Η ιστορική βιοτεχνία του Μέντη ανοίγει ξανά ως έκθεση

του Γιάννη Ασδραχά

Στην οδό Πολυφήμου στα Πετράλωνα ένας βιομηχανικός χώρος διατίθεται προς ενοικίαση ή για αντιπαροχή. Στα χωνευτήρια που ανακυκλώνονται τα μέταλλα, αποσυναρμολογημένες μηχανές κλωστικής και υφαντικής ως σκραπ παίρνουν τη σειρά τους για λιώσιμο. Σε παλαιοπωλεία οι συλλέκτες περιεργάζονται περίτεχνες κατασκευές με νήματα.

Θα μπορούσε αυτή να είναι η τύχη της βιοτεχνίας επεξεργασίας νημάτων και μεταξιού με την επωνυμία «Μέντης Ε.Π.Ε», αν δεν έπαιρνε μία γενναία απόφαση ο Σπύρος Μέντης που εκπροσωπεί τη τρίτη γενιά στο τιμόνι της οικογενειακής επιχείρησης: Να προσφέρει στο μουσείο Μπενάκη το σύνολο του υλικού μίας κληρονομίας 144 χρόνων.

Το λογότυπο της φίρμας «Μέντης», με επίσημη έναρξη εργασιών το 1867, βρισκόταν για ενάμιση αιώνα πίσω από υλικά όπως γαλόνια, τρέσες, σιρίτια, κορδόνια, φράντζες, φούντες, νήματα μεταξωτά, μεταλλικά και νάιλον. Υλικά προς χρήση για ιερατικά άμφια, στρατιωτικές στολές, θεατρικά κοστούμια, παραδοσιακές ενδυμασίες, διακοσμήσεις υφασμάτων από το παλάτι έως και την σκηνή. Υλικά που χρησιμοποίησαν επίσης ενδυματολόγοι και σχεδιαστές μόδας, διακοσμητές, ταπετσιέρηδες, βιοτέχνες και κατασκευαστές ειδών λαϊκής τέχνης. Ήταν η παλαιότερη εμπορική και βιοτεχνική επιχείρηση της χώρας που έκλεισε μόλις πέρσι, θύμα της τρέχουσας κρίσης.

Όμως το λουκέτο ήταν προσωρινό και η εταιρεία θα συνεχίσει να είναι δίπλα μας και να προσθέτει χρόνια στην από σύσταση της χρονολογία σε ένα διαφορετικό πλαίσιο. Το κτήριο στην οδό Πολυφήμου που στέγαζε την καρδιά της επιχείρησης, τα μηχανήματα, έχει ανακαινισθεί, ενώ ο πάγκος τα ράφια και το υλικό από το τελευταίο πωλητήριο των προϊόντων στην οδό Ρόμβης έχουν μεταφερθεί στην είσοδο του χώρου. Το αποτέλεσμα χαρακτηρίζεται ως ζωντανό εργαστήριο-μουσείο, που έχει σκοπό να διασώσει μια τεχνογνωσία υπό εξαφάνιση.

«Πρόκειται για μία παράδοση μίας σκυτάλης και μίας ευθύνης. Αλλάξαμε τα αίματα» είπε ο διευθυντής του «Μουσείου Μπενάκη» Άγγελος Δεληβοριάς στους ανακαινισμένους χώρους του τελευταίου εργαστηρίου του «Μέντη» που βρίσκεται στο νούμερο 6 της οδού Πολυφήμου. Ως «Πολύτιμο Περιουσιακό στοιχείο» χαρακτήρισε τη δωρεά ο Άγγελος Δεληβοριάς, η οποία ήρθε σε μία περίοδο που «θνήσκουν οι αντίστοιχοι οργανισμοί και τουλάχιστον αγωνιζόμαστε να κρατηθεί το τελευταίο μετερίζι».

Στόχος είναι ο χώρος να δίνει την ευκαιρία στον επισκέπτη να γνωρίσει τη λειτουργία της ιστορικής βιοτεχνίας, παρακολουθώντας όλα τα στάδια της επεξεργασίας του μεταξιού και της κατασκευής των κλώστινων τεχνουργημάτων για τα οποία φημίζεται η επιχείρηση.

Ταυτόχρονα, ο νέος αυτός χώρος φιλοδοξεί να αποτελέσει έναν πυρήνα διατήρησης των παραδοσιακών τεχνικών που σχετίζονται με την επεξεργασία των νημάτων, την υφαντική και την κεντητική. Όπως τόνισε η Ξένια Πολίτου, υπεύθυνη λαογραφικών συλλογών του «Μπενάκη», η διαφορά στη περίπτωση του «Μέντη» είναι ότι «εδώ έχουμε μία βιοτεχνία που μπορεί ακόμα να παράγει τα υλικά της. Τα μηχανήματα θα κάνουν μικρή παραγωγή έτσι ώστε το κοινό μπορεί να βλέπει επεξεργασία μεταξιού και νημάτων. Με αυτόν τον τρόπο θα λειτουργεί ένα ζωντανό εργαστήριο - μουσείο βιοτεχνικής κληρονομίας».

Βέβαια, αυτή η εξέλιξη θα ήταν αδύνατη σε αυτούς τους καιρούς που τα έξοδα για οποιοδήποτε σκοπό αντιμετωπίζονται ως σπατάλη. Στο να γίνει πραγματικότητα αυτό το πρότυπο μουσείο καίρια ήταν η συμβολή ενός δωρητή που θέλησε να κρατήσει την ανωνυμία του. «Καταφέραμε να επιζήσουμε έως το 2011. Όμως δεν αντέξαμε τα επανειλημμένα γεγονότα του κέντρου. Η πελατεία μας για να μας επισκεφτεί έπρεπε να αντέχει τα δακρυγόνα και να πηδάει πάνω από οδοφράγματα» είπε χθες ο Μέντης προσθέτοντας πως αυτές οι πελάτισσες «μας πάντρεψαν με το “Μπενάκη” έτσι ώστε να γίνει το ξαναστήσιμο αυτής της ιστορίας».

Η βιοτεχνία του Μέντη… επί τω έργω

Η μικρογραφία της βιοτεχνίας θα εξακολουθεί να παράγει αναγκαία υλικά για το Λύκειο των Ελληνίδων, το Εθνικό θέατρο, τη Λυρική Σκηνή, συλλόγους κ.α., όπως είπε χαρακτηριστικά ο Μέντης, «για να μην καταντήσουν στολές αποκριάτικες οι φορεσιές».

Η βιοτεχνία «Μέντη» είχε όμως και μία άλλη δραστηριότητα: Κατασκεύαζε πολεμικό υλικό όπως φυτίλια για στρατιωτική χρήση. Αυτή η ενασχόληση της εταιρείας προσαρμόστηκε στις ανάγκες της τεχνολογικής εξέλιξης, και μέχρι τη δεκαετία του 1990 κατασκεύαζε υλικά για σύγχρονα βλήματα, όπως ειδικούς σάκους που περιείχαν το κοκτέιλ πυρίτιδας πυραύλων εδάφους-εδάφους και εδάφους-αέρα. Όπως μας αποκάλυψε, η παραγωγή σταμάτησε ύστερα από τη συνάντηση του πρωθυπουργού Κώστα Μητσοτάκη με τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζώρτζ Μπους, τον πρεσβύτερο, στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του Σπύρου Μέντη, «ο Μπους πρότεινε στον Έλληνα πρωθυπουργό να κλείσουν τα ελληνικά εργοστάσια που προμηθεύουν με υλικά τον Ελληνικό Στρατό».

Χρυσή εποχή της βιοτεχνίας ήταν η δεκαετία του 1970, όταν από τον Λίβανο ερχόντουσαν στα γραφεία της εταιρείας εκατοντάδες παραγγελίες για τις αγορές της μέσης Ανατολής και της Αφρικής. Αποκορύφωμα ήταν η τεράστια παραγγελία από το Ιράν όταν ο Σάχης ετοίμαζε την τελετή-κύκνειο άσμα της εξουσίας του: Την μεγάλη τελετή στα ερείπια της Περσεπόλεως με αφορμή τη συμπλήρωση 2500 χρόνων της βασιλικής δυναστείας στη Περσία. Η παραγγελία στον Μέντη ήταν χιλιάδες μέτρα κορδονιών με φούντες. Η βιοτεχνία για να καταφέρει να αντεπεξέλθει στην παραγγελία δραστηριοποίησε ειδικευμένους τεχνίτες σε όλη την Ελλάδα. «Ήταν αυτό που λέμε δουλείες με φούντες» είπε χαριτολογώντας ο Σπύρος Μέντης. Εκείνη την εποχή εργάζονταν στην εταιρεία 220 άτομα.

144 χρόνια ιστορίας

Το χρονολόγιο της εταιρείας ξεκινά στο Ναύπλιο όταν ιδρύθηκε το 1867 από τον Σπύρο Μέντη. Η εταιρεία σύντομα μεταφέρθηκε στην έδρα των βασικότερων πελατών της, της Αυλής και της Ανακτορικής Φρουράς, την Αθήνα. Το πρώτο κατάστημα στη πρωτεύουσα ανοίγει στην πλατεία Μητροπόλεως, ενώ τη δεκαετία του 1880 το κατάστημα μεταφέρεται στην πλατεία Καπνικαρέας. Το πρώτο εργαστήριο, που περιλαμβάνει νηματουργείο, μεταξουργείο, υφαντήριο και βαφείο, στην οδό Κηρυκείου, ανοίγει στο Μοναστηράκι. Ο Σπύρος Μέντης έχει ακόμα ζωντανές τις εικόνες των βαμμένων υφασμάτων να στεγνώνουν πάνω στα αρχαία μάρμαρα.

Παράλληλα η οικογένεια διατηρεί κουκουλόσπιτο για την παραγωγή της πρώτης ύλης στην περιοχή του Μετς. Το 1937 θα ανοίξει νέο παράρτημα στην οδό Ευαγγελιστρίας. Τη δεκαετία του 1970, το κατάστημα της Καπνικαρέας μεταφέρεται διαγωνίως απέναντι, σε διώροφο κτήριο της στοάς Κόνιαρη-Μελά και λίγο αργότερα κλείνει το εργαστήριο στην οδό Κηρυκείου. Εφεξής, η παραγωγή γίνεται από το νέο εργαστήριο που ανοίγει στην Καλλιθέα. Αρχίζει η χρυσή εποχή και η επιχείρηση επεκτείνεται με τρία νέα καταστήματα στο Παγκράτι, στον Πειραιά, και στη Θεσσαλονίκη, επέκταση που θα αποδειχθεί όμως βραχύβια, καθώς το κατάστημα της Θεσσαλονίκης θα κλείσει πέντε χρόνια αργότερα και σύντομα θα ακολουθήσουν και τα υπόλοιπα παραρτήματα.



Η συρρίκνωση ξεκίνησε τη δεκαετία του 1990: Στα τέλη της δεκαετίας κλείνουν το κατάστημα της Καπνικαρέας και η βιοτεχνία της Καλλιθέας, Το 2005 η επιχείρηση Μέντη μεταφέρεται στην οδό Ρόμβης ενώ η βιοτεχνία εγκαθίσταται στο ακίνητο της οδού Πολυφήμου, όπου και παραμένει μέχρι το οριστικό κλείσιμο της επιχείρησης το 2011.

Στην μακρόχρονη ιστορία της, πελάτες υπήρξαν τα Ανάκτορα, το Προεδρικό Μέγαρο, η βασιλική και κατόπιν η προεδρική φρουρά, η Λυρική Σκηνή, το Εθνικό Θέατρο, το Μέγαρο Μουσικής, τα Λύκεια Ελληνίδων, το Θέατρο Ελληνικών Χορών «Δόρα Στράτου», η Βασιλική Πρόνοια, μεγάλα ξενοδοχεία της Ελλάδας και του εξωτερικού, ο ΕΟΜΜΕΧ, και οίκοι μόδας (Θεώνη Βαχλιώτη Τσοπανέλης, οίκος Τσούχλου, Τσεκλένης και ο Marc Bohan του οίκου Dior στο Παρίσι).

Η έκθεση

Τα επίσημα εγκαίνια του χώρου πραγματοποιήθηκαν στις 2 Δεκεμβρίου με ξεναγήσεις αλλά και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Κλωστές, χρώματα και φως» όπου τα παιδιά που συνόδευσαν τους γονείς τους είχαν την ευκαιρία, με την καθοδήγηση της καλλιτέχνιδας Άννας Θεοχαράκη, να πειραματιστούν με τα υλικά που παρήγε η παραδοσιακή βιοτεχνία. Επίσης, εγκαινιάστηκε bazaar όπου θα διατίθεται προς πώληση σε προνομιακές τιμές το αποθηκευμένο εμπόρευμα της βιοτεχνίας. Ο χώρος της βιοτεχνίας ανακαινίστηκε από το αρχιτεκτονικό γραφείο Vois Architects

*Με αφορμή το γεγονός εγκαινιάζεται η εκθεση «Ανοίγει ξανά ο Μέντης!» στο Πωλητήριο του Μουσείου «Μπενάκη» (Κτήριο οδού Πειραιώς). Ειδικότερα συμμετέχουν 47 καλλιτεχνες που χρησιμοποιούν ως πρώτη ύλη προϊόντα της βιοτεχνίας Μέντη για να δημιουργήσουν αντικείμενα σύγχρονης αισθητικής. Πρόκειται για τους: B612, Carlsson Inger, Dantan Ghislaine, Kondylatos Pericles, Lakah Paula, Lambert Anna-Maria, Marengo Valentino, Polac Juliette, Thetis Authentics, Ανέστη Κατερίνα, Βαλσαμάκη Άρτεμις, Βογιατζή Φανή, Γαβριηλίδου Βάσια, Γαλάνη-Κρητικού Μαίρη, Γενάρης Δημήτρης, Γεωργούλη Θάλεια-Μαρία, Γιαννοπούλου Μαρία, Γιασεμί Ν.Κ., Γκόνου Ειρήνη, Γκούμας Άκης, Δάρρα Χριστίνα, Διαμαντοπούλου Αλεξάνδρα, Ζάννος Σταμάτης, Θεοχαράκη Άννα, Καλημέρη Κατερίνα, Κανίνια Εριφύλλη, Καρακαλπάκη Χριστίνα, Καρούσου Κατερίνα, Κούκος Σπύρος, Κούμπα Αλεξάνδρα, Κρητικού Ίρις, Λειβαδά Ιόλη, Λουκία, Λουκίδης Πρόδρομος, Μαριόλου Βάγγυ, Μπασκλαβάνη Ολυμπία, Μπόλμπαση Βάσω, Μύριαμ Εβίτα, Μωραΐτη Κατερίνα, Ντάσσιος Δημήτρης, Περιβολάρη Κική, Πολυξά Μαρία, Σιδηροπούλου Κική, Σπυρίδωνος Καλλιρρόη, Τσουκαλά Αλεξάνδρα, Χρυσαΐτη Αγγέλα και Χρυσάκη Μαργαρίτα.

Info:
ΕΚΘΕΣΗ: «Ανοίγει ξανά ο Μέντης!»
«Κτήριο Δωρεάς Μέντη, Πολυφήμου 6 Πετράλωνα
Εγκαίνια: 2 Δεκέμβρη (Ξεναγήσεις στο χώρο της βιοτεχνίας 11.00 – 18.00 εώς τις 7 Δεκεμβρίου)
Μουσείο «Μπενάκη» (Κτήριο Οδού Πειραιώς)
Διάρκεια: 6 Δεκεμβρίου – 13 Ιανουαρίου