Το όνειρο του Κέλτη: Πολιτική πένα σε μαεστρία

Μετα-αποικιοκρατική λογοτεχνία όχι σε συσκευασία καταγγελίας και εύκολου αντιδραστικού λόγου, αλλά παρουσιασμένη σε μικρό μπουκάλι με ακριβά έλαια, όπου η μυθοπλαστική αφήγηση κερδίζει τον αναγνώστη και του μεταφέρει με καλλιτεχνική ποιότητα την πολιτική σκέψη άλλων λαών.

Μερικές φορές περιμένεις πολλά από ένα όνομα σαν αυτό του Λιόσα, με διεθνή αναγνώριση και βραβείο Νόμπελ, και τελικά αποζημιώνεσαι στο ακέραιο. Διαβάζοντας τον “Άνθρωπο που έλεγε ιστορίες” πριν από λίγο καιρό, είχα νιώσει την αποκάλυψη μιας μεγάλης πένας, που ξέρει να χειρίζεται με μεγάλη μαεστρία τη γλώσσα αλλά και τις σκηνές, την ιστορία αλλά και την ατμόσφαιρα. Τώρα επιβεβαιώνεται για μια ακόμα φορά η πεποίθηση αυτή.

Στην αρχή φαίνεται μια αδιάφορη ιστορία. Μια ιστορία μετα-αποικιακού τύπου που θα δείξει για άλλη μια φορά την ιμπεριαλιστική και απάνθρωπη πολιτική των Ευρωπαίων έναντι των φυλών της Αφρικής και της Αμερικής. Μια ιστορία η οποία πιο πολύ εμμένει στα ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν στο Κονγκό παρά στη μυθοπλαστική ζωή του κεντρικού χαρακτήρα Ρότζερ Κέισμεντ. Γρήγορα όμως ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται το συνολικό σχέδιο του μυθιστορήματος και εκτιμά την ποιότητα της συγγραφής-του.

Πρώτα απ’ όλα η πλοκή, χωρίς να γίνεται δαιδαλώδης, έχει δουλευτεί βάσει πλάνου, το οποίο ξετυλίγεται σταδιακά με σαφή περιγράμματα. 1916: ο Ιρλανδός Ρότζερ βρίσκεται στη φυλακή (για άγνωστους στον αναγνώστη λόγους) και γίνεται προσπάθεια από διακεκριμένα άτομα να γλιτώσει τη θανατική ποινή. Με μια μεγάλη αναδρομή αντιλαμβανόμαστε την ιστορία του, από τη στιγμή που φεύγει από τη Βρετανία για να ζήσει την περιπέτεια στο Κονγκό αλλά και με τα φιλόδοξα όνειρα να συμμετέχει στον εκπολιτισμό της Αφρικής. Εκεί συνειδητοποιεί ότι τα μεγάλα λόγια του βασιλιά Λεοπόλδου του Βελγίου είναι κούφια, αφού οι Ευρωπαίοι εκμεταλλεύονται τους ντόπιους αναγκάζοντάς τους να δουλεύουν για να παραγάγουν όσα προβλέπονται και, αν αυτοί δεν τα καταφέρουν, τους τιμωρούν με σαδιστικές μεθόδους.

Γυρίζοντας στην Ευρώπη συντάσσει μια έκθεση για όσα συμβαίνουν και χαρίζει στο πρόσωπό του κύρος και αναγνώριση για την ανθρωπιστική του καταγγελτική στάση. Σε δεύτερη φάση αποστέλλεται ως πρόξενος της Μ. Βρετανίας στο Περού για να διερευνήσει τις καταγγελίες ότι οι Ευρωπαίοι συμπεριφέρονται με τον ίδιο απάνθρωπο τρόπο στις φυλές του Αμαζονίου. Η αλήθεια είναι εξίσου οδυνηρή…

Ενώ λοιπόν παρακολουθούμε τη ζωή του από τα παιδικά του χρόνια ως το Κονγκό και την Αμαζονία, βρισκόμαστε (ως προς το παρόν) αντιμέτωποι και με μια ζωογόνο εκκρεμότητα που επιφυλάσσει θάνατο ή γλιτωμό. Η αφήγηση εναλλάσσεται με εύστοχο τρόπο ανάμεσα στο σήμερα και στο άλλοτε, χωρίς πολλά πηγαινέλα αλλά με ολοκληρωμένες ενότητες που δίνουν πλήρη την εικόνα του τότε και του τώρα. Επιπλέον, το γιατί είναι στη φυλακή και τι μέλλει γενέσθαι αποκαλύπτεται σε δόσεις, με βασικό άξονα την ενεργό συμμετοχή του σε προσπάθειες να απελευθερωθεί η Ιρλανδία, την οποία ο Κέισμεντ βλέπει επίσης ως μία κτήση (ανάλογη με αυτές στις υπανάπτυκτες χώρες) που δέχεται την εκμετάλλευση της Βρετανίας και στην ουσία υπόκειται σε αποικιοκρατικό καθεστώς. Ασχέτως αν η κατηγορία για συγκεκριμένες αντεθνικές ενέργειες δεν ευσταθεί, όλη η περιπέτεια σε Αφρική και Αμερική τον έκανε να συνειδητοποιήσει τις έννοιες πατρίδα και κατοχή, εκμετάλλευση και ούτω καθεξής μέσα στην πολιτισμένη Ευρώπη.

Ο Μάριο Βάργκας Λιόσα αρθρώνει πολιτικό λόγο με βασικό άξονα την εκμετάλλευση των ιθαγενών από τις μεγάλες Δυνάμεις. Βλέπει το χρήμα ως παράγοντα διαφθοράς που δεν μετατρέπει τον άνθρωπο σε κτήνος, θεωρεί την απληστία μέσο εξαχρείωσης, απλώνει στις σελίδες του αδίστακτους στρατιωτικούς, κυνικούς στρατιώτες, νηφάλιους αλλά αδιάφορους άρχοντες, ρεαλιστές μέσα στη νιρβάνα τους πρέσβεις, παθητικούς ιθαγενείς κ.ο.κ. Παραδόξως, δεν κατηγορεί τους κληρικούς που τους παρουσιάζει να προσφέρουν γνήσια ανθρωπιστικό έργο και να αμύνονται των δικαιωμάτων των ντόπιων. Ο μόνος τρόπος αλλαγής είναι, κατά τη γνώμη του ήρωά του, η επανάσταση, αφού νόμιμες και νομικές διεργασίες δεν θα είχαν αποτέλεσμα.

Η μετα-αποικιακή λογοτεχνία γενικά δούλεψε και δουλεύει ακόμα θέματα όπως ο ιμπεριαλισμός, η οικονομική εκμετάλλευση του τρίτου κόσμου, οι σχέσεις δυνάστη και δυναστευόμενου, αλλά και πιο υπαρξιακά και θέματα ταυτότητας, υβριδισμού, εθνικής συνείδησης και διεθνισμού, ντόπιας κουλτούρας και παγκόσμιου πολιτισμού, κρεολισμού και ανεκτικότητας λαών κ.ο.κ. Έτσι, χιλιάδες συγγραφείς που κατάγονται από χώρες με αποικιοκρατικό παρελθόν ξαναψάχνουν την ιστορία τους για να ανεύρουν τα αίτια της εθνικής τους παθογένειας αλλά και τα λάθη που έχουν οδηγήσει την ανθρωπότητα στη σημερινή κατάσταση.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος

Μάριο Βάργκας Λιόσα, “Το όνειρο του Κέλτη”, μετ. Μ. Μπονάτσου, Εκδόσεις Καστανιώτη 2011, σελίδες: 464 , τιμή: 17€