Σωκράτης Μάλαμας: "Τα τραγούδια είναι σαν το νερό"

της Δώρας Αμαραντίδου

Δωρικός και βαθύπνοος στην εκφορά του λόγου, πλέκοντας ιστορίες τρέλας και αλήθειας. Λιτός και περιπαικτικός στις μουσικές του, κουβαλώντας το πιο εκλεκτό απόσταγμα των παλιών λαϊκών μας ακουσμάτων. Ο Σωκράτης Μάλαμας αγαπά να επικοινωνεί ό,τι είναι γνήσιο και πηγαίο μέσα από την τέχνη του. Αυτή τη φορά γίνεται φορέας δεκατριών μουσικών συνθέσεων ενός νέου συναδέλφου του από την Κρήτη, του Νίκου Μαστοράκη. Από τη θέση του παραγωγού και ερμηνευτή, ο Σωκράτης Μάλαμας κάνει την κουμπαριά στο πάντρεμα της παραδοσιακής μουσικής με το έντεχνο τραγούδι. Το αποτέλεσμα ακούγεται στο νέο άλμπουμ, «Κύρβα», που είναι και η πρώτη δισκογραφική παραγωγή της νεοσύστατης εταιρείας του, «Αρτύς».

Ο Σωκράτης Μάλαμας μιλάει στο in2life ως ξεναγός της… μεθυστικής κρητικής κουλτούρας. Μας γνωρίζει τον Νίκο Μαστοράκη και το κρητικό ιδίωμα που φέρει και εκφράζει ως κομμάτι του εαυτού του. Μετά μας προσγειώνει στην εμπορική πραγματικότητα της μουσικής και του τραγουδιού, αναλύοντας πώς ένας τραγουδοποιός με πυκνή και επιτυχή δισκογραφική δράση από το 1989, δεν έχει σήμερα το δικαίωμα να έχει στα χέρια του κανέναν δικό του δίσκο! Γι’ αυτό και σκοπεύει να επανεκδώσει τις δουλειές του, αρχής γεννωμένης από τις «Ασπρόμαυρες ιστορίες».

Πώς γνωριστήκατε με τον Νίκο Μαστοράκη και το έργο του;
Πριν από 15 χρόνια, όταν πήγα να δώσω συναυλία στην Ιεράπετρα, ήρθε μια μικρή ομάδα παιδιών, λέγοντάς μου ότι κάνουν θέατρο και μουσική. Μου έδωσαν και μια κασέτα για να ακούσω τη μουσική τους για το έργο Φόνισσα του Παπαδιαμάντη. Έδωσα την κασέτα στην εταιρία, τη Λύρα, τους ενδιέφερε και ετοίμασαν σχεδόν ερασιτεχνικά μια δουλειά, που βγήκε προς τα έξω, με τίτλο "Το σκοτεινό τρυγόνι" με 12 μελοποιημένα ποιήματα και κείμενα του Παπαδιαμάντη. Δεν ήξερα ότι ο Νικόλας συνεχίζει να γράφει μουσική. Μέχρι που πριν από τρία χρόνια μου έφερε αυτή τη δουλειά γραμμένη στο σπίτι του μόνο με λαούτο. Άκουσα τη μουσική και το λόγο και ενθουσιάστηκα. Η ποιητική του στίχου ήταν καταπληκτική. Του έκανα μερικές παρατηρήσεις για το μουσικό μέρος, δηλαδή τι να περιορίσει ώστε να μην πλατειάζει. Ξαναδούλεψε πολύ φιλότιμα και μου παρουσίασε ένα αποτέλεσμα εξαιρετικό. Του λέω "δώσε μου αυτή τη δουλειά και θα συνεχίσω εγώ από δω και πέρα". Έκανα, λοιπόν, ενορχηστρώσεις, διάλεξα τους τραγουδιστές και μπήκαμε στο στούντιο και κάναμε την Κύρβα. Είναι μια δουλειά που μπορείς να την ακούσεις και τελείως μόνος σου.

Τι είναι αυτό που σας γοητεύει στο κρητικό ιδίωμα;
Ο Νικόλας και αρκετοί άλλοι Κρητικοί στήνουν μια γέφυρα ανάμεσα στο νησί και στην ηπειρωτική Ελλάδα. Είναι μεν από την Κρήτη αλλά η μουσική τους άπτεται και των δικών μας ακουσμάτων. Κρατούν την παράδοσή τους, μεταποιώντας πολλά θαυμαστά στοιχεία και παντρεύοντάς τα με της ηπειρωτικής Ελλάδα. Έτσι βγάζουν ένα καινούργιο γέννημα, ένα θαυμαστό μιγά, όπως οι κρεολοί, που είναι πιο όμορφοι απ’ τους νέγρους, απ’ τους Λατίνους και απ’ τους λευκούς.

Αυτή η μίξη δεν εγκυμονεί και τον κίνδυνο μιας μουσικής ασάφειας;
Η κρητική μουσική είναι εξαίσια, εκτός από κάποια αστεία κρητικά τραγούδια, που βγαίνουν τελευταία. Ναι, κάποιοι Κρητικοί αρχίζουν να αυτο-υπονομεύονται. Βάζουν στις ορχήστρες τους όργανα τα οποία δεν ταιριάζουν, ενώ έχουν μια τεράστια δυναμική με τα δικά τους όργανα. Οι λύρες και τα λαούτα έχουν την κατάλληλη ρυθμική, τη μελωδική και αρμονική συνέπεια που είναι απαραίτητη για το τραγούδι τους. Δεν χρειάζονται τη φασαρία που διέπει το παγκόσμιο τραγούδι.

Πώς εξηγείτε την μεγάλη έμπνευση των κρητικών δημιουργών;
Αυτό που θα σου πω ακούγεται σαν αστείο αλλά είναι και σοβαρό: Ένας λόγος που οι Κρητικοί έχουν τόσο μεγάλη καλλιτεχνική έμπνευση είναι γιατί κάνουν πολύ καλό κρασί και ρακί! Πολλές φορές έχω βρεθεί σε κρητικά γλέντια έκστασης, όπου αυτά τα ποτά έχουν την τιμητική τους. Σπάνια θα δεις στα γλέντια της ηπειρωτικής Ελλάδας να έρχονται οι συμμετέχοντες σε έκσταση. Οι Κρητικοί στα γλέντια τους πίνουν και χορεύουν ασταμάτητα τους χορούς τους, παίζοντας τη μουσική τους και όλα τα παλιά τραγούδια τους. Ενώ εμείς τα έχουμε απεμπολήσει όλα τα δικά μας τραγούδια. Τραγουδάμε Μπιγιονσέ και Λέιντι Γκάγκα. Είναι τεράστια η διαφορά μας! Βεβαίως, μην το εξιδανικεύουμε. Σίγουρα υπάρχει επέλαση της ποπ και ψευτο-ροκ σκηνής στο νησί. Δεν υπάρχει περίπτωση η παγκοσμιότητα να μην ισοπεδώσει ό,τι καλύτερο υπάρχει. Παρ’ όλα αυτά εκείνοι ανθίστανται αγαπώντας αυτό που θέλουν να αγαπήσουν. Είναι υπερήφανοι και έχουν λόγο για να νιώθουν έτσι. Αισθάνονται τον εαυτό τους.

Γιατί στέκεστε με θαυμασμό στον κρητικό λόγο;
Οι Κρητικοί είναι μεγάλοι εφευρέτες της στιχοπλοκής. Είναι μάστορες του λόγου. Βάζουν την οντότητά τους μέσα στα τραγούδια τους. Εμείς για να καθίσουμε, τραβάμε απλώς μια καρέκλα προς το μέρος μας. Αυτοί λένε πρώτα ένα λόγο και μετά κάθονται. Έχω κλιθεί σε δυο κρητικά γλέντια για να συμμετάσχω σε αυτό το έργο της στιχοπλοκής και έχω αποτύχει οικτρά! Υπήρξε συγκαταβατικότητα, αφού δεν είμαι συνηθισμένος να μπαίνω ξαφνικά μέσα στο χορό. Γνωρίζοντας, όμως, ότι η πρόθεσή μου ήταν άψογη, με δέχθηκαν όπως ήμουν… Αφού έχω μια συγγένεια με τους Κρητικούς: την αγάπη μου. Την ίδια αγάπη έχω και για τους Θράκες, αλλά οι Θράκες σπάνια κάνουν τέτοιες κινήσεις. Ίσως δεν έχουν τόσους πολλούς μουσικούς εκπροσώπους, πέρα από την κλασική μορφή του Χρόνη Αηδονίδη και πέρα από τις σχολές που έχουν βγει. Εκεί δεν υπάρχει μια πιο συλλογική προσπάθεια, ούτε μεγάλο ενδιαφέρον από πολύ νέους ανθρώπους. Σίγουρα υπάρχουν άψογοι μουσικοί στα Βορειοανατολικά της χώρας αλλά εκεί οι νέοι είναι ακόμα δειλοί στην εκφορά του λόγου τους και της μουσικής τους.

Πιστεύετε ότι αυτός ο δίσκος θα έχει νεανικό ακροατήριο και πέρα από την Κρήτη;
Δεν πιστεύω απολύτως τίποτα. Έκανα αυτό το δίσκο γιατί τον αγαπώ. Αγαπώ το λόγο του και τις μελωδίες του. Φυσικά και με ενδιαφέρει να βγάλω τα έξοδά μου αλλά όταν τον δούλευα δεν σκεφτόμουν σε ποιον θα απευθυνθώ. Αυτή η δουλειά ήταν σαν εντολή για μένα.

Ποιος έδωσε τον τίτλο του δίσκου;
Μέσα στο στούντιο έπαιζε νέι ο Νίκος Παραουλάκης, που είναι κι αυτός από την Ιεράπετρα. Του λέω "πες μου κάτι για την Ιεράπετρα. Είμαι απλός επισκέπτης. Όσες φορές έχω πάει εκεί, έχω απλώς κάτσει στα μπαρ και στα καφενεία. Πες μου κάτι απ’ την παράδοσή της". Μου απαντά "η Ιεράπετρα παλιά λεγόταν Κύρβα". Αυτή η λέξη αντήχησε σαν καμπάνα στο κεφάλι μου. Μου άρεσε πάρα πολύ και άρχισα να ψάχνω για την Κύρβα. Βρήκα ότι προέρχεται από τη λέξη Κορύβας, που συγκοπτόμενη γίνεται Κύρβας. Στην ελληνική μυθολογία οι Κορύβαντες ήταν ιερείς, εκστατικοί χορευτές προς τιμή της Κυβέλης.

Γιατί κάνατε τη δική σας εταιρεία;
Γιατί όλες οι εργασίες που έχουμε κάνει με οργανωμένα κυκλώματα, όπως ήταν οι δισκογραφικές εταιρείες και τα γραφεία συναυλιών, μας βγήκε μπούμεραγκ. Μας έβαλε σε μια τεράστια δοκιμασία. Δυσκολευτήκαμε πάρα πολύ όλα αυτά τα χρόνια με συνεργασίες παντός τύπου. Φαντάσου ότι τα τελευταία 3-4 χρόνια πληρώνω μέσω της εφορίας και του ΣΔΟΕ τις παρασπονδίες των συνεργατών μου από διάφορα γραφεία. Επειδή αυτό το σύστημα δεν είχε ποτέ έναν συγκεκριμένο έλεγχο και σοβαρότητα, καλούμαι να βγάλω τον εαυτό μου από τα κάρβουνα. Εν τω μεταξύ, αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει κανένας δίσκος μου στη πιάτσα. Έχουν όλοι εξαφανιστεί. Είναι σαν να μην υπήρξα ποτέ!

Γιατί συμβαίνει αυτό;
Επειδή η εταιρία δήλωσε ότι δεν μπορεί να πληρώνει τα χρέη της, δεσμεύει τις παραγωγές, ενώ μας χρωστάει και άπειρα χρήματα. Έτσι δεν έχω κανέναν δίσκο και δικαίωμα στα χέρια μου, μου χρωστάνε τα λεφτά της ζωής μου, απ’ τα οποία δεν πρόκειται να πάρω απολύτως τίποτα και ταυτόχρονα δεν μπορώ να διακινήσω ούτε καν κάτι που έχω γράψει. Έτσι αποφάσισα να κάνω μια εταιρία για να ξεκινήσω πάλι από την αρχή. Φτιάξαμε, λοιπόν, μια εταιρία για να κάνουμε συναυλίες αλλά και όποιους δίσκους θέλουμε, με τον τρόπο που θέλουμε και από κει και πέρα βλέπουμε. Με αυτή τη δική μου εταιρία τουλάχιστον νιώθω απελευθερωμένος.

Έχετε το δικαίωμα της επανακυκλοφορίας παλιών σας δίσκων στη δική σας εταιρεία;
Δεν είναι σίγουρο αλλά το κάνω έτσι, και ας μπω στα δικαστήρια. Τουλάχιστον να κάνω φασαρία! Είμαι ταραχοποιός, θέλω να κάνω ταραχή. Γιατί όχι; Τι είχαμε, τι χάσαμε! Ο κόσμος δεν τα ξέρει αυτά, ίσως και να μην τον ενδιαφέρουν, αλλά ενδιαφέρουν πάρα πολύ εμένα. Πρέπει τελικά οι καλλιτέχνες να είμαστε ελεύθεροι και αυτοδιαχειριζόμενοι.

Τι λέτε για την ελεύθερη διακίνηση των τραγουδιών στο διαδίκτυο;
Τα τραγούδια πρέπει να πηγαίνουν όπου να 'ναι. Είναι σαν το νερό, δεν μπορείς να το σταματήσεις, και σαν υγρασία θα εμφανιστεί στο σπίτι σου από τον τοίχο του διπλανού. Δεν επεμβαίνω. Όποιοι έχουν 10 ευρώ να αγοράσουν τη δουλειά μου και θέλουν, θα την αγοράσουν. Όποιοι δεν έχουν και θέλουν τη δουλειά μου, φυσικά και θα την κατεβάσουν από το ίντερνετ και καλά θα κάνουν. Αλλά αυτό το δικαίωμα πρέπει όλοι να το περιφρουρήσουν και για άλλα ζητήματα. Να έχουν και ένα πολιτικό και έναν κοινωνικό λόγο, να έχουν και μία κοινωνική δράση, που να την συγκροτήσουν και να την επικοινωνήσουν. Εάν μονάχα στην πειρατεία φαίνεται η ελευθερία του διαδικτύου, τότε το ζήτημα είναι μελαγχολικό…

Γιατί ονομάσατε την εταιρία σας «Αρτύς»;
Αυτή η λέξη ψάχτηκε πάρα πολύ. Δόθηκε για να συμπεριλάβει τις αισθήσεις μας, τις διαισθήσεις μας, τις ονειρικές μας θέσεις, τις καλλιτεχνικές μας ανησυχίες. Όλες οι τέχνες εκδηλώνονται και εκφράζονται μέσα από αυτή τη λέξη. Εκφράζει την αγάπη μας για τα πράγματα που μας δίνουν έναν κραδασμό, να πάλλεται η ψυχή μας. Γιατί η ψυχή μας πηγαίνει να ακινητοποιηθεί. Η ψυχή μας μπλέκεται ανάμεσα σε νούμερα… Και σκεφτόμαστε "θα πεθάνω τόσο επί τις εκατό και τόσο επί τις εκατό θα ζήσω"...

Αυτός ο ψυχικός κραδασμός δεν αποτελεί ψευδαίσθηση;
Όλα στην ψυχή μας είναι ψευδαισθήσεις και μπορεί κάποια να πονάνε πάρα πολύ. Αλλά δεν γίνεται να πούμε ότι είναι ψευδαίσθηση όταν κάποιοι πεθαίνουν από την πείνα. Είναι μια πραγματικότητα στην οποία έχουμε συναινέσει εδώ και πάρα πολύ καιρό να υπηρετήσουμε. Και την υπηρετούμε με μεγάλη συνέπεια, όπως καταλαβαίνεις, και εσύ κι εγώ.

Info:
Το άλμπουμ «Κύρβα» του Νίκου Μαστοράκη, με κύριο ερμηνευτή και παραγωγό τον Σωκράτη Μάλαμα, κυκλοφορεί από την «Αρτύς» και σε επιλεγμένα δισκοπωλεία σε όλη την Ελλάδα. Το λαούτο, η λύρα και το νέι είναι ο ηχητικός πυρήνας κάθε κομματιού.
Από τρία τραγούδια ερμηνεύουν ο Ψαραντώνης κα η Μαρίνα Δακανάλη.
Τους στίχους έγραψαν ο Νικόλας Ευαντινός, η Δέσποινα Δραγασάκη, η Μαρία Μουτσάκη, ο Μανώλης Δουλούμης.
Το τραγούδι «Μάζωξη» είναι αποσπάσματα από τον Ερωτόκριτο του Βιτσέντζου Κορνάρου.