«Ο Εχθρός του Καλού»: Ηθικά διλήμματα σε σπονδυλωτό «φόντο»

Θρησκεία δεν είναι απλώς μια σειρά τελετουργιών και εθίμων, αλλά μια στάση απέναντι σε μεγάλα ζητήματα της ζωής και αποφάσεις για το πώς θα αντιμετωπίσουμε τους συνανθρώπους μας.

Αν “σπονδυλωτό” είναι εκείνο το μυθιστόρημα που περνάει από κεφάλαιο σε κεφάλαιο σε άλλα επεισόδια, τα οποία έχουν χαλαρή σχέση μεταξύ τους, τότε μάλλον έπεσα σε ένα τέτοιο. Ο Βρετανός συγγραφέας ξεκινάει το πρώτο κεφάλαιο με πρωταγωνιστή τον Κλέμεντ και ακολουθεί στο δεύτερο με τη αδελφή του Σουζάνα κ.ο.κ.

Ο Κλέμεντ είναι μια παράξενη περίπτωση ζωγράφου που ζωγραφίζει θέματα θρησκευτικά, όντας ο ίδιος πιστός αν και με ιδιαίτερα δικές του απόψεις για τον Χριστιανισμό και την Εκκλησία, ενώ είναι φανερά ομοφυλόφιλος. Όλα αυτά αποτελούν συμβιβασμένες πτυχές ενός δυναμικού χαρακτήρα, ο οποίος προσπαθεί να χειριστεί τον παλιό εραστή του που τον ξαναβλέπει δώδεκα χρόνια αφού κόλλησε απ’ αυτόν AIDS. Προσπαθεί να αντιμετωπίσει τις επιθέσεις –λεκτικές και άλλου είδους- στον πίνακά του, που αναρτήθηκε σε εκκλησία, και που απεικονίζει τον Χριστό γυμνό να κατεβαίνει στον Άδη.

Η Σουζάνα από την άλλη απομακρύνεται από τη σκηνή με την εκκλησία και αναζητεί στήριγμα στην Καββάλα. Είναι επικεφαλής ομάδας δημόσιων σχέσεων καλλιτεχνών, που θέλγεται από την απλή ζωή μιας εβραϊκής κοινότητας και ερωτεύεται ένα από τα μέλη της. Τελικά, προσελκύεται από τον εβραϊκό τρόπο ζωής και τις αλήθειες που αυτός πρεσβεύει ή σαγηνεύεται από τον Ζβι και αναζητά τη δική του προσοχή και έρωτα στις μυστικιστικές συναντήσεις τους; Τελικά παντρεύονται και η νυν Σοσάνα νιώθει ευτυχισμένη στην αναγεννημένη ζωή της.

Η Μάρτα αφετέρου είναι η μητέρα της οικογένειας Γκράνβιλ. Δεν βιώνει θρησκευτικές ανησυχίες, αν και συμβίωσε για δεκαετίες με τον άνδρα της που ήταν επίσκοπος, ο οποίος ωστόσο είχε πάψει να πιστεύει στον Θεό και έμεινε να πιστεύει μόνο στην Εκκλησία. Η Μάρτα κουβαλά την παράδοση της εβραϊκής οικογένειας που συνελήφθη στην Πολωνία και πέθανε στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, ενώ η ίδια, μικρό παιδί τότε, κατάφερε και δραπέτευσε με τη θεία της. Η σημαντικότερη πτυχή της είναι αυτή της ανθρωπολόγου, που μελέτησε τη φυλή των Χάντζα στην Αφρική και τόνισε την κοινωνική τους ζωή και τις αξίες της, όμοιες μ’ αυτές του ανθρώπου πριν φύγει από τον παλαιοδιαθηκικό Παράδεισο. Και, τέλος, αντιμετωπίζει ηθικά διλήμματα κατά τον χειρισμό της ανίατης αρρώστιας του συζύγου της και του επερχόμενου εγγονού της από τη Σοσάνα, ο οποίος θα πάσχει από σύνδρομο Ντάουν.

Το βιβλίο δεν αναφέρεται μόνο στη σύγκρουση της θρησκείας με τον αποδεκτό τρόπο ζωής, όπως αυτός έχει καθιερωθεί σε μια κοινωνία που στηρίζεται σε ανθρωπιστικές αξίες και αρχές του Διαφωτισμού. Δεν αναφέρεται απλώς στα ποικίλα είδη ρατσισμού προς όποιον διαφέρει και προς όποιον ακολουθεί μια ζωή που ξεφεύγει από τον μέσο όρο. Αναφέρεται εν πολλοίς σε ηθικά ζητήματα, όπως αυτό της σχέσης τέχνης και θρησκείας, της ανεκτικότητας ή της απόλυτης στάσης απέναντι στις αποκλίσεις, της ελευθερίας του ανθρώπου.

Πιο ειδικά, στο τρίτο μέρος, που είναι και το πιο συγκινητικό, τίθεται η επιχειρηματολογία της μιας και της άλλης πλευράς για το θέμα της ευθανασίας (η θρησκευτική και η ορθολογική αντίληψη) αλλά και της έκτρωσης, ζητήματα που αντιμετωπίζονται από τα πρόσωπα ανάλογα με την ιδεολογική τοποθέτηση του καθενός. Ο Κλέμεντ που αναλαμβάνει το χρέος της ευθανασίας τελικά κλείνεται φυλακή και πληρώνει για τις επιλογές του, χωρίς αυτό να προβάλλεται ως δικαιοσύνη, αλλά πιο πολύ ως τίμημα των ηθικών επιλογών του ανθρώπου.

Αν υπάρχει κάτι που ενοχλεί, είναι η σπονδυλωτή ύφανση του έργου που θέτει σε αλληλουχία, χωρίς όμως συνεκτικότητα, τα επιμέρους επεισόδια. Αν προσπεράσει κανείς κάτι τέτοιο, θα δει δύναμη λόγου, συγκρουσιακούς διαλόγους που αναδεικνύουν ποικίλες τάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης και ηθικά διλήμματα που κατευθύνονται από την ιδεολογία του καθενός. Διαβάζεται ως μυθιστόρημα ιδεών που εγχέει τις απόψεις του μέσα στα πρόσωπα και δεν καταντά στείρος δοκιμιακός λόγος.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος

Michael Arditti “Ο εχθρός του καλού”, μετ. Χρ. Οικονόμου, Εκδόσεις Πόλις 2011, Σελίδες: 570, Τιμή: €18.90