Η ζωή χωρίς τα social networks

της Ηρώς Κουνάδη
 
Πώς είναι η ζωή μακριά από το Facebook και τα λοιπά κοινωνικά δίκτυα; Πόσο εύκολο είναι να αντισταθείς στον πειρασμό να κάνεις αυτό που κάνουν όλοι, σε ένα παγκοσμιοποιημένο χωριό που είναι από κατασκευής επιρρεπές στις μόδες; Και πώς το εξηγείς αυτό στις καινούριες παρέες που σε κοιτούν με το σοκαρισμένο ύφος «τι-εννοείς-δεν-έχεις-Facebook», όπως θα σε κοιτούσαν παλιότερα αν έλεγες πως δεν έχεις κινητό; Ανακρίναμε επτά ανθρώπους που επιμένουν να απέχουν από τα social networks και την κουλτούρα τους, κι εκείνοι μας τα είπαν όλα.

Μακριά από μας...

«Επέλεξα να απέχω από τα social networks γιατί δεν μου αρέσει να συμμετέχω σε αυτό το παγκόσμιο φακέλωμα. Δεν θέλω να βγάζω την προσωπική μου ζωή προς τα έξω και να μπορούν να ξέρουν όλοι για μένα» λέει η Χριστίνα, 24 ετών, που ζει στη Θεσσαλονίκη. Αυτός είναι για τους περισσότερους ο βασικός λόγος αποχής. Ακολουθούν, στη σειρά των δημοφιλέστερων απαντήσεων, η έλλειψη χρόνου και χώρου για καινούριες φιλίες και περισσότερη κοινωνικοποίηση.

«Επίσης, πιστεύω ότι διαβρώνουν περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο τεχνικό μέσο τις ανθρώπινες σχέσεις. Με το facebook ονομάζεις φίλο σου κάποιον που μπορεί να έχεις δει μόνο μία φορά. Απαράδεκτο!» σχολιάζει η Ειρήνη, 29 ετών, από την Αθήνα, ενώ ο Λουκάς, 36, προσθέτει: «Νιώθω να απειλούμαι από την παρουσία τόσων πολλών υποψιασμένων και ενημερωμένων ανθρώπων στο ίδιο περιβάλλον. Νιώθω λίγος και τείνω να απομονώνομαι. Δοκίμασα με το twitter για ένα διάστημα που μου φάνηκε πιο χρηστικό, αλλά γρήγορα ένιωσα εντελώς ανεπαρκής να συνεισφέρω στη δημόσια σφαίρα όσα εκπληκτικά ομολογουμένως σχόλια και αποφθέγματα περνούσαν απ' το Timeline μου. Απαντούσα με βρισιές, αλλά φαίνεται ότι κανείς δε σοκάρεται πια. Επί της ουσίας δεν κατάφερα ούτε να κάνω φίλους ούτε να δημιουργήσω μια πιστή μάζα οπαδών, οπότε απενεργοποιήθηκα».

Κάνε ένα διάλειμμα

Διαφορετική είναι η περίπτωση του Χρήστου, 41 ετών, που απενεργοποίησε τον λογαριασμό του στο Facebook, τον οποίο διατηρούσε χρόνια, και έμεινε «εκτός» για παραπάνω από ένα χρόνο, μέχρι που τελικά επέστρεψε. «Απείχα κατ’ αρχάς γιατί αυτό που προέκυψε ως «ηλεκτρονικό κοινωνικό μου δίκτυο» ήταν μια αλυσίδα ανθρώπων που δεν με αφορούσαν καθόλου ή με αφορούσαν λίγο: Γνωστοί, γνωστοί γνωστών κ.λπ. και μια αλυσίδα από δημοσιεύσεις που προσπερνούσα αυτόματα» εξηγεί. «Επίσης, σε σελίδες ή σε γκρουπ (ακόμα και σε «σοβαρά»), σπανίως κατάφερνα να συζητήσω κανονικά. Συνήθως προέκυπτε μια χαοτική συρραφή από ατάκες ή κοινοτυπίες, με άσχετες σφήνες. Και, τη μέρα που νευρίασα γιατί δεν πρόλαβα να… σπείρω το βαμβάκι, μύρισε κάψιμο και ήρθε αβίαστα στο πληκτρολόγιο ο συνδυασμός CTRL+AEI+SIHTIR».

«Δεν θεωρώ ότι η αποχή από κάτι που είναι μόδα ή ευρέως διαδεδομένο κάνει κάποιον ξεχωριστό. Κάθε άλλο: το «γενικώς και αορίστως κόντρα» είναι ο πιο «φτηνιάρικος» τρόπος για να ξεχωρίσει κάποιος εύκολα. Ή, για να παραφράσω τη Μαφάλντα, «δεν μου λέει τίποτα να ανήκω στη μάζα αυτών που δεν θέλουν να ανήκουν σε μάζα». Κριτήριό μου για τα συγκεκριμένα μέσα ήταν οι νέες δυνατότητες που μου προσέφεραν: δεν αποδείχτηκαν και τόσο… νέες (σε πρώτη φάση), άρα δεν είχα λόγο να ασχολούμαι όσο είχα καταλήξει να ασχολούμαι.

«Σε τελική ανάλυση, έβλεπα (και βλέπω ακόμα) ότι τα social networks καταλήγουν να είναι αυτοαναφορικά: σημασία έχει η χρήση τους, όχι η επικοινωνία. Ακόμα και η ενημέρωση καταλήγει να είναι αγχωτική: ομοβροντία δημοσιεύσεων που δεν προλαβαίνω ούτε να ασχοληθώ μαζί τους ούτε και να χωνέψω. Επέστρεψα, παρ’ όλα αυτά, σε μια δύσκολη συγκυρία για κάποιους φίλους μου τους οποίους βοηθούσε (έστω και λίγο) αυτή η real time αίσθηση και, δευτερευόντως, γιατί για επαγγελματικούς λόγους πρέπει να παρακολουθώ κάποιες συγκεκριμένες σελίδες και στα social networks. Με την επιστροφή μου, έκανα ευρεία… εκκαθάριση «φίλων» και «σελίδων» και εστίασα σ’ αυτά και σ’ αυτούς που αποδείχτηκε ότι με ενδιαφέρουν σε βάθος χρόνου».

Σοκ και δέος

«Τι εννοείς δεν έχεις Facebook;». Πόσες φορές χρειάζεται να αντιμετωπίσεις γουρλωμένα μάτια και έκπληκτο ύφος στην καθημερινότητά σου, και πώς εξηγείς την αποχή από τα ηλεκτρονικά... εγκόσμια; Εδώ οι απόψεις διίστανται. Κάποιοι αντιμετωπίζουν το σοκ των γύρω τους με ψυχραιμία, άλλοι με χιούμορ, και άλλοι δεν το αντιμετωπίζουν καθόλου. «Σοκάρεται πραγματικά όποιος με ρωτάει, και προσπαθεί να με πείσει να ανοίξω προφίλ και εγώ. Σαφώς και χαμογελώ λέγοντας ότι είμαι ξεχωριστός, εξηγώντας τους μόνο το λόγο για τον οποίο δεν έχω ήδη φτιάξει και μάλλον δε θα φτιάξω ούτε στο μέλλον» λέει ο Κωστής, 30 ετών, ενώ ο Λουκάς λέει πως τον ρωτούν σπανίως. «Είναι σα να το γράφει στη φάτσα μου» συμπληρώνει.

«Σοκάρονται όσοι μαθαίνουν ότι δεν έχω Facebook. Πολύ σπάνια συναντάω άτομα που δεν έχουν κι αυτά και χαίρονται λες και είμαστε ομάδα» λέει η Χριστίνα, ενώ η Ειρήνη προσθέτει ότι «υπάρχει μία μικρή έκπληξη, καμιά φορά και απογοήτευση, ιδιαίτερα όταν με ρωτάνε για να κρατήσουν επαφή μαζί μου. Σπεύδω όμως να εξηγήσω ότι είναι λόγω αρχής, και δίνω αμέσως το e-mail μου ή και το τηλέφωνό μου. Πάντως έχω γνωρίσει και μια χούφτα ανθρώπων το ίδιο εξωγήινους με μένα». Για τον Πέτρο, 38 ετών, δεν τίθεται θέμα συζήτησης: «Καμία εξήγηση δεν δίνω» λέει. «Δεν νομίζω ότι χρειάζεται να είσαι υπόλογος στην ιδιωτικότητα»

Μη χανόμαστε...

Χωρίς το «προνόμιο» να μαθαίνεις τα νέα των φίλων σου σε πραγματικό χρόνο, επιδιώκεις την καθημερινή επαφή διά ζώσης αλλά και μέσω τηλεφώνου πολύ περισσότερο. Σε αυτό φαίνεται να συμφωνούν όλοι. «Γενικά πιστεύω ότι τίποτα δεν μπορεί να αντικαταστήσει την επαφή από κοντά. Μαθαίνω τα νέα των φίλων μου όπως θεωρώ ότι πρέπει, με ζωντανή φωνή δηλαδή, ακόμα κι αν αυτό γίνει λίγες ώρες ή μέρες μετά τα γεγονότα που τους συμβαίνουν. Άλλωστε ο σκοπός δεν είναι όποτε συμβαίνει κάτι ή όταν είσαι κάπου να το μαθαίνουν 500 άτομα. Είναι και θέμα σεβασμού ο άλλος να μοιράζεται τα νέα του με αυτούς που θέλει και τη χρονική στιγμή που το επιλέγει» λέει η Ειρήνη.

«Τα νέα των φίλων μου τα μαθαίνω ούτως ή άλλως» λέει ο Χρήστος. «Αν χρειάζεται να είναι real time (κάτι επείγον λ.χ.) το φροντίζουν αυτοί ή εγώ. Και, ναι, προτιμώ την απευθείας επικοινωνία. Οι λέξεις και τα emoticons δεν μπορούν να αντικαταστήσουν, για μένα τουλάχιστον τις εκφράσεις του άλλου, το ηχόχρωμα της φωνής κ.λπ».

Ω, τι κόσμος, μαμά!

Η αποχή από τα social networks σε αποκλείει αυτόματα και από τις συζητήσεις που σχετίζονται με αυτά. Πόσο εύκολο είναι να μη νιώθεις «στην απέξω» σε παρέες που συζητούν για τα social networks, τις ειδήσεις, τις «μόδες» ή τα νέα κοινών φίλων που κυκλοφορούν εκεί; «Δε νιώθω καθόλου έτσι» λέει η Χριστίνα, 32 ετών. «Είναι αλήθεια ότι το κοινωνικό σχόλιο που κυκλοφορεί στο facebook δε με ενδιαφέρει στο ελάχιστο, και αυτό ακριβώς αποτέλεσε και λόγο να μη θέλω να συμμετέχω πια. Τα νέα των φίλων μου τα μαθαίνω από τους φίλους μου». Οι περισσότεροι συμφωνούν μαζί της, απορρίπτοντας τα κουτσομπολιά που κυκλοφορούν στις παρέες με αφορμή το Facebook, περισσότερο ή λιγότερο ανοιχτά. «Τα νέα από τρίτους είναι λίγο gossip, μιας και καθένας μας προσθέτει την προσωπική του πινελιά στα γεγονότα και όταν γίνεται από τρίτους αυτό σίγουρα δεν είναι καλό» λέει ο Πέτρος.

Ο Λουκάς, συμφωνεί ότι ούτε εκείνος νιώθει στην απέξω όταν ξεκινούν τέτοιες συζητήσεις, αλλά για διαφορετικούς λόγους: «Συμμετέχω κι εγώ στη συζήτηση όπως π.χ. θα συμμετείχα σε μια συζήτηση για ένα τηλεοπτικό σήριαλ κι ας μην έχω τηλεόραση. Ή για μια ταινία που δεν έχω δει ποτέ, έχω δει όμως αρκετές για να έχω άποψη για αυτήν» εξηγεί. «Επιπλέον, είναι πιο εύκολο και ξεκούραστο να ρωτάς τους άλλους με δήθεν ενδιαφέρον και να αφήνεις να μιλούν εκείνοι σε μια παρέα παρά να κάνεις πραγματική κουβέντα και να εκτίθεσαι εσύ». Ο Κωστής συμφωνεί ότι δεν νιώθει αποκλεισμένος από τέτοιου είδους συζητήσεις «γιατί είναι τόσο διαδεδομένο πια, που χωρίς να έχω προφίλ ξέρω αρκετά πράγματα από τις συζητήσεις των άλλων μπροστά μου».

Ο Χρήστος λέει ότι δεν έχει παρέες που να συζητούν ιδιαίτερα για τα social networks και τις «μόδες» τους. «Εξάλλου, το θέμα είναι το γεγονός το ίδιο, όχι το μέσο με το οποίο έγιναν γνωστά κάποια πράγματα. Για παράδειγμα, το αν ένας γνωστός παντρεύτηκε, ως είδηση έχει να κάνει με τον γάμο, όχι με το πώς μαθεύτηκε. Αν μιλάμε για φίλο, και όχι για γνωστό, σίγουρα θα ήμουν στον γάμο». Η Ειρήνη, μάλιστα, προσθέτει ότι «ο εκεί κόσμος είναι ένας τεχνητός κόσμος, δεν είναι ο αληθινός. Στον αληθινό κόσμο μόνο θα ανησυχούσα αν δεν έχω ιδέα για τι μιλάνε οι γύρω μου».

Απεταξάμην τους πειρασμούς

Προφίλ παλιών συμμαθητών, που έχουν μεγαλώσει και ομορφύνει, φωτογραφίες από διακοπές φίλων και γνωστών, συζητήσεις που συμβαίνουν σε πραγματικό χρόνο… Και θέλετε να πιστέψουμε ότι δεν μπαίνετε στον πειρασμό να χαζέψετε λίγο όταν ο συνάδελφος στο δίπλα γραφείο/ ο συγκάτοικος/ ο σύντροφος είναι online;

Εντάξει, οι περισσότεροι δεν είναι και άγιοι. «Αν πρόκειται για αυτάρεσκες φωτογραφίες όμορφων γυναικών, προφίλ celebrities ή γελοία status updates παλιών γνωστών, υποκύπτω σχεδόν πάντα» λέει ο Λουκάς. «Είναι ανέξοδη, γρήγορη διασκέδαση. Όπως και οι συζητήσεις μεταξύ φίλων για καυτά θέματα της επικαιρότητας. Λύνονται ζητήματα εκεί μέσα και κανείς δεν κάνει κάτι γι' αυτό. Μια πιο επίσημη διαβούλευση ίσως, υπό την αιγίδα του open-gov. Φαίνεται ότι το like-dislike σύστημα συμμετοχικής δημοκρατίας έχει πιάσει τόπο στη σχετική κρατική σελίδα».

«Έχει τύχει μερικές φορές, όντως, να μπω στον πειρασμό και να ψάξω για παλιούς φίλους και σχέσεις μου μέσα από το προφίλ της γυναίκας μου, μαζί με εκείνη» λέει ο Κωστής. «Απλά για να δω πώς είναι ή τι κάνουν… Η αλήθεια είναι ότι θα προτιμούσα να τους έπαιρνα τηλέφωνο για να ρωτήσω τι κάνουν και να μιλήσουμε (μιλάμε πάντα για ένα δύο ανθρώπους που κάποτε ήταν σημαντικοί στη ζωή μου) αλλά με τα νέα δεδομένα που έχει δημιουργήσει το Facebook θα φαινόμουν παράταιρος και περίεργος».

Το sharing ημών το επιούσιο

Αν ρωτούσαμε τους φανατικούς χρήστες του Facebook τι θα τους έλειπε περισσότερο στην –μάλλον απίθανη– περίπτωση που θα απενεργοποιούσαν το προφίλ τους, πιθανότατα η δημοφιλέστερη απάντηση θα ήταν το sharing. Τι νόημα έχει να βλέπεις βιντεάκια στο YouTube και να γελάς μόνος σου μπροστά στην οθόνη; Με ειλικρινή απορία θέσαμε την πιο «ελαφριά» μας ερώτηση στον εκτός κοινωνικών δικτύων κόσμο: Τι κάνεις με τα βιντεάκια που σου αρέσουν; Τα στέλνεις links στα e-mail των φίλων σου;

«Πολύ σπάνια έχει τύχει να στείλω link μέσω e-mail. Γενικά δεν μπαίνω σε αυτήν την διαδικασία. Ασχολούμαι πολύ με τον υπολογιστή και το internet αλλά δεν έχω τέτοιο μικρόβιο» λέει η Χριστίνα. Μαζί της συμφωνεί και ο Πέτρος, που εξηγεί ότι «θα πρέπει να είναι κάτι πολύ συγκεκριμένο που αφορά συγκεκριμένο φίλο ή φίλους».

Όλοι οι υπόλοιποι στέλνουν όντως links στα e-mail των φίλων τους. «Μου φαίνεται ακόμη πολύ απλό. Ειδικά τώρα που έμαθα τις συντομεύσεις Ctrl-C και Ctrl-V μου έχουν λυθεί τα χέρια» λέει ο Λουκάς, ενώ ο Κωστής προσθέτει ότι όταν θέλει να στείλει κάτι πάντα το στέλνει με link σε mail: «Ειδικά πλέον με το internet στο κινητό που έχουμε σχεδόν όλοι, είναι πολύ εύκολο να δει οποιοσδήποτε τα mail του άμεσα. Εγώ τουλάχιστον πιο γρήγορα θα δω π.χ. ένα mail παρά ένα sms».

Όσον αφορά την ενημέρωση –που είναι κι αυτή ένας από τους σκοπούς, ή έστω τις δικαιολογίες, του sharing στα social networks– οι περισσότεροι επιλέγουν να μαθαίνουν τις ειδήσεις από αξιόπιστες πηγές, όπως είναι οι εφημερίδες και τα ειδησεογραφικά portals. «Όταν χρειαστεί, επιλέγω να ενημερώνομαι από συνδυασμό των παραδοσιακών και ηλεκτρονικών μέσων ώστε να καταλήξω στα συμπεράσματα μου» λέει ο Πέτρος.

«Ενημερώνομαι από εφημερίδες και sites μεγάλων εφημερίδων» εξηγεί ο Χρήστος. «Επιδιώκω να υπάρχει (η όποια) «σφραγίδα γνησιότητας και ποιότητας», με την έννοια ότι σε ένα βαθμό μπορώ να ελέγχω κάποια πράγματα όπως είναι η ιδεολογία, η σκοπιμότητα μιας δημοσίευσης κ.λπ. Τα blogs είναι κατά βάση η χαρά του κάθε πικραμένου –και έχω βαρεθεί το ψάξιμο. Επίσης, δεν ασχολούμαι καν με ανυπόγραφα κείμενα».

Ο Λουκάς, τέλος, έχει να πει τα εξής: «Γενικά δεν ενημερώνομαι. Πιστεύω ότι αν ενημερωνόμαστε όλοι κι ενημερώνουμε και τους άλλους η βιομηχανία της ενημέρωσης θα καταρρεύσει, κι έτσι κάνω ότι μπορώ για να τη στηρίξω αφού κι εγώ απ' αυτήν ζω».