Το Χιόνι: Η αγωνία της σύγχρονης Τουρκίας

του Χρήστου Ζαρίφη

Χρειάζεται πραγματική συγγραφική δεξιοτεχνία, διεισδυτικό βλέμμα και βαθύτατη αντίληψη για να συγγράψει κάποιος ένα πολιτικό (με την ευρεία έννοια του όρου) μυθιστόρημα, που παράλληλα να μπορεί να ξεπερνά τον στενό χρονικό και τοπικό ορίζοντα στον οποίο αναφέρεται. Το «Χιόνι» του νομπελίστα Ορχάν Παμούκ, (και) από αυτή την άποψη, είναι ένα πραγματικό λογοτεχνικό διαμάντι.

Ο εξόριστος στη Γερμανία Τούρκος ποιητής Κα επιστρέφει ως δημοσιογράφος αναζητώντας την ερμηνεία σε μια σειρά ανεξήγητων αυτοκτονιών στη μικρή (χαμένη στο πουθενά και πάλαι ποτέ ακμάζουσα) παραμεθόρια πόλη Καρς. Η πόλη αποκλείεται από το χιόνι, το οποίο γίνεται φόντο για να αναδειχθούν στην ακραία τους μορφή οι έριδες που τη σπαράζουν, όπως επί της ουσίας και ολόκληρη τη χώρα.

Ο Κα κατά τη διάρκεια της έρευνάς του έρχεται σε επαφή με μια σειρά από φαινομενικά ετερόκλητους ανθρώπους. Φανατικοί φονταμενταλιστές, μετριοπαθείς ισλαμιστές, οπαδοί του κεμαλικού κράτους, οι λαϊκοί αλλά και η «αριστοκρατία» του Καρς του μιλούν για να δώσουν τη δική τους ερμηνεία για ό,τι συμβαίνει στη μίζερή τους πόλη και, μέσα από τις έντονες διαφορές του, αποκαλύπτεται αυτό που τους ενώνει: η αγωνία τους για την ευτυχία, σ’ ένα κράτος που φαίνεται να αδιαφορεί και να κινείται στους δικούς του, εκτός πραγματικότητας, ρυθμούς.

Το κυνήγι της ευτυχίας, όμως, αφορά και τον Κα, που νομίζει ότι τη συναντά στο πρόσωπο της παλιάς συμφοιτήτριάς του που ζει εκεί. Κι αυτή η δική του αγωνία είναι που τον οδηγεί παράλληλα να κατανοεί και να ταυτίζεται προσωρινά με τις πολλές και διαφορετικές απόψεις που ακούει. Τα αποκορύφωμα των γεγονότων είναι ένα μίνι πραξικόπημα από μια ομάδα ηθοποιών που, με τη βοήθεια των ντόπιων πρακτόρων της υπηρεσίας πληροφοριών, αποκαθιστούν αυτό που θεωρούν έννομη τάξη, η οποία, επίσης θεωρούν, κινδύνευε από τους ισλαμιστές συμπολίτες τους. Στο τέλος, το χιόνι λιώνει και η πόλη έρχεται ξανά σε επαφή με τον έξω κόσμο. Όλα γίνονται όπως πριν, ακόμα και για τον Κα, που φεύγει χωρίς την αγαπημένη του…

Η υπόθεση του βιβλίου λίγο μπορεί να προϊδεάσει για τον τρόπο με τον οποίο ο Παμούκ έχει στήσει τους ήρωές του και πόσο όλα αυτά που μπορεί να φαίνονται υπερβολικά αναδεικνύονται με μια ένταση που δυναμώνει συνεχώς. Από το γενικό στο προσωπικό και πάλι στο γενικό, η αγωνία γι’ αυτό που θεωρεί κανείς ευτυχία ξεχειλίζει για να δώσει έναν θρήνο για ό,τι δεν μπορεί να κερδηθεί, για ό,τι μας προκαλεί αμφιβολίες, για ό,τι εν τέλει χάνουμε, ατομικά και συλλογικά, στο κυνήγι της.

Αν η «Ιστανμπούλ» είχε εκπλήξει τους αναγνώστες της με τον τρόπο γραφής της και την προσέγγιση του θέματός της, το «Χιόνι» είναι γροθιά στο στομάχι. Κι όχι μόνο γι’ αυτήν καθ’ εαυτήν τη λογοτεχνική της αξία, αλλά και για τις εικόνες μιας χώρας που ούτε χίλια ρεπορτάζ ίσως δεν θα μπορούσαν να αποδώσουν. Απ’ τα βιβλία που διαβάζονται και ξαναδιαβάζονται και που σε λίγα χρόνια θα θεωρείται, πιστεύουμε, κλασικό.

(Ορχάν Παμούκ, «Χιόνι», εκδόσεις «Ωκεανίδα», σελίδες 686, τιμή 24 ευρώ)