Ταξίδια με το Unesco Express

της Ηρώς Κουνάδη

«Είτε το συνειδητοποιείς είτε όχι, είσαι κομμάτι της ιστορίας του πλανήτη, λίγη από την οποία κουβαλάς πάντα μέσα σου –άσχετα αν την γνωρίζεις καλά ή καθόλου» έλεγε ο συγγραφέας ενός βιβλίου των ‘90s που οι μετέπειτα σχολιαστές κατέταξαν στην τουλάχιστον αμφιλεγόμενη κατηγορία “new age”, με αποτέλεσμα να ακολουθήσει την φθίνουσα πορεία της δημοτικότητάς της. Όποια κι αν είναι τα συναισθήματά σου απέναντι στο απεχθές κίνημα, δύσκολα δεν θα βρεις ψήγματα αλήθειας στην παραπάνω φράση την επόμενη φορά που θα περπατήσεις σε έναν τόπο όπου γράφτηκε η Ιστορία που διάβαζες στο σχολείο, νιώθοντας ανεξήγητα οικεία/ παράξενα/ εκστασιασμένος-η.

Λίγες μέρες πριν την Παγκόσμια Ημέρα Πολιτισμού, που κήρυξε η Unesco την 21η Μαΐου του 2001, προκειμένου να διαδοθεί η γνώση σχετικά με την παγκόσμια –πολιτιστική και φυσική– κληρονομιά, ταξιδεύουμε νοερά σε δέκα μέρη χωρίς τα οποία ο κόσμος θα ήταν πολύ διαφορετικός.

Μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία για τη Λίστα των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco
* 911 μνημεία σε 151 χώρες απαρτίζουν την λίστα. Από αυτά, τα 704 είναι Μνημεία Πολιτιστικής Κληρονομιάς, τα 180 είναι Μνημεία Φυσικής Ομορφιάς, και τα 27 είναι μεικτά –ανήκουν δηλαδή και στις δύο κατηγορίες.
* Η Ιταλία είναι η χώρα με τα περισσότερα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς: έχει συνολικά 45. Ακολουθούν η Ισπανία με 42, η Κίνα με 40, η Γαλλία με 35, η Γερμανία με 33 και το Μεξικό με 31.
* Η Ελλάδα έχει συνολικά 17 μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς. Εξ αυτών, τα 15 είναι πολιτιστικής κληρονομιάς και δύο είναι μεικτά.
* Ελάχιστες είναι οι χώρες του κόσμου που δεν διαθέτουν μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς. Ανάμεσά τους, η Βιρμανία, η Αγκόλα, η Σομαλία, το Τσαντ, η Γουιάνα της Λατινικής Αμερικής και το Κονγκό.
* Για να συμπεριληφθεί στη λίστα των μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς, ένα μνημείο πρέπει να πληροί τουλάχιστον ένα από τα δέκα κριτήρια της Unesco. 

Πέτρα, Ιορδανία
Επί αιώνες κρυμμένη στη σφαίρα του μύθου, σκεπασμένη από τη σκόνη του χρόνου και της ερήμου, η αρχαία μητρόπολη των Ναβαταίων φυλά ακόμα τα αρχέγονα μυστικά της, στα λαξευμένα στους κατακόκκινους βράχους κτίρια που οι εξερευνητές της ονόμασαν «θησαυροφυλάκιο» και «μοναστήρι». Ανάμεσα στην Ερυθρά και τη Νεκρά Θάλασσα, και κατοικημένη ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους, η Πέτρα ανακηρύχθηκε μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς το 1985, για τον «μοναδικό συνδυασμό των αρχαίων ανατολίτικων παραδόσεων με την ελληνιστική αρχιτεκτονική». Αποτελεί σαφώς έναν από τους εντυπωσιακότερους, αλλά και μεγαλύτερους αρχαιολογικούς χώρους του κόσμου: χρειάζεται το λιγότερο τρεις μέρες για να την γυρίσετε.



Περσέπολις, Ιράν 
Η πρωτεύουσα του βασιλείου των Αχαιμενιδών, κτισμένη το 518 π.Χ. από τον Δαρείο Α’, είναι σήμερα ένας απόκοσμα ατμοσφαιρικός αρχαιολογικός χώρος, στον οποίο μπορείς σχεδόν να αφουγκραστείς τον ψίθυρο της Ιστορίας. Βοηθά σε αυτό η πλήρης απουσία τουριστών (η διαδικασία για την ιρανική βίζα δεν είναι εύκολη υπόθεση) αλλά και το έρημο τοπίο που περιβάλλει τον χώρο. Τα εντυπωσιακότερα μνημεία του χώρου είναι το Παλάτι Apadana, του Δαρείου, η αίθουσα του θρόνου, που ξεκίνησε ο Ξέρξης και ολοκλήρωσε ο γιος του Αρταξέρξης, και οι τάφοι των βασιλέων –στους οποίους, σύμφωνα με την επικρατέστερη θεωρία, είναι θαμμένοι ο Δαρείος, ο Ξέρξης, ο Αρταξέρξης και ο Δαρείος ο Β’. Η Περσέπολις ανακηρύχθηκε μνημείο παγκόσμια κληρονομιάς για την ιστορική σημασία των καλοδιατηρημένων μνημείων του χώρου το 1979.



Μάτσου Πίτσου, Περού
Κτισμένο σε υψόμετρο 2.430 μέτρων, στην καρδιά ενός τροπικού δάσους, το Μάτσου Πίτσου είναι πιθανότατα η πλέον εντυπωσιακή κατασκευή της Αυτοκρατορίας των Ίνκας. Τόσο η θέση του, στις ανατολικές πλαγιές των Άνδεων, και το φυσικό περιβάλλον γύρω του, όσο και η εντυπωσιακή κατασκευή του, με τα γιγάντια τείχη, τα πλατώματα και τις ράμπες όλα λαξευμένα στους βράχους, οδήγησαν την Unesco να το ανακηρύξει μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς το 1983. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, το Μάτσου Πίτσου είναι ένα από τα πλέον πολυσύχναστα μνημεία στον κόσμο. Ανησυχίες, μάλιστα, έχουν εκφραστεί σχετικά με την ζημιά που προκαλεί στο σχεδόν εξακοσίων ετών μνημείο η καθημερινή παρουσία χιλιάδων τουριστών.



Ιστορικό κέντρο της Φλωρεντίας, Ιταλία
Κτισμένη επάνω στα ερείπια Ετρουσκικού οικισμού, η Φλωρεντία, το σύμβολο της Αναγέννησης, αναδείχθηκε σε σημαντικό οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο τον 15ο και τον 16ο αιώνα, υπό την κυριαρχία των Μεδίκων. Έξι αιώνες καλλιτεχνικής δημιουργίας αποτυπώνονται στον Καθεδρικό της Santa Maria del Fiore, που χρονολογείται από τον 13ο αιώνα, την εκκλησία Santa Croce και τα Παλάτια Uffizi και Pitti, που φιλοξενούν έργα των Giotto, Brunelleschi, Botticelli και Michelangelo. Αυτά για την εγκυκλοπαιδική σας γνώση. Για να καταλάβετε τους λόγους για τους οποίους η Unesco ανακήρυξε το 1982 το υπέροχο ιστορικό κέντρο της Φλωρεντίας μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς, αρκεί να βολτάρετε για λίγο στα δρομάκια του.



Ταζ Μαχάλ, Ινδία
Ίσως να μην υπάρχει άλλο μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς με τόσους θρύλους υφασμένους γύρω του. Φαινόμενο που εξηγείται, αν σκεφτεί κανείς πως το εντυπωσιακό Ταζ Μαχάλ κτίσθηκε στην Άγρα της Ινδίας μετά από εντολή του αυτοκράτορα Shah Jahan, εις μνήμη της συζύγου του, Mumtaz Mahal. Ένα μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς κτισμένο χάριν έρωτος, και μάλιστα το μακρινό 1648; Αν αυτό δεν αποτελεί υλικό για θρύλους, τότε τι; Η υπέροχη ισλαμική αρχιτεκτονική του οκταγωνικού κτιρίου με τους τέσσερις μιναρέδες οδήγησε την Unesco να το συμπεριλάβει στη λίστα των μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς το 1982, θεωρώντας ότι πληροί το πρώτο κριτήριο («να αποτελεί αριστούργημα της ανθρώπινης δημιουργικής διάνοιας»).



Παλιά Πόλη της Αβάνα, Κούβα 
Η Αβάνα δεν είναι πόλη, είναι τρόπος ζωής. Αυτή, βέβαια, είναι η δική μας, υποκειμενική άποψη. Η αντικειμενικότερη Unesco έχει να πει πως, κτισμένη το 1519 από τους Ισπανούς, η Παλιά Πόλη της Αβάνα έχει να επιδείξει ένα ενδιαφέρον μείγμα μπαρόκ και νεοκλασικών μνημείων, καθώς και ένα ομογενές σύνολο κατοικιών με καμάρες, μπαλκόνια, σιδερένιες πόρτες και εσωτερικές αυλές. Αυτό σημαίνει πως πληροί τα κριτήρια iv και v («να αποτελεί σημαντικό παράδειγμα τύπου κτηρίου, αρχιτεκτονικού ή τεχνολογικού συνόλου ή τοπίου που απεικονίζει σημαντική ή σημαντικές φάσεις της ανθρώπινης ιστορίας» και «να αποτελεί σημαντικό παράδειγμα παραδοσιακής ανθρώπινης εγκατάστασης, ή ανθρώπινης αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον, ιδιαίτερα όταν το τελευταίο έχει γίνει ευάλωτο υπό την πίεση ανεπίστροφων αλλαγών») για να ανακηρυχτεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς. Όπερ και εγένετο, το 1982.



Τσέσκι Κρουμλόβ, Τσεχία 
Ναι, και το ιστορικό κέντρο της Πράγας αποτελεί μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς. Αλλά αυτό ίσως το ξέρετε. Εκείνο που μάλλον δεν ξέρετε είναι η πόλη - ζαχαρωτό, περί τα 160 χιλιόμετρα μακριά από την τσέχικη πρωτεύουσα, στις όχθες του ποταμού Vltava (Μολδάβα, επί το ελληνικότερο) ο οποίος διασχίζει επίσης την Πράγα. Η πόλη κτίσθηκε τον 13ο αιώνα, γύρω από ένα εντελώς παραμυθένιο κάστρο, η αρχιτεκτονική του οποίου ενσωματώνει στοιχεία γοτθικά, μπαρόκ και αναγεννησιακά. Η μικρή μεσαιωνική πόλη έχει αλλάξει ελάχιστα στο πέρασμα επτά και πλέον αιώνων μέχρι σήμερα, πράγμα που η Unesco θεώρησε αρκετό για να την συμπεριλάβει στη λίστα των μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς –αν και άργησε λιγάκι, το έκανε τελικά το 1992. 



Οι Πυραμίδες της Αιγύπτου
Το μοναδικό από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου που στέκεται ακόμη, οι Πυραμίδες της Αιγύπτου χρονολογούνται από το 2630 π.Χ. έως το 1814 π.Χ. Οι περισσότερες κτίσθηκαν ως τάφοι για τους φαραώ, ενώ οι διασημότερες εξ αυτών, οι Πυραμίδες της Γκίζα, συγκαταλέγονται ανάμεσα στις μεγαλύτερες ανθρώπινες κατασκευές που έγιναν ποτέ. Η Unesco περιέλαβε τις Πυραμίδες στη λίστα των μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς το 1979, θεωρώντας πως πληρούν τρία από τα δέκα κριτήρια.



Ιστορικές περιοχές της Κωνσταντινούπολης, Τουρκία
«Η Κωνσταντινούπολη σχετίζεται με τα κυριότερα πολιτικά, θρησκευτικά και καλλιτεχνικά γεγονότα των τελευταίων δύο χιλιάδων ετών» αναφέρει η Unesco στο επίσημο site της, σχετικά με την μοναδική πόλη στον κόσμο που δεν έχει μία αλλά τέσσερις διαφορετικές περιοχές της στην λίστα με τα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς. Συγκεκριμένα, οι τέσσερις προστατευόμενες από την Unesco ζώνες είναι: το Αρχαιολογικό Πάρκο Sultanahmet, που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τον Ιππόδρομο, την Αγιά Σοφιά και το Μπλε Τζαμί, η περιοχή γύρω από το Süleymaniye, η συνοικία Zeyrek, όπου βρίσκεται η Μονή του Παντοκράτορα, και η ζώνη των τειχών, με την Μονή της Χώρας. Στην ανακοίνωσή της, η Unesco επισημαίνει πως οι προστατευόμενες ιστορικές περιοχές και τα μνημεία της Κωνσταντινούπολης απειλούνται από την διαρκώς αυξανόμενη μόλυνση και την εξάπλωση του σύγχρονου αστικού ιστού.



Άνγκορ, Καμπότζη
Και όχι Άνγκορ Βατ, όπως πιθανότατα σκεφτήκατε όταν διαβάσατε την προηγούμενη γραμμή. Ο μεγαλοπρεπής βουδιστικός ναός –που μάλλον είναι και ο πλέον αναγνωρίσιμος του κόσμου– αποτελεί μόνο μέρος του Αρχαιολογικού Πάρκου της Άνγκορ, το οποίο εκτείνεται σε τετρακόσια τετραγωνικά χιλιόμετρα, και περιλαμβάνει τα σημαντικότερα μνημεία της Αυτοκρατορίας των Χμερ, από τον 9ο έως τον 15ο αιώνα. Πέρα από την Άνγκορ Βατ, ένα από τα εντυπωσιακότερα μνημεία του χώρου είναι ο ναός Bayon, με τα αμέτρητα γλυπτά που συναποτελούν την διακόσμησή του. Αν και πληροί τέσσερα εκ των δέκα κριτηρίων, η Άνγκορ ανακηρύχθηκε μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς μόλις το 1992.