Πώς να γυρίσετε την δική σας ταινία

του Γιώργου Κόκουβα

Παίξατε με την κάμερα του κινητού σας, πειραματιστήκατε λίγο και με μια βιντεοκάμερα, και έχετε διαπιστώσει πως η έβδομη τέχνη είναι το μεράκι σας. Μήπως ήρθε η ώρα να επιχειρήσετε να γυρίσετε την πρώτη σας μικρού μήκους ταινία; Είτε το βλέπετε ερασιτεχνικά, είτε έχετε βλέψεις να γίνετε η επόμενη συμμετοχή της Ελλάδας στα Όσκαρ, μην ξεχνάτε πως όλοι οι μεγάλοι κινηματογραφιστές ξεκίνησαν έτσι. Με μια κάμερα, πολλή όρεξη και πολλή υπομονή. Εσείς εξοπλιστείτε και με τις παρακάτω συμβουλές, για να φτάσετε πιο εύκολα στον στόχο σας, μέσα από 10 κινηματογραφικά βήματα.

1.Σενάριο
Όλα ξεκινούν από μια καλή ιδέα. Πάντα όμως, ακόμη και οι πιο πρωτότυπες ιδέες διέπονται από μια δομή. Η κυριότερη, που ακολουθήθηκε κατά κόρον από το mainstream σινεμά από τα γεννοφάσκια του είναι αυτή των τριών πράξεων, όπως την είχε διατυπώσει ήδη ο Αριστοτέλης από την αρχαιότητα. Κάθε ιστορία πρέπει να έχει αρχή, μέση και τέλος. Έτσι, το σενάριο συνήθως χωρίζεται στην εισαγωγή (το πρώτο ¼ της ταινίας) στην οποία εισάγεται ο ήρωας και εγείρεται ένα ερώτημα, στην σύγκρουση (τα επόμενα 2/4 της ταινίας), όπου ο ήρωας, αφού αποφασίσει να κυνηγήσει τον στόχο του, συναντά και ξεπερνά εμπόδια, και τέλος την λύση της ταινίας, το τελευταίο ¼ , κατά το οποίο παρακολουθούμε την τελική «μάχη» του ήρωα, την κλιμάκωση δηλαδή και την τελική απάντηση στο ερώτημα που εμφανίστηκε στην αρχή: Θα πετύχει ο ήρωας τον στόχο του;

Η παραπάνω δομή είναι ο «ακαδημαϊκός» τρόπος να διηγηθείτε την ιστορία σας. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι απαγορεύονται οι «πειραματικές» προσεγγίσεις – για παράδειγμα ο Γκοντάρ έγραφε τα σενάρια του πάνω σε πακέτα τσιγάρων ενώ ο Mike Leigh συνηθίζει να ξεκινά χωρίς σενάριο και βασιζόταν στους αυτοσχεδιασμούς των ηθοποιών του. Βασική αρχή όμως σε κάθε τεχνική που μαθαίνει κανείς είναι να γνωρίζει πρώτα τους κανόνες, πριν επιχειρήσει να τους σπάσει. Για τον τρόπο γραφής και μορφοποίησης ενός σεναρίου δείτε εδώ ένα παράδειγμα από γνωστή ταινία. Για περισσότερες συμβουλές, ειδικές ορολογίες και σεναριακά tips, μπορείτε να επισκεφθείτε την στήλη Filmmaking του κινηματογραφικού site Reel.gr, όπου αναλύονται με κάθε λεπτομέρεια οι θεωρίες σεναρίου. 

2. Breakdown και ντεκουπάζ
Αφού ολοκληρώσετε το σενάριό σας, ήρθε η ώρα να το «σπάσετε». Ανοίξτε ένα φύλλο Excel και φτιάξτε έναν πίνακα, όπου κάθε γραμμή θα αντιστοιχεί σε μία σκηνή και κάθε στήλη θα αναφέρει τα εξής: Τι γίνεται στην σκηνή (σε μία πρόταση), πόσο διαρκεί σε σελίδες, πόσοι χαρακτήρες εμφανίζονται, αν διαδραματίζεται ημέρα ή νύχτα, ο χώρος, τα αντικείμενα/ρούχα που θα χρειαστείτε και τυχόν άλλες σημειώσεις. Με αυτό τον τρόπο, θα γίνει πιο εύκολος ο προγραμματισμός των γυρισμάτων, καθώς θα μπορείτε οργανωμένα να υπολογίσετε τι και πότε θα χρειαστείτε, καθώς και πόσα χρήματα θα πρέπει να διαθέσετε.

Συνεχίστε με το ντεκουπάζ, που δεν είναι παρά το «σπάσιμο» κάθε σκηνής σε πλάνα. Το πλάνο ορίζεται με το κάθε cut της κάμερας, ενώ η σκηνή αποτελεί μία μεγαλύτερη αφηγηματική ενότητα. Για κάθε πλάνο, σημειώστε από ποιο ύψος θα κοιτάζει η κάμερα, το μέγεθος του πλάνου (θα καταλάβετε τι είναι παρακάτω) και αν η κάμερα θα είναι στατική ή θα κινείται (και με ποιον τρόπο). Το ντεκουπάζ μπορεί να φαντάζει πολύ εξειδικευμένη δουλειά για κάποιον ερασιτέχνη που απλώς θέλει να πάρει την κάμερα και να κινηματογραφήσει εικόνες, αλλά στην πορεία θα διαπιστώσετε πως έχει αποτέλεσμα, έστω και στην πολύ βασική του μορφή που αναφέρουμε εδώ.

3.Η βοήθεια
Στα πρώτα σας βήματα, κάθε βοήθεια είναι ευπρόσδεκτη. Αν έχετε γνωστούς που γνωρίζουν κάτι παραπάνω για τον κινηματογράφο, ζητήστε τους να συμμετάσχουν στο project σας. Βοηθοί σκηνοθέτες, εικονολήπτης, ηχολήπτης, είναι απαραίτητοι για ένα γύρισμα. Επίσης, σε μια no budget προσπάθεια (όπως είναι οι περισσότερες στην Ελλάδα), η υλική βοήθεια γνωστών και φίλων είναι πολύτιμη: Χώροι, δωμάτια, σπίτια γνωστών για γυρίσματα, ένα café στο οποίο έχετε το θάρρος να ζητήσετε άδεια γυρίσματος, σκηνογραφικές συμβουλές, έπιπλα, δανεικές καρέκλες, κρεβάτια και λοιπά αντικείμενα που χρειάζεστε για τα σκηνικά σας μπορούν να φανούν εξαιρετικά χρήσιμα όσον αφορά την εξοικονόμηση χρημάτων.

4.Ηθοποιοί
Το γεγονός ότι κάνετε μια ερασιτεχνική προσπάθεια δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα πρέπει να παίξει ο μικρός σας αδελφός ή ο συμφοιτητητής σας που δεν έχει ιδέα από υποκριτική ή από κινηματογράφο αλλά απλώς έτυχε να έχει ελεύθερο χρόνο. Μπορείτε να προσεγγίσετε σπουδαστές υποκριτικής, αφήνοντας σχετική ανακοίνωση στις σχολές θεάτρου ή ακόμη να εντοπίσετε ενδιαφερόμενους μέσω των social media. Πολλοί Έλληνες ηθοποιοί θέλουν να συμμετάσχουν σε κινηματογραφικά projects για να αποκτήσουν την εμπειρία, ακόμη και χωρίς αμοιβή – σε κάθε περίπτωση δεν χάνετε τίποτα να το δοκιμάσετε. Για το πώς θα επιλέξετε και πώς θα διαχειριστείτε τους ηθοποιούς σας, δείτε περισσότερα εδώ. 

5.Εξοπλισμός
Αν έχετε μία ψηφιακή κάμερα, ίσως είναι μια καλή αρχή για την ερασιτεχνική σας προσπάθεια. Σε περίπτωση που θέλετε να πετύχετε κάτι πιο επαγγελματικό, θα χρειαστείτε εξειδικευμένο εξοπλισμό – απαραίτητη είναι μια κάμερα, ένα μικρόφωνο/μπουμ και επαρκής φωτισμός στους χώρους των γυρισμάτων. Η οικονομική λύση είναι να γνωρίζετε κάποιον φίλο σας που διαθέτει κάτι από τα παραπάνω και είναι διατεθειμένος να σας τα δανείσει. Η αμέσως επόμενη λύση είναι να τα νοικιάσετε από κάποιον που τα διαθέτει και τέλος να τα νοικιάσετε από κάποια εταιρία ενοικίασης κινηματογραφικού εξοπλισμού (θα βρείτε εύκολα με ένα googling).

6.Προγραμματισμός και Γυρίσματα
Αφού έχετε ολοκληρώσει όλα τα παραπάνω βήματα, το μόνο που απομένει για να περάσετε από το στάδιο του preproduction σε αυτό του production είναι να κάνετε τον προγραμματισμό σας: Ποιες σκηνές θα γυρίσετε πότε; Ίσως σας βολεύει καλύτερα να μην κινηματογραφήσετε τις σκηνές με την σειρά που εμφανίζονται στο σενάριο, για οικονομία χρόνου, χώρου και έμψυχου υλικού. Αφού ολοκληρώσετε τον προγραμματισμό, είστε έτοιμοι να καθίσετε στην σκηνοθετική καρέκλα.

7.Σκηνοθετικά tips
Αν έχετε ετοιμάσει ένα οργανωμένο ντεκουπάζ, τότε τα πράγματα είναι εύκολα. Γνωρίζετε την σειρά των πλάνων, τοποθετείτε τα σκηνικά και τους ηθοποιούς στον χώρο, φωτίζετε με τον τρόπο που εξυπηρετεί την «δραματικότητα» της κάθε σκηνής και πατάτε το “rec” μέχρι να πετύχετε ικανοποιητική λήψη. Εδώ είναι απαραίτητος κάποιος που θα αναλάβει χρέη σκριπτ – είναι αυτός που κατά την διάρκεια των γυρισμάτων προσέχει κάθε μικρή λεπτομέρεια ώστε από πλάνο σε πλάνο να μην χάνεται η λογική συνέχεια (π.χ. ένα ποτήρι που ήταν γεμάτο σε μία λήψη να μην αδειάζει «μαγικά» στην επόμενη – είναι αυτό που στον κινηματογράφο ονομάζεται ρακόρ).

Μεγάλη σημασία στις λήψεις έχει το μέγεθος του πλάνου: Όσο πιο κοντινό είναι τόσο πιο πολύ τονίζονται τα συναισθήματα και οι αντιδράσεις του ηθοποιού ή δίνεται έμφαση σε ένα αντικείμενο, ενώ όσο πιο γενικό είναι ένα πλάνο τόσο πιο «επεξηγηματικό» είναι ώστε να «συστήσει» τον χώρο ή να κάνει τους χαρακτήρες να φαίνονται μικροί. Επίσης, ανάλογα με την κίνηση της κάμερας μπορείτε να δώσετε διαφορετικές εντυπώσεις: Μεγαλύτερη ένταση και διεισδυτικότητα με ένα travelling επί παραδείγματι (κάθετη κίνηση της κάμερας προς το αντικείμενο λήψης) ή σταθερότητα με έλλειψη κίνησης της κάμερας. Τέλος, ανάλογα με το ύψος από το οποίο η κάμερα «κοιτάζει» μπορείτε να δώσετε διαφορετικές εμφάσεις: Αν βλέπετε από κάτω προς τα πάνω, ένα πρόσωπο «αποθεώνεται», από πάνω προς τα κάτω, κάποιος «ταπεινώνεται» και σε φυσιολογικό ύψος πετυχαίνετε ουδέτερη προσέγγιση του προσώπου που κινηματογραφείτε.

8.Μοντάζ
Αφού τελειώσουν τα γυρίσματα (το πιο κουραστικό ίσως μέρος), συγκεντρώνετε το υλικό σας, το περνάτε σε έναν υπολογιστή με εγκατεστημένο ένα πρόγραμμα επεξεργασίας video (τα πιο γνωστά είναι ο AVID και το Adobe Premiere) και, εφόσον δεν έχετε κάποιον ειδικό στο πλευρό σας, πειραματίζεστε μόνοι σας με το μοντάζ. Τα προγράμματα, οι εντολές και τα κουμπιά τους είναι εξαιρετικά πολύπλοκα για να μπορέσουν να αναλυθούν σε ένα δημοσίευμα, γι’ αυτό το καλύτερο που έχετε να κάνετε είναι να διαβάσετε τις οδηγίες, να δείτε βοηθητικά video tutorials στο YouTube και να πειραματιστείτε με υλικό μέχρι να νιώσετε εξοικειωμένοι.

Το μοντάζ είναι εξαιρετικά σημαντικό στάδιο για την αισθητική μιας ταινίας, καθώς καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τον ρυθμό της και μπορεί να «σώσει» αστοχίες των γυρισμάτων. Πολλοί θεωρητικοί του κινηματογράφου μάλιστα βάσισαν ολόκληρη την τέχνη τους πάνω στο μοντάζ, όπως ο Ρώσος Αϊζενστάιν, που πρέσβευε ότι κάθε πλάνο πρέπει να συνδέεται με το επόμενο με τρόπο διαλεκτικό, να συγκρούονται και να αντιτίθεται νοηματικά, χρονικά, ακόμη και μαθηματικά το ένα με το άλλο (μάθετε περισσότερα εδώ) .

Δοκιμάστε να παίξετε με τον ρυθμό και τον χρόνο των πλάνων, να συνδέσετε με διαφορετικούς τρόπους τις σκηνές (π.χ. dissolve, απλό cut κλπ) και στην συνέχεια να διαμορφώσετε την ηχητική αισθητική της ταινίας – εξίσου σημαντικό στάδιο. Αυξομειώστε εντάσεις όπου χρειάζεται, τοποθετήστε το κατάλληλο soundtrack στα κατάλληλα σημεία και με τον τρόπο που ταιριάζει στο αποτέλεσμα που θέλετε να πετύχετε.

9.Προωθήστε την ταινία σας
Συγχαρητήρια – έχετε στα χέρια σας το πρώτο σας ταινιάκι. Μπορείτε είτε να το καταχωνιάσετε στα αρχεία σας, είτε να το δείτε με τους φίλους σας, είτε να προσπαθήσετε να το προβάλλετε σε ευρύτερο κοινό, εφόσον έχετε πετύχει ένα αξιοπρεπές αποτέλεσμα. Ένας καλός τρόπος να προωθήσετε την δουλειά σας είναι μέσω των διάφορων Φεστιβάλ – από low profile τοπικές διοργανώσεις ή τα πιο οργανωμένα Φεστιβάλ της Δράμας και της Θεσσαλονίκης, μέχρι και διοργανώσεις του εξωτερικού. Ζυγίστε τις επιλογές σας και συστηθείτε στο ευρύ κοινό: Έτσι πολλαπλασιάζονται οι πιθανότητες για δικτύωση στον χώρο και προτάσεις για νέες συνεργασίες και επόμενα projects. Τέλος, μπορείτε φυσικά να ανεβάσετε την ταινία στο YouTube και να την προωθήσετε μέσω social media.

10.Το επόμενο βήμα
Έχοντας στα χέρια σας την πρώτη σας ταινία, μπορείτε με περισσότερη άνεση να κινηθείτε στον κινηματογραφικό χώρο. Θα έχετε κάτι παραπάνω να δείχνετε σε πιθανούς χρηματοδότες, εκτός από ένα κενό βιογραφικό και πολλή διάθεση. Το ίδιο ισχύει και για τις επίσημες κινηματογραφικές επιχορηγήσεις για «πρωτάρηδες» του φακού, τις οποίες μπορείτε να δείτε στην ιστοσελίδα του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου. 

*Το βήμα «μηδέν»
Αν επιθυμείτε να ασχοληθείτε σοβαρά με την τέχνη του κινηματογράφου, πριν να πιάσετε στα χέρια σας την κάμερα και να προχωρήσετε σε όλα τα παραπάνω βήματα, ίσως είναι απαραίτητο να προϋπάρχει κάτι βασικό: Κινηματογραφική παιδεία.
- Βιβλία: Διαβάστε για την Ιστορία του Κινηματογράφου, για τις διάφορες τάσεις, για τις τεχνικές σεναρίου και για όποιο από τα επιμέρους σημεία της διαδικασίας σας ενδιαφέρει περισσότερο, ώστε να έχετε το κατάλληλο θεωρητικό υπόβαθρο.
- Σεμινάρια: Εγγραφείτε σε κινηματογραφικά σεμινάρια που πραγματοποιούν κατά καιρούς διάφοροι φορείς. Ενδεικτικά αναφέρουμε πως στο Μικρό Πολυτεχνείο προσφέρονται μαθήματα σεναρίου, ιστορίας και αισθητικής, σκηνοθεσίας και εικονοληψίας, υποκριτικής στην κάμερα και μοντάζ, ενώ στο AshInArt μαθήματα σκηνοθεσίας και μοντάζ. Φυσικά υπάρχει και η λύση των κινηματογραφικών σχολών για εκτενέστερη εμβάθυνση στην τέχνη του κινηματογράφου.
- Τελευταίο και κυριότερο: Ταινίες, ταινίες, ταινίες. Δεν νοείται κινηματογραφιστής που να μην πηγαίνει στον κινηματογράφο, να μην του αρέσει να βλέπει ταινίες και να μην τις παρακολουθεί με διερευνητικό μάτι ώστε να μάθει κάτι από αυτές. Πάνω από όλα άλλωστε, για να πετύχετε σε κάποια τέχνη, πρέπει να την αγαπάτε.