Γιώργος Μαυροΐδης: Ένας επαναστάτης στο Ίδρυμα Θεοχαράκη

του Γιάννη Ασδραχά

Στο βιογραφικό του Γιώργου Μαυροΐδη δεν υπάρχουν τίτλοι σπουδών που να αφορούν την τέχνη. Απουσιάζουν. Τα χρόνια της πανεπιστημιακής του μάθησης πέρασε από τα έδρανα της νομικής. Όμως, αυτή η διαφορετική σπίθα, που όταν δεν φουντώνει σιγοκαίει σε όσους έχουν το χάρισμα του καλλιτέχνη, βρήκε υλικό για να θεριέψει. Το πτυχίο της νομικής λειτούργησε ως στυλοβάτης στα πρώτα χρόνια της καλλιτεχνικής του σταδιοδρομίας.

Η δημόσια θέση που εξασφάλισε, από αυτό, στο διπλωματικό σώμα, του διασφάλισε τα ταξίδια, που είχαν απότοκο την συνάντησή του με την υψηλή τέχνη και τους ανθρώπους που καθόριζαν την εικόνα της εποχής του. Πολύτιμα υλικά για την καλλιτεχνική του ζύμωση. «Η ζωγραφική δεν μαθαίνεται, αντιθέτως μαθαίνονται όσα έχουν σχέση με τη ζωγραφική» έλεγε ο ίδιος που το γνώριζε τόσο από την προσωπική του διαδρομή όσο και από την θέση του Καθηγητή στην Σχολή «Καλών Τεχνών».

Αυτό που δεν διδάσκεται είναι οι εμπειρίες της ζωής. Αυτές που «έγραψε» στον καμβά του ο Γιώργος Μαυροΐδης. Και οι οποίες, σχηματοποιημένες στα χαρακτηριστικά των ανθρώπων που μοιράστηκε μαζί τους στιγμές της ζωής του, είναι από σήμερα προσβάσιμες στο μεγάλο κοινό. Χάρη στην έκθεση «Γιώργος Μαυροΐδης: Ανθρωποκεντρική ζωγραφική 1947-2003», που φιλοξενείται στους χώρους του «Ίδρυματος Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη».

Στις αίθουσες του κτηρίου παρουσιάζονται εκατό και πλέον μνημειακοί πίνακες, μαζί με εβδομήντα περίπου σχέδια που συνιστούν τα μέρη ενός συνόλου το οποίο σχηματίζει την εικαστική ανθρωπογεωγραφία του Γιώργου Μαυροΐδη. Μία παλίμψηστη εικόνα που η τελευταία της στρώση ξεκινά από την εποχή των κυκλαδίτικων ειδωλίων, συνεχίζει με επόμενο κρίκο τις προσωπογραφίες των Φαγιούμ και ακολουθεί την πορεία της Ελληνικής παράδοσης μέσα από τα έργα των ανώνυμων και των επώνυμων καλλιτεχνών του Αιγαίου και της Κύπρου.

«Στο έργο του Γιώργου Μαυροΐδη απουσιάζει κάθε τι αμφίβολο και διφορούμενο. Ο ζωγραφικός του μύθος εξυφαίνεται μέσα από την ανθρωποκεντρική του εικαστική αφήγηση, προσφέροντάς μας την πιο γοητευτική εικόνα του εύθραυστου, μα συνάμα και αναντικατάστατου κόσμου μας», σημειώνει ο επιμελητής της έκθεσης Τάκης Μαυρωτάς.

Οι ακίνητες πόζες των μοντέλων του ίσως μαρτυρούν την εμμονή του απέναντι στην αλήθεια της ζωής. Το πρόσωπο για τον ίδιο είναι η ψυχή του σώματος. Οι προσωπογραφίες των φίλων του, Ανδρέα Βουρλούμη, Διονύση Φωτόπουλου, Οδυσσέα Ελύτη, Θανάση Νιάρχου, Άγγελου Παπαδημητρίου, Κωστή Παπατριανταφυλλόπουλου, Βιβίκας Ζήση, Μάτσης Χατζηλαζάρου, Στέλλας Καβαλιεράτου, Κίτσως Μαυροΐδη, Σοφίας Σπυράτου, Άννας Βαρβία, Άννας Σαράντη και Γιάννας Μαυροΐδη, μεταξύ πολλών άλλων, φανερώνουν τη δύναμή του να διεισδύει στη βαθύτερη έκφρασή τους.

«Ζωγραφίζω από μικρό παιδί, και τα έργα μου πιστεύω πως γίνονται για να μιλούν για τη ζωή ζωγραφικά. Τα περιστατικά κι οι περιπέτειες μιας μακριάς ζωής πρέπει να γίνουν ένα με τη ζωγραφική μου προσπάθεια, όπως και λίγα πρόσωπα, άντρες και γυναίκες, που τα θυμάμαι πάντα με αγάπη σαν όνειρα απραγματοποίητα, γιατί έτσι είναι η ζωή», έλεγε αποκωδικοποιώντας τον κόσμο του ο Γιώργος Μαυροΐδης.

Η καταγωγή του καλλιτέχνη αγκαλιάζει τα άκρα του Ελληνισμού. Ο πατέρας του ήταν Κύπριος (Gaston Μαυροΐδης) και η Μητέρα του Λευκάδια (Ζωή Θεοχάρη). Όμως πίσω στον χρόνο, ο γενάρχης της οικογένειάς του Ιωάννης Λοΐζου Μαυροΐδης ήταν επτανήσιος που εγκαθίσταται στη Λάρνακα της Κύπρου κατά τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Για περίπου ένα αιώνα η οικογένειά του πρωτοστατεί σε ποικίλες επιχειρηματικές δραστηριότητες (εμπορικές, ναυτιλιακές, ασφαλιστικές, κ.ά.) πλήρως ενταγμένη στην κυπριακή κοινωνία μέσω επιγαμιών με άλλες οικογένειες του τόπου.

Ο ζωγράφος γεννήθηκε στον Πειραιά στις 15 Σεπτεμβρίου του 1912 και στην Λάρνακα, που χαϊδεύει η ηδυπαθής ανατολή πέρασε τα παιδικά του χρόνια. «Μεγάλωσα κοντά στη θάλασσα ίσαμε τα 12 μου χρόνια, στη Λάρνακα, που δεν υπάρχει πια παρά σαν όνειρο των παιδικών μου χρόνων», θυμόταν ο ίδιος.

Τα νεανικά του χρόνια τα ονομάτιζε δύσκολα, λόγω των συνθηκών που επικρατούσαν στην Ελλάδα. «Αρχίζουν με την καταστροφή της Μικράς Ασίας, συνεχίζονται με δικτατορίες και φτάνουν στον μεγάλο πόλεμο. Την Κατοχή, μαζί με την μητέρα μου, που ήταν γενναία γυναίκα, την πέρασα άθλια, αλλά όχι χειρότερα από τόσους που βασανίστηκαν και πέθαναν».

Στα φοιτητικά του χρόνια γνωρίζει τον Γιάννη Τσαρούχη με τον οποίο διατήρησε φιλικές σχέσεις. Ο μεγάλος Έλληνας ζωγράφος έλεγε για τον Γιώργο Μαυροΐδη το 1985 πως πειθαρχεί στους νόμους της ζωγραφικής που «αν δεν είναι αιώνιοι (μάλλον είναι) δεν αλλάζουν κάθε εβδομάδα, όπως το θέλουν μερικοί έμποροι» και συνέχιζε πως: «Θα τον έλεγα αφηρημένο αν οι αφαιρέσεις τού χρησίμευαν για να αφαιρεί ό,τι χρειάζεται, κρατώντας ό,τι δεν χρειάζεται. Ο Μαυροΐδης τα μεταφράζει όλα στη γλώσσα της ζωγραφικής. Κάθε φορά που πιάνει το πινέλο στα χέρια του, είναι έτοιμος να μεταφράσει την όρασή του, το νόημα των πραγμάτων στη γλώσσα της ζωγραφικής, που κατέχει».

Με τη ζωγραφική ασχολήθηκε συστηματικά μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Σχεδόν παράλληλα με την είσοδό του στο Διπλωματικό Σώμα, το 1946 . Εκείνη την χρονιά ταξίδεψε στην Αίγυπτο και παντρεύτηκε την Αλεξάνδρα Θωμαΐδη, με την οποία απέκτησαν μία κόρη.

Αποκαλύφθηκε όμως στο κοινό με την λογοτεχνική του ιδιότητα. Το περιοδικό «Τετράδιο» πρωτοδημοσίευσε κείμενα του («Σημεία Φυγής», 1945 – «Μυρριάθη» και «Ελπίδα», 1947), καθώς και με την έκδοση της συλλογής διηγημάτων «Καθρέφτες» (1947). Επιπλέον, στο ίδιο περιοδικό δημοσιεύτηκε το κείμενο «Ο ζωγράφος Pablo Picasso», υπογεγραμμένο από τον ίδιο με το ψευδώνυμο San Yu.

Ως ζωγράφος συμμετείχε στην έκθεση του «Αρμού» και στην 1η Πανελλήνια Έκθεση στο Ζάππειο το 1948. Καταλυτικός για την τέχνη του ήταν ο διορισμός του το 1950 ως γενικός γραμματέας του ελληνικού προξενείου στο Παρίσι. Στη γαλλική πρωτεύουσα παρέμεινε δύο χρόνια και στο διάστημα αυτό είχε την ευκαιρία να μελετήσει την κλασική τέχνη, την αναγεννησιακή και τη μεταγενέστερη ευρωπαϊκή ζωγραφική. Έτσι, ασχολήθηκε διεξοδικά με θέματα αισθητικής και διαμόρφωσε τη δική του αντίληψη για την τέχνη. Παράλληλα, συνάντησε σημαντικούς Έλληνες καλλιτέχνες, όπως τον Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα και τον Ανδρέα Εμπειρίκο.

«Στα έργα του Γιώργου Μαυροΐδη κυριαρχεί ένα κλίμα εκστατικό και μια μυστικιστική τάσις», σημείωνε ο Ανδρέας Εμπειρίκος και εξηγούσε πως και τα δύο παραπάνω στοιχεία «εκφράζονται κατά τρόπον συγκλονιστικόν. Τα στοιχεία αυτά υπάρχουν όχι διότι ο ζωγράφος περιγράφει στις συνθέσεις του σκηνές με θέματα μυστικιστικά, μα επειδή ολοκληρώνει με το ηδονικό πάθος, την αισθησιακήν έξαρσιν και την διάπυρον συναισθηματικήν ζέσιν του μυστικού…».

Εκείνη την εποχή στην πόλη Antibes συναντήθηκε με τον Pablo Picasso. Άρχισε και στο έργο του να διαφαίνεται η εμμονή του στην αποτύπωση της ανθρώπινης μορφής και η επιμονή του στην απόδοση του φωτός.

Το 1954 διοργανώθηκε η πρώτη του ατομική έκθεση, από την γκαλερί «Ιλισός» και ένα χρόνο ύστερα συμμετείχε στην Γ΄ Biennale του Σάο Πάολο (μαζί με τους Ν. Εγγονόπουλο, Α. Κοντόπουλο, Γ. Μητρακάκη, Γ. Κουλεντιανό και Α. Σώχο). Το 1956 διοργανώθηκε ατομική του έκθεση στην γκαλερί «lolas» της Νέας Υόρκης, στην οποία συμπεριλήφθηκαν 18 ελαιογραφίες του εμπνευσμένες από την ελληνική φύση και από συγκεκριμένα πρόσωπα. Την ίδια χρονιά έργα του εκτέθηκαν στην γκαλερί «Ζυγός». Το 1957 διορίστηκε πρόξενος της Ελλάδας στην Τεργέστη, συμμετείχε στην 5η Πανελλήνια έκθεση, καθώς και στην Δ΄ Biennale του Σάο Πάολο, όπου του απονεμήθηκε τιμητική διάκριση.

Πατώντας γερά στα πόδια του το 1959 αποχώρησε από το Διπλωματικό Σώμα και εκλέχθηκε τακτικός καθηγητής ζωγραφικής στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών. «Δεν νομίζω ότι μου πρόσφερε κάτι η διπλωματία, και ο γραφειοκρατικός τρόπος λειτουργίας της δεν μου ταίριαζε. Μόνο ότι έζησα στην Ιταλία, στη Γαλλία και μπόρεσα να δω ορισμένα από τα πιο σημαντικά έργα του κόσμου στα μουσεία τους» έλεγε.

Εκείνη την εποχή άρχισε να διαφαίνεται στο έργο του το προσωπικό του ύφος και, όπως υπογραμμίζει ο Τάκης Μαυρωτάς, το ότι «σταθερά καλλιέργησε τη ζωγραφική αντίληψη των δύο διαστάσεων, δίνοντας έμφαση στην πλαστικότητα των μορφών. Τα ελαιοχρώματα αποτελούν το κυρίαρχο υλικό με το οποίο ορίζει τον πλαστικό του χώρο. Η ζωγραφική του δεν υποτάσσεται σε κανόνες ή σε προκαθορισμένες κατευθύνσεις».

Συμμετείχε επίσης στη Biennale της Αλεξάνδρειας (1962), στις Πανελλήνιες εκθέσεις (1963-65-67) και στην έκθεση «Σύγχρονοι Έλληνες Ζωγράφοι», που οργανώθηκε στην Αμβέρσα (1964). Το 1966 εκπροσώπησε την Ελλάδα στην 33η Biennale της Βενετίας. Το 1977 εκλέχθηκε Πρύτανης της Α.Σ.Κ.Τ. Στο διάστημα αυτό πραγματοποίησε ατομική έκθεση στην γκαλερί «Ιόλας-Ζουμπουλάκη», μετέφρασε έργα του Alfred Jarry (Ούμπου Βασιλιάς και Ούμπου Κατάδικος), που κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις «Ίκαρος».

Την θέση του στην Α.Σ.Κ.Τ. διατήρησε εώς το 1981, έχοντας αναδείξει πολλά ταλέντα από τους μαθητές του.

Το 1986 η Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας παρουσίασε μεγάλη αναδρομική έκθεση με το έργο του και το 2000 το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης οργάνωσε ατομική έκθεση προς τιμήν του, η οποία παρουσιάστηκε στην Πάτρα, την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη.

Τον Ιούνιο του 2003 κυκλοφόρησε την τελευταία του ποιητική συλλογή από τις Εκδόσεις Άγρα με τίτλο «Το Μακρινό Ταξίδι». Σχεδόν συμβολικός τίτλος, ο Μαυροΐδης έφυγε από την ζωή ένα μήνα μετά την κυκλοφορία του, στις 18 Ιουλίου του 2003.

Στην έκθεση παρουσιάζονται και πολυάριθμα σχέδια του καλλιτέχνη που βοηθούν τον θεατή να διακρίνει όπως διαφωτίζει ο επιμελητής της έκθεσης την «επιθυμία του να συλλάβει την κίνηση της έκφρασης στην αέναη εναλλαγή της. Το ενδιαφέρον του επικεντρώνεται στο παρόν, για να μη λησμονηθεί ανάμεσα σε χαμένες και ξεχασμένες αναμνήσεις. Τα σχέδια αυτά ορίζουν πάντα τις δυνατότητες του δημιουργού μεταξύ της ιδέας και της τελείωσής της».

Η έκθεση συνοδεύεται από δίγλωσσο κατάλογο με ανέκδοτα κείμενα των Παναγιώτη Τέτση, Ναταλίας Μελά, Θανάση Νιάρχου, Άγγελου Παπαδημητρίου, Κωστή Παπατριανταφυλλόπουλου και Τάκη Μαυρωτά.


*INFO: Εκθεση:«Γιώργος Μαυροΐδης - Ανθρωποκεντρική ζωγραφική 1947-2003». Πού: «Ιδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Βασίλη και Μαρίνας Θεοχαράκη» (Βασιλίσσης Σοφίας 9 και Μέρλιν). Διάρκεια: εώς τις 5 Ιανουαρίου 2011.

Ωράριο λειτουργίας:Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη, Σάββατο, Κυριακή: 10:00-18:00, Πέμπτη, Παρασκευή: 10:00-21:00

Tηλέφωνο: 210-3611206. Ηλεκτρονική διεύθυνση: www.thf.gr

Τιμές εισιτηρίων: 6 €, 3 € (μειωμένο).Ελεύθερη είσοδος για το κοινό κάθε Δευτέρα.