Κι ο κλήρος έπεσε στον Σμάιλι: Το κυνήγι του «τυφλοπόντικα»

Υπάρχουν κάποιοι συγγραφείς που μένουν παρεξηγημένοι για διάφορους λόγους από το ευρύ κοινό στην Ελλάδα: είτε γιατί οι πρώτες μεταφράσεις των βιβλίων τους ήταν κακές, είτε γιατί οι εκδόσεις ήταν πρόχειρες, είτε γιατί η θεματολογία τους θεωρείται «δευτεροκλασάτη».

Ο Τζον Λε Καρέ έχει την ατυχία να συγκαταλέγεται σ’ αυτούς. Το βιβλίο του «Κι ο κλήρος έπεσε στον Σμάιλι» που εκδόθηκε πρόσφατα, είναι μια πολύ καλή ευκαιρία για να αναθεωρηθούν απόψεις, απ’ όσους τουλάχιστον δεν τον είχαν γνωρίσει ή δεν είχαν «υποψιαστεί» για τα μικρά διαμαντάκια που έχει συγγράψει από τις κινηματογραφικές τους μεταφορές («Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο», «Ο επίμονος κηπουρός», «Ο ράφτης του Παναμά»…). Πολύ περισσότερο που η τριλογία με ήρωα τον Σμάιλι θεωρείται το αριστούργημα του Λε Καρέ.

Ένα παροπλισμένο στέλεχος της βρετανικής υπηρεσίας πληροφοριών, ο Σμάιλι, ανακαλείται στη δράση, καθώς, έπειτα από ένα τυχαίο συμβάν, πληθαίνουν οι υποψίες ότι ένας «τυφλοπόντικας», ένας διπλός πράκτορας, βρίσκεται σε υψηλή θέση στη βρετανική αντικατασκοπία και πουλά μυστικά στους Σοβιετικούς.

Το κυνήγι του «τυφλοπόντικα» ξεκινά με εκ νέου άνοιγμα παλιών φακέλων, με διασταυρώσεις στοιχείων και μαρτυριών, με κινήσεις και ιστορίες που φαντάζουν ασύνδετες, αλλά στο τέλος θα συγκλίνουν για να αποκαλυφθεί ο υπεράνω υποψίας διπλός πράκτορας. Κι όλα αυτά μέσα σε κλίμα Ψυχρού Πολέμου όχι μόνο στο πολιτικό επίπεδο, αλλά και σε προσωπικό, καθώς οι άνθρωποι βρίσκονται να κινούνται πέρα από το καλό και το κακό, πέρα από ηθική, αρχές και ιδεολογίες.

Το πλέον προφανές προτέρημα του βιβλίου (και του Λε Καρέ γενικά) είναι η συγγραφική δεξιοτεχνία με την οποία έχει σμιλευτεί: ουδέτεροι τόνοι, αδιάφορα στοιχεία, λεπτές αποχρώσεις ανακατεύονται ιδιαιτέρως έντεχνα για να αποδώσουν υψηλή ένταση. Δεν υπάρχει καταιγιστική δράση με κυνηγητά, καταδιώξεις και λοιπά θεαματικά, μόνο ένα αδυσώπητο κυνηγητό στοιχείων που ανεβάζει την ένταση σελίδα με τη σελίδα.

Εκείνο, όμως, που πραγματικά μπορεί να εκπλήξει, είναι οι ήρωες: άνθρωποι άχρωμοι, χωρίς προφανή ταλέντα, συμπλέκονται σ’ έναν επί της ουσίας βίαιο χορό για μη σαφώς διευκρινισμένους λόγους. Άνθρωποι που η απάντηση που δίνουν στα υπαρξιακά τους ζητήματα είναι η δράση, αλλά μια δράση που δεν φαίνεται να οδηγεί πουθενά παρά μόνο σε παιχνίδια διπλών ρόλων, χωρίς έρμα και σημείο αναφοράς πλην του επαγγέλματος. Με δυο λόγια, ηρωικά παιχνίδια για αντιήρωες…

Το παιχνίδι αυτό είναι επιπλέον αληθοφανές γιατί ο ίδιος ο Λε Καρέ εργάστηκε για τις μυστικές υπηρεσίες και τελείωσε την καριέρα του σ’ αυτές όταν το όνομά του αποκαλύφθηκε από τον περίφημο διπλό πράκτορα Κιμ Φίλμπι, με την αποσκίρτησή του στην ΕΣΣΔ, στους Σοβιετικούς, αφού για χρόνια είχε αλώσει εκ των έσω τη βρετανική αντικατασκοπία. Ο «τυφλοπόντικας» του βιβλίου, άλλωστε, έχει πολλά από τα χαρακτηριστικά του Φίλμπι…

Σ’ αυτό το σημείο κανείς μπορεί να ανακαλύψει την τέλεια αντίστιξη. Ο «Αδιάφθορος» του Τζον Μπάνβιλ εμπνέεται από τον ίδιο άνθρωπο και καταγράφει την πλευρά των «κακών» στην καθαρά υπαρξιακή της διάσταση. Ο Λε Καρέ έρχεται από την πλευρά των «καλών» για να αποδώσει «τα άνθη που φυτρώνουν στο γκρίζο χώμα της γραφειοκρατίας»… Είναι υπέροχοι και μαζί και από μόνοι τους. Και δημιουργούν την επιθυμία για μια επιπλέον ανάγνωση των έργων του «λογοτεχνικού» πατέρα τους (σ’ αυτό το είδος), του Γκράχαμ Γκριν.

Χρήστος Ζαρίφης

(Τζον Λε Καρέ, «Κι ο κλήρος έπεσε στον Σμάιλι», εκδόσεις «Καστανιώτης, σελίδες: 464, τιμή 18,81 ευρώ)