Ο Όλυμπος των απόκληρων: Λογοτεχνικό ταξίδι μακριά από την «ζούγκλα»

Η κοινωνία είναι ευτυχία και η περιθωριοποίηση κατάρα ή η κοινωνική ζωή είναι ζούγκλα και η έξοδος από αυτήν γενναία απόφαση αλλά και αρχή μακαριότητας; Τίποτα δεν είναι αυτονόητο στη σύγχρονη εποχή όπου ο άνθρωπος έχει εγκλωβιστεί στο κυνήγι του πλούτου και ξεχνά την ελευθερία της ολιγάρκειας.

Ο Χάντρα, αλγερινός συγγραφέας, νομίζω γαλλόφωνος, που ξεκίνησε να γράφει με γυναικείο ψευδώνυμο, είναι μια σταθερή αξία στον χώρο, όχι μόνο με τα πεζά του έργα αλλά και τα θεατρικά του. Τον αγάπησα από το προηγούμενο μυθιστόρημά του “Αυτό που η μέρα οφείλει στη νύχτα”, ενώ άλλα έργα του, όπως το “Μοριτούρι”, “Τα χελιδόνια της Καμπούλ” ή "Το τρομοκρατικό χτύπημα", θεωρούνται ακόμα καλύτερα.

Το συγκεκριμένο κείμενο δεν διακρίνεται από την κινηματογραφική ένταση των σκηνών, τη γοργή δράση ή την καθηλωτική του υπόθεση. Όπως αναφέρεται στο οπισθόφυλλο, “Ο Όλυμπος των απόκληρων είναι μια αλάνα που βρίσκεται ανάμεσα στη θάλασσα και σε μια χωματερή. Ο Ας ο Μονόφθαλμος, ο χαζούλης Τζούνιορ, ο Πασάς και οι μέθυσοι αυλικοί του, όλοι τόσο συγκινητικοί όσο και σκοτεινοί, έχουν δομήσει εκεί τη δική τους κοινωνία, που τη διέπουν άλλοι κανόνες και άλλα δεδομένα. Ως την ημέρα που, από το πουθενά, θα εμφανιστεί κάποιος ανάμεσά τους –μια παράξενη μορφή, επιβλητική, συμβολική, βιβλική σχεδόν– που φαίνεται να γνωρίζει τα πάντα για τον καθένα τους και που με τα λεγόμενά του θα ταράξει τα λιμνάζοντα ύδατα του ιδιόμορφου αυτού μικρόκοσμου”.

Πιο πολύ, όπως ίσως μπορεί κανείς να καταλάβει, επιδιώκεται η τοιχογραφία ενός κόσμου που διαφέρει από τον συνηθισμένο και ζει με τις δικές του ανάγκες και επιθυμίες. Αυτοί οι άνθρωποι βρέθηκαν προφανώς εκεί χωρίς τη θέλησή τους, αλλά έχουν προσαρμοστεί σ’ αυτή τη ζωή και λειτουργούν με το σήμερα και όχι το αύριο, είναι ακτήμονες χωρίς έγνοιες και χωρίς κομφόρ, κινούνται ανέμελοι χωρίς υλικά αγαθά αλλά και χωρίς τα στοιχειώδη μέσα για να επιβιώσουν (ο θάνατος του Χαρούν αποδεικνύει τον ζωώδη τους βίο). Τελικά, είναι ευτυχείς ή δυστυχείς;

Από τη μία, είναι ελεύθεροι και αντισυμβατικοί. Έχουν αποδεσμευτεί από την ύλη και πλησιάζουν τη μακαριότητα των ζώων, αφού ύψιστη επιδίωξή τους είναι η εφήμερη επιβίωση και η ηρεμία της καθημερινότητας. Δεν χρειάζονται τον ηλεκτρισμό αφού έχουν το φεγγάρι, δεν τους νοιάζει που δεν έχουν τηλεόραση, αφού ο κόσμος είναι διεφθαρμένος και δεν θέλουν τη σήψη του μέσα στην παράγκα τους κ.ο.κ. Με αυτή την οπτική γωνία έχουν απαλλαγεί από τις παθογένειες της κοινωνίας, την ιδιοκτησία, τον πλούτο, τις εγωιστικές φιλοδοξίες και απολαμβάνουν τη φύση και την απλότητα. Η ολιγάρκεια είναι η ευτυχία τους.

Από την άλλη, είναι ζωικοί και μοιρολάτρες. Ζουν κάτω από το επίπεδο του ανθρώπου, χωρίς ουσιαστικές επιδιώξεις και ανώτερες βλέψεις, φυτοζωούν μέσα στην απλυσιά και την ποταπότητα, υποσιτίζονται και πεθαίνουν μόνοι και απόκληροι. Παράλληλα, έχουν συμβιβαστεί με τη μοίρα τους, δεν θέλουν να την αντιμετωπίσουν, βλέπουν τη ζωή όπως έλθει και δεν αγωνίζονται ούτε κατ’ ελάχιστον να αλλάξουν το status quo της μιζέριας και της σκουπιδοδίαιτης ζωής τους. Τελματωμένοι και απαθείς δεν νοιάζονται να αφυπνιστούν, αλλά παθητικά ψοφοδεείς υποτάσσονται άβουλοι στη μοιραία έλευση των καλών και των κακών.

Η πάλλευκη μορφή που θα έλθει, βγαλμένη από έναν άλλο κόσμο, ούτε καν από τον κόσμο των υπόλοιπων ανθρώπων, μοιάζει μεταφερμένη από ένα βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, ονόματι Μπεν Άνταμ. Εν μέρει μοιάζει ασύμβατη με τον ρεαλισμό του μυθιστορήματος, αν και πρόδρομοί της θα μπορούσαν να θεωρηθούν οι μαύρες φιγούρες που ήλθαν να πάρουν την ψυχή του Χαρούν. Θα λειτουργήσει εν τέλει ως αντικατοπτρισμός που θα κάνει τους απόκληρους να δουν τον εαυτό τους στον καθρέφτη; Μπορούν οι κλοσάρ να ξαναπάρουν τη μοίρα στα χέρια τους;

Η "ποίηση" της ωμότητας

Ο Χάντρα θέλησε μέσα από τη συγκίνηση της ατμόσφαιρας και μέσα από αυτόν τον ιδιαίτερο κόσμο να μιλήσει αλληγορικά. Το μήνυμά του έγκειται στην ιδέα του πόσο ζούγκλα είναι εντέλει η κοινωνία και πόσο ευτυχείς μπορούν να μείνουν όσοι την απαρνηθούν έστω και με ισχυρά τιμήματα. Ο προβληματισμός είναι ορατός, αν και αφηγηματικά βρήκα πολλά προβλήματα, κυρίως με την ουρανοκατέβατη εμφάνιση του Μπεν Άνταμ που φαίνεται τόσο ανοικονόμητη, όπως και την αλλαγή του Ας, ο οποίος παρακίνησε τον κηδεμονευόμενό του Τζούνιορ να πάει στην πόλη και να δοκιμάσει την τύχη του. Η πλήρης μεταστροφή του δεν δικαιολογείται ψυχολογικά, δεν εξηγείται με βάση εσωτερικούς κραδασμούς και διαμάχες, δεν προλαβαίνει να φανεί στα μάτια του αναγνώστη.

Δεν θέλω να κλείσω παρακάμπτοντας την ποιητικότητα της γραφής μέσα στην ωμότητα. Ο Χάντρα, μολονότι μιλά με σαφή περιγράμματα, δεν αφήνει τη γλώσσα να υποταχθεί στην πραγματικότητα, αλλά σποραδικά χρωματίζει το γκρίζο της αφήγησης με εξαίσια δείγματα μεταφορικού εικονοποιητικού λόγου: “Η ακτή μοιάζει να ‘χει κλειστεί στον εαυτό της και η λιτανεία των κυμάτων έχει κάτι το ανησυχητικό. Θα ‘λεγε κανείς πως η θάλασσα απέκτησε ξαφνικά συνείδηση και τώρα θρηνεί για τα χιλιάδες ναυάγια που έχει προκαλέσει”.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος

Γιασμίνα Χάντρα, “Ο Όλυμπος των αποκλήρων”, μετ. Γ. Στρίγκος, εκδόσεις Καστανιώτη 2011, σελίδες: 176 , τιμή: 12€