Τίτλοι τέλους: 11 ιστορίες για τις ειδήσεις και τους ανθρώπους τους

Όταν η γραφή έχει κάτι ζεστό, καίριο και άρτιο, κάτι που δεν σε κάνει να σταματάς για να σκεφτείς αν ο συγγραφέας επέλεξε την κατάλληλη φράση ή λέξη, τότε μπορείς να προχωρήσεις και να σκεφτείς την ποιότητα της αφήγησης και το βάθος του μηνύματος. Κι ο Ράχμαν δίνει το στίγμα του απλόχερα τόσο σε μικροκειμενικό όσο και σε μακροκειμενικό επίπεδο.

Το έργο διασπάται σε (και απαρτίζεται από) πολλές ιστορίες εργαζομένων σε έναν δημοσιογραφικό όμιλο, παγκόσμιας εμβέλειας, με έδρα τη Ρώμη και αγγλόφωνο προσωπικό. Ο σταθερός άξονας είναι η εφημερίδα και η Κάθλιν Σόλσον που είναι επικεφαλής, αφού όλοι αναφέρονται σ’ αυτήν, ενώ παράλληλα, σε ένθετα μικρά κεφάλαια, περνάει η ιστορία του ομίλου. Κάθε κεφάλαιο είναι μια άλλη ιστορία, με διαφορετικό πρωταγωνιστή, ο οποίος προσπαθεί να κάνει τη δουλειά του, άλλοτε με ευπρέπεια κι άλλοτε με ράθυμη διάθεση, και ταυτόχρονα να προσαρμοστεί στις αλλαγές που συμβαίνουν στη ζωή του. Ο γηραιός Λόιντ, εξωτερικός συνεργάτης στο Παρίσι, προσπαθεί να βρει θέμα για να γράψει και να κερδίσει έτσι τα χρήματα που χρειάζεται, ο Άρθουρ γράφει νεκρολογίες, ο Κινέζος που θέλει να πάρει τη θέση του ανταποκριτή στο Κάϊρο, η υλατζού με τις ιδιαιτερότητές της κ.ο.κ.

Η πρώτη θετική εντύπωση που αφήνει το βιβλίο στηρίζεται σε δύο βασικές συνιστώσες που λειτουργούν παράλληλα, αλλά δένουν σε κάθε κεφάλαιο σαν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Αφενός, είναι εμφανείς οι τρόποι με τους οποίους συχνά δουλεύουν οι δημοσιογράφοι και οι συντάκτες, οι οποίοι λόγω της πίεσης χρόνου και της ανάγκης για να καλύψουν στήλες, να αυξήσουν την αναγνωσιμότητα και να δείξουν κάθε είδηση όσο γίνεται πιο εντυπωσιακή γράφουν ανοησίες, τις λουστράρουν για να γυαλίζουν, αναμιγνύουν ψεύδη και ανακρίβειες κ.ο.κ. Ο κόσμος της δημοσιογραφίας είναι ένα βερνικωμένο σαπιοκάραβο, που φαντάζει κρουαζιερόπλοιο, ένα προσωπείο που θα ήθελε να είναι σοβαροφανές αλλά όχι σοβαρό.

Έτσι, ναι μεν άλλοτε δεν δημοσιεύονται κείμενα που γράφτηκαν για να εξαπατήσουν με αόριστες πηγές και αδιασταύρωτες πληροφορίες, άλλοτε όμως δεν δημοσιεύονται -εξαιτίας της χρονικής πίεσης και της ανάγκης για το ορατό και όχι για το ουσιαστικό- άρθρα με βάθος και πολλή έρευνα.

Αφετέρου, η προσωπική ζωή των δημοσιογράφων έχει τη δική της βαρύτητα, όπως όλων των ανθρώπων, ασχέτως τι δείχνουν στην οθόνη ή εν προκειμένω στο χαρτί. Ο έμπειρος ανταποκριτής βρίσκεται στα πρόθυρα της φτώχιας και δεν επικοινωνεί καθόλου με την οικογένειά του, ο άλλος μαθαίνει τον χαμό της κόρης του και αποφασίζει να πάρει τον ρόλο του πιο σοβαρά, ο τρίτος… Η ζωή είναι πιο συνταρακτική από τις ειδήσεις, πιο τραγική από τα γεγονότα που συμβαίνουν σε άλλους, πιο σεισμογενής από τις δονήσεις που συναντώνται σε όλη την υφήλιο.

Ο Ράχμαν ξέρει να πλάθει ολοκληρωμένες σκηνές, να ζωντανεύει χαρακτήρες και όλα αυτά μαζί δημιουργούν στον αναγνώστη το αίσθημα της πληρότητας και της ζωντάνιας, αφού κάθε μικρο-ιστορία αποτελεί ένα αυτοτελές κεφάλαιο, σαν μικρό διήγημα, μέσα στο οποίο είναι ευδιάκριτα το κέντρο της αφήγησης, τα πρόσωπα και τα γνωρίσματά τους και πρώτιστα η ψυχολογία τους, που τους δίνει και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα τους. Εμείς διαβάζουμε αυτοτελή διηγήματα με κοινό κέντρο, τον όμιλο και την εφημερίδα, ενώ πολλά πρόσωπα παρελαύνουν σε δευτερεύοντα ρόλο στις ενότητες όπου κάποιος άλλος πρωταγωνιστεί, μέχρι να έλθει ο καιρός που οι ρόλοι θα αντιστραφούν μερικές σελίδες παρακάτω. Με αυτό το γαϊτανάκι αναδεικνύεται όλο το background των ανθρώπων, οι οποίοι πίσω από τις τυπογραφικές στήλες κοιτάνε με το ένα μάτι την επικαιρότητα και με το άλλο τη δική τους, πετυχημένη ή αποτυχημένη, ζωή.

Ο καμβάς ολοκληρώνεται σταδιακά κι εμείς περιηγούμαστε έτσι στον χώρο του τύπου, ο οποίος αποκαλύπτεται από τον Ράχμαν πληθωρικός, αληθοφανής, πειστικός, ατμοσφαιρικός -έστω κι αν η ατμόσφαιρα δεν είναι καθόλου υποβλητική- βουερός, βιτρινάτος αλλά και παρασκηνιακός. Ο συγγραφέας αξιοποιεί τη θητεία του σε εφημερίδες και στον χώρο του ρεπορτάζ, για να παρουσιάσει ένα αεικίνητο σκηνικό, στο οποίο κάθε μέλος του, ενώ θα έπρεπε να λειτουργεί σαν μια κατευθυνόμενη μαριονέτα, ακριβώς επειδή έχει και προσωπική ζωή, ανοίγει την ατομικότητά του, παράλληλα, ενάντια ή και κάθετα στο εφημεριδογραφικό συμφέρον.

Το τέλος του βιβλίου συμπίπτει και με το τέλος του ομίλου. Κι εκεί που όλα τελειώνουν κι οι εργαζόμενοι χάνουν τη δουλειά τους, ο αναγνώστης αναρωτιέται πώς το ετερόκλητο υλικό του μυθιστορήματος οδήγησε σ’ αυτή την κατάληξη, αφού μόνο αδιόρατα νήματα και μικρές ενδείξεις προοικονομούσαν ένα τέτοιο τέλος. Μα αυτό είναι και το εναργέστερο μήνυμα του έργου: κανείς δεν καταλαβαίνει την κρίση που σοβεί, γιατί ακριβώς κοιτάζει το μικροσυμφέρον του, βλέπει το επιμέρους και δεν μπορεί να δει το σύνολο, στέκεται μπροστά στο δέντρο της προσωπικής του προόδου και δεν μπορεί να αντιληφθεί το δάσος που γύρω του καίγεται…

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος

Τομ Ράχμαν, “Τίτλοι τέλους”, μετ. Ε. Μαρωνίτη, εκδόσεις Κέδρος, 2012, σελ. 383, τιμή: 17,00€