Η χαρακτική τέχνη του Γιάννη Ψυχοπαίδη στο ΜΙΕΤ

του Γιάννη Ασδραχά

Ο Σωτήρης Πέτρουλας νεκρός στους δρόμους. Οι μαύροι όγκοι των τανκ με φόντο τη Βουλή. Το «αποφασίζωμεν και διατάσσωμεν» από το μέταλλο της φωνής των δικτατόρων από τα ερτζιανά. Η μπότα του Αττίλα πατάει τη Κύπρο. Υπάρχουν κάποιες εποχές που σε υποχρεώνουν να πάρεις τις αποφάσεις σου και να επιλέξεις πού ανήκεις, δεν υπάρχουν περιθώρια για ουδετερόφιλους.

Ο εικαστικός Γιάννης Ψυχοπαίδης ενηλικιώθηκε νωρίς τα πέτρινα χρόνια. Γεννημένος το 1945 στην Αθήνα, όταν μύριζαν ακόμα οι σταχτές των δεκεμβριανών. Η πολιτική του συνείδηση ζυμώθηκε από τα κοινωνικά γεγονότα της δεκαετίας του 1960. Δεν αγνόησε τις κυριολεκτικές ή εσωτερικές ντουντούκες που καλούσαν στα πεζοδρομία τον λαό να υπερασπιστεί την αξιοπρέπεια της δημοκρατίας. Ό,τι γράφτηκε μέσα του εκείνη την εποχή εμπότισε το έργο του, ως μία δύναμη που τον κατεύθυνε πυρετικά να χαράξει το αποτύπωμα των καταστάσεων που βίωνε στα πρώτα του βήματα ως καλλιτέχνης.

Όπως σημειώνει γλαφυρά ο ίδιος «Κυπριακό, διαδηλώσεις για την Παιδεία, Ιουλιανά, ανέκδοτα βήματα στο βασίλειο της νεανικής μας ελευθερίας και των νεανικών μας ψευδαισθήσεων. Και μέσα σ’ αυτή τη μαχητική κινητικότητα, αυτά που ζούσαμε το πρωί τα ζωγραφίζαμε το βράδυ…»

Η έκθεση του Γιάννη Ψυχοπαίδη

Με μία από τις πιο δυναμικές συνιστώσες στην εκφραστική του παλέτα, αυτήν της χαρακτικής, ξετυλίγεται ο μίτος της πορείας του καλλιτέχνη στον χρόνο. Αυτό το διάστημα, «βρίσκουμε τον μίτο» στο «Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης» και στο ευρύχωρο εκθεσιακό περιβάλλον του Μέγαρου Εϋνάρδου.

Εμπνεόμενος από το ποίημα του Μίλτου Σταχτούρη «Στιγμές» και το απόσπασμα «κόλαση/με τόσο φως δεν το περίμενα/στρίβοντας στη γωνιά/ν’ αντικρίσω/το μαύρο κόκκινο», τα εκατοντάδες χαρακτικά έργα παρουσιάζονται υπό τον τίτλο «Γιάννης Ψυχοπαίδης – Το κόκκινο και το μαύρο. Χαρακτική 1963-2013».

Όπως σημειώνει ο καλλιτέχνης, η χαρακτική τέχνη, παρεμβατική και άμεση, «ήταν η πρώτη που μπορούσε να μοιραστεί τις ιδέες και τις μορφές της, να βρεθεί σε άμεσο διάλογο με την κοινωνία, να επιδράσει με απλότητα και φειδώ στο μυαλό και την ψυχή, με όπλο της όχι το μοναδικό/αυθεντικό καλλιτέχνημα, αλλά το πολλαπλό αντίτυπο με τους άπειρους αποδέκτες». Ειδικότερα τη χαρακτική χαρακτηρίζει ως μία τέχνη πρωτόγονη και για αυτό πάντοτε σύγχρονη, μία αρχέγονη πράξη καταγραφής και αναζήτησης ενός βαθύτερου, πυκνότερου νοήματος των πραγμάτων που πάντα θα το νοσταλγούμε και πάντα θα μας διαφεύγει».

Στην είσοδο του χώρου βρίσκεται η μεγάλων διαστάσεων έκδοση των «Αγωνιστών του 21» σε εικονογράφηση με ξυλογραφίες του Γιάννη Ψυχοπαίδη. Πάνω από τον υπερμεγέθη τόμο βρίσκονται οι μικρογραφίες των ηρώων του εθνοαπελευθερωτικού αγώνα. Οι γνώριμες φυσιογνωμίες μπροστά από ένα σκοτεινό φόντο αντανακλούν τον ψυχισμό των μορφών.

Τα πρώτα έργα που φανερώνονται στον θεατή είναι τα μικρών διαστάσεων έργα, υπογεγραμμένα από τον καλλιτέχνη τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1960. Εύγλωττοι τίτλοι όπως «Διαδήλωση», «Οι ένορκοι» (1966), «Διαδήλωση με γυμνή φιγούρα», «Στο ανατομείο», «Βιομήχανος» (1967) κ. α. επαληθεύουν με «βαριά» τυπώματα την επιρροή από τις πολιτικές συγκυρίες. Και δεν αφορούν μόνο την εποχή τους: Τα έργα αυτής της εποχής θα μπορούσαν να σταθούν στους τοίχους της πόλης δίπλα σε στένσιλ με πολιτικό περιεχόμενο.

Επιτοίχια ή σε οριζόντιες επιφάνειες μεγάλων ή μικρών διαστάσεων, τα έργα καλύπτουν μία πεντηκονταετή δημιουργική πορεία. Περιλαμβάνονται σειρές όπως η «Face Control», με ισομεγέθη έργα μεγάλων διαστάσεων την επιφάνεια των οποίων καταλαμβάνουν πρόσωπα. Η εν λόγω σειρά, που φιλοτέχνησε το 2000 ο Γιάννης Ψυχοπαίδης, παρουσιάζεται σε μία αίθουσα, ενώ σε άλλη, η σειρά «Τα Κάτω Άκρα» με χέρια να κραδαίνουν σημειολογικά ανδρικά ή γυναικεία παπούτσια, αλλά και χαρακτικά που έντυσαν εκδόσεις όπως την ποιητική συλλογή του Γιάννη Κοντού «Πρόκες στα Σύνεφα» ή τη «Φοινικία» του Κωστή Παλαμά.

«Η χαρακτική -η ξυλογραφία, η λιθογραφία, η χαλκογραφία- συνόψιζαν με την μαυρόασπρη εκδοχή τους την περιπέτεια και την αγωνία του λιτού και του λίγου να εκφράσει με αμεσότητα το ζωντανό, το ουσιώδες και το αυθεντικό», σημειώνει ο εικαστικός.

Λίγα λόγια για τον εικαστικό

Ο Γιάννης Ψυχοπαίδης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1945. Εισάγεται στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, πρώτος στο Τμήμα Χαρακτικής και δεύτερος στο Τμήμα Ζωγραφικής. Στην ΑΣΚΤ σπουδάζει από το 1963 μέχρι το 1968. Ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου (1971-76) με υποτροφία του γερμανικού κράτους. Ιδρυτικό Μέλος της ομάδας «Νέοι Έλληνες ρεαλιστές» (1971-73) και του κέντρου Εικαστικών Τεχνών (ΚΕΤ, Αθήνα 1974-76). Αποτέλεσε της καλλιτεχνικής ομάδας 10/9 του Μονάχου (1975), ενώ ήταν προσκεκλημένος του καλλιτεχνικού προγράμματος του Δυτικού Βερολίνου DAAD (1977). Από το 1977 μέχρι και το 1986 ζει και εργάζεται στο Δ. Βερολίνο. Από το 1987 μέχρι και το 1992 ζει και εργάζεται στις Βρυξέλλες. Το 1994 εκλέγεται καθηγητής και το 2012 ομότιμος καθηγητής της ΑΣΚΤ. Έχει κάνει πολλές ατομικές και ομαδικές παρουσιάσεις του έργου του στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Δημιουργίες του βρίσκονται σε ιδιωτικές γκαλερί, πινακοθήκες και μουσεία.