The Wave: Σπέρνοντας ανέμους, θερίζεις... κύματα

του Λουκά Τσουκνίδα 

Το 1967, σ' ένα σχολείο της Καλιφόρνια, ο καθηγητής της Ιστορίας Ρον Τζόουνς αντιμετώπισε την απορία των μαθητών του όσον αφορά το πώς ο γερμανικός λαός ακολούθησε τόσο εύκολα και μαζικά το κύμα του Ναζισμού, φτάνοντας στα άκρα που όλοι γνωρίζουμε. Μην έχοντας κάποια αρκετά πειστική απάντηση αποφάσισε να κάνει ένα πείραμα μιας εβδομάδας, να φέρει τους μαθητές του στη θέση των γερμανών στην αναλογία που αυτό ήταν εφικτό σ' ένα μικρό προαστειακό σχολείο των ΗΠΑ. Αυτό που θ' ανακάλυπτε για 'κείνους και τον εαυτό του όμως, ξεπερνούσε κατά πολύ, όχι απλώς τις φιλοδοξίες του, αλλά τους μεγαλύτερους φόβους του.

Η εμπειρία του Τζόουνς με το «Τρίτο Κύμα» (τ' όνομα της φανταστικής οργάνωσης που έστησε για τα παιδιά), κοινό μυστικό ανάμεσα σ' αυτόν και τους νεαρούς συμμετέχοντες, έγινε αφορμή για ένα άρθρο του ιδίου κάποια χρόνια μετά, ένα τηλε-θεατρικό έργο κι ένα βιβλίο μυθοπλασίας του Τοντ Στράσερ. Τίποτε άλλο δεν ήταν γνωστό μέχρι πρόσφατα και την κυκλοφορία της ταινίας του Ντένις Γκάνσελ, «The Wave». Ο Γκάνσελ μαζί με τον Πέτερ Τόρβαρτ βασίστηκαν σε ό,τι έχει γραφτεί για το γεγονός καθώς και στην εκτενή αληλλογραφία τους με τον ίδιο τον Ρον Τζόουνς, που αντιμετώπισε την ταινία με ενθουσιασμό. Η τοποθέτηση της εμπειρίας του άλλωστε στη σημερινή Γερμανία παρουσιάζει από μόνη της εξαιρετικό ενδιαφέρον.

Ο καθηγητής του φιλμ είναι ο Ράινερ Βένγκερ (Γιούργκεν Φόγκελ), ένας νεαρός, φιλελεύθερος δάσκαλος, δημοφιλής, με πανκ-ροκ αναφορές και ιδιαίτερα χαλαρές σχέσεις με τους μαθητές του, που τον αποκαλούν Ράινερ. Ένα πρωί, ενώ είναι ενθουσιασμένος που για το μάθημα της εβδομάδας θα διδάξει στα παιδιά την Αναρχία, μαθαίνει απ' τον προϊστάμενο πως τα πράγματα άλλαξαν και του έχει ανατεθεί η Απολυταρχία. Με μισή καρδιά μπαίνει στην τάξη, για να διαπιστώσει ότι τα παιδιά δε δείχνουν ιδιαίτερη ευαισθησία σ' ένα θέμα που ιστορικά, καίει τον τόπο τους, ενώ επιδεικνύουν και την υπεροψία να θεωρούν ότι αυτοί δε θα έπεφταν ποτέ θύματα της ναζιστικής προπαγάνδας, όπως οι πρόγονοί τους.

Τότε του γεννάται η ιδέα ν' αλλάξει το τροπάριο και για μια εβδομάδα να γίνει ο ηγέτης τους κι αυτοί οι πιστοί ακόλουθοί του σ' ένα κίνημα, «Το Κύμα», που θα τους ενώσει σε μια γροθιά. Προς μεγάλη του έκπληξη, σχεδόν όλοι παίζουν το ρόλο τους και σιγά σιγά ψήνονται με την ιδέα του «Κύματος» δημιουργώντας μια κατάσταση μη αναστρέψιμη. Ο Χερ Βένγκερ θα προσπαθήσει να λήξει άμεσα το θέμα στο τέλος της εφιαλτικής εβδομάδας, όμως οι εξελίξεις έχουν φύγει απ' τον αυστηρό του «έλεγχο»...
 
[Δείτε το trailer της ταινίας]

Η ταινία του Γκάνσελ φαίνεται απ' την αρχή ότι σκοπό έχει να σοκάρει περισσότερο, ρίχνοντάς μας κατάμουτρα όσα ήδη ξέρουμε, παρά να εγείρει πρωτότυπα ερωτήματα γύρω απ' τη ανθρώπινη φύση και τη χειραγώγησή της. Οι χαρακτήρες και οι συσχετισμοί τους είναι στερεοτυπικοί και ακολουθούν πιστά τις προθέσεις των δημιουργών μέχρι το τέλος. Όχι ότι σε μια τάξη δεν υπάρχουν λίγο πολύ κάποιες γνώριμες συμπεριφορές, απλά εδώ χρησιμοποιούνται απόλυτα και χωρίς ίχνος ανατροπής. Τα κίνητρα των χαρακτήρων και τα προσωπικά αίτια πίσω απ' την υποταγή τους είναι τελείως σχηματικά και προβλέψιμα. Παρακολουθούμε την άψογη εικονογράφηση μιας προϋπάρχουσας ιδέας με αποτέλεσμα νά 'χουμε αντιληφθεί από πολύ νωρίς πού πηγαίνει η όλη ιστορία. Η απλοϊκότητά της όμως, ίσως να είναι και η δύναμή της τελικά, αυτό που κάνει το τέλος της ταινίας τόσο συγκλονιστικό.

Βλέποντας τους μαθητές να πέφτουν στα λάθη που όλοι ίσως έχουμε πέσει κατά καιρούς, παρ' ό,τι σκεπτόμενοι ενήλικες, δε μπορούμε παρά να δυσαρεστηθούμε που ακούμε κάτι που ήδη ξέρουμε. Με παρόμοιο τρόπο κι οι μαθητές αντιδρούν στην ανακοίνωση του Βένγκερ ότι η απολυταρχία είναι κάτι επικίνδυνο. Το έχουν ακούσει εκατό φορές, στο σπίτι, στο σχολείο, στο γραφείο, στο πικνίκ κλπ. Το κλειδί όμως εδώ δεν είναι οι μαθητές αλλά ο καθηγητής. Εκείνος που όχι μονο ξέρει, αλλά αντιτίθεται με τον τρόπο ζωής και διδασκαλίας του στις δομές και τις εκφράσεις της απολυταρχίας.

Ο Βένγκερ στήνει μια παγίδα για τους μαθητές του νομίζοντας ότι έχει τον έλεγχο, αλλά κι ο ίδιος έχει υποτιμήσει τη δύναμη όσων αντιμάχεται. Η απλοϊκότητά με την οποία παρουσιάζεται η συμμετοχή των μαθητών φέρνει πολύ έξυπνα την εμπλοκή του καθηγητή στο προσκήνιο, τον καθιστά τον μοναδικό τρισδιάστατο χαρακτήρα της ταινίας, υπεύθυνο να κουβαλήσει στις πλάτες του, έως το τελείως επίκαιρο τέλος, το κεντρικό μήνυμα: δεν υπάρχει ανοσία!

Πολύ καλή δουλειά απ' τον Γκάνσελ, μέλος του υπερδραστήριου νέου «κύματος» του γερμανικού κινηματογράφου και άψογη ερμηνεία απ' τον πολυδιάστατο Γιούργκεν Φόγκελ. Μια πολύ ενδιαφέρουσα ταινία που, αν και ύπουλα, πετυχαίνει το στόχο της.

Βγαίνουν ακόμα:
- Η εκπληκτική βιογραφία-σάτιρα του Πάολο Σορεντίνο, «Il Divo», γύρω απ' την μεγάλη πολιτική προσωπικότητα ονόματι Τζούλιο Αντρεότι. Ο σκηνοθέτης χρησιμοποιεί εκπληκτικά τις ιδιαιτερότητες του Αντρεότι, ακροβατώντας μεταξύ βιογραφίας και σάτιρας, για να ρίξει καρφιά σχετικά με την πρόσφατη πολιτική ιστορία της Ιταλίας. Απολαυστικό.
- Η ρομαντική καφρίλα του Κέβιν Σμιθ «Zach and Miri Make a Porno», το ελληνικού ενδιαφέροντος δράμα «Fugitive Pieces» του Τζέρεμι Ποντεσούα, η ρομαντσάδα «Nights in Rodanthe» με τον Ρίτσαρντ Γκιρ και η ταινία κινουμένων σχεδίων «Fly Me to the Moon».