αυστηρά μέτρα στο ΕΣΡ, το οποίο σε περιπτώσεις ρατσιστικών σχολίων απέναντι σε ομοφυλόφιλους δεν αντιδρά όσο αυστηρά θα έπρεπε. Ούτε καν απαγορεύεται να βρίζεις ομοφυλόφιλους δημοσίως».

«Το να εξαλειφθούν οι διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού είναι θέμα ευαισθητοποίησης, όχι μόνο παιδείας σχολικής» λέει ο κ. Καλοβυρνάς. «Και στο εξωτερικό ακόμα, σε χώρες όπως η Αγγλία και η Γαλλία, τα τελευταία μόνο χρόνια έχει αρχίσει να συμπεριλαμβάνεται αυτό στο σχολικό curriculum. Η βελτίωση της κατάστασης πρέπει να ξεκινήσει κατ’ αρχάς από εμάς τους ίδιους.

»Αν εγώ στην προσωπική μου ζωή έχω φροντίσει να είμαι εντάξει με τον εαυτό μου, και να έχω στηρίγματα, ακόμη και αν αντιμετωπίζω διακρίσεις στη δουλειά μου θα έχω την δυνατότητα να ανταπεξέλθω και να τις ξεπεράσω. Αν κρύβομαι, και θεωρώ ότι προκαλώ με το να είμαι gay εικοσιτέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο, τότε ανοίγω τον δρόμο για να υποστώ περισσότερες διακρίσεις. Η ομοφοβία, ξέρετε, πηγάζει και από μέσα μας. Πρέπει κατ’ αρχάς να συμμετέχουμε στην κοινότητα, να την ενδυναμώσουμε, αποβάλλοντας αυτή την αστεία αντίληψη περί γκέτο. Σε δεύτερο βαθμό βρίσκονται οι διεκδικήσεις σε πολιτικό επίπεδο, που δεν είναι απαραίτητο για όλους να θέλουν να εμπλακούν.

»Το θετικό είναι ότι η κοινότητα τα τελευταία χρόνια δυναμώνει και ξεπερνά την ομοφοβία. Υπάρχουν περισσότερες οργανώσεις, διοργανώνονται περισσότερες ψυχαγωγικές, αλλά και ακτιβιστικές εκδηλώσεις, υπάρχει το Color Youth, το Athens Pride που συγκεντρώνει κάθε χρόνο περισσότερο κόσμο, και πέρυσι είχε για πρώτη φορά την Αιγίδα του Δήμου Αθηναίων, το Outview Film Festival… Υπάρχουν επίσης οι εκδρομές που διοργανώνει το "10%" και βοηθούν τα μέλη της κοινότητας να γνωριστούν και να συναναστραφούν και εκτός των μπαρ.

»Το πρώτο βήμα είναι να μπορεί να πάει ο καθένας σε ένα φεστιβάλ χωρίς να ντρέπεται –κι αυτό δεν είναι καθόλου μικρό πράγμα. Σε επίπεδο εσωτερικό είναι που πρέπει κατ’ αρχάς η κοινότητα να δυναμώνει, για να διεκδικεί χώρο και για να πειστούμε και εμείς οι ίδιοι ότι μπορεί να υπάρχει συνεχής βελτίωση της κατάστασης. Αν περιμένουμε από το κράτος, σωθήκαμε!».