Γιατί έχει ακριβύνει η σοκολάτα;

Αν έχεις νιώσει ότι κάτι δεν πάει καλά με τις τιμές της σοκολάτας, δεν είναι ιδέα σου. Ζούμε και επίσημα αυτό που τα διεθνή μέσα αποκαλούν «κρίση του κακάο»: Από το 2024 οι τιμές παγκοσμίως έχουν εκτοξευθεί σε ιστορικά υψηλά. Στην ΕΕ, οι λιανικές τιμές για κακάο και σκόνη σοκολάτας αυξήθηκαν κατά περίπου 6,3% τον Μάιο του 2024 σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά, και φέτος η τάση όχι μόνο δεν ανακόπηκε αλλά επιταχύνθηκε: Τον Μάιο του 2025 η αύξηση έφτασε το 16,2% σε ετήσια βάση. 

Με απλά λόγια: Την σοκολάτα που αγόραζες πέρσι με 1,50€, σήμερα πολύ εύκολα τη βλέπεις στο 1,80€-2€, με τις «μεγάλες» σοκολάτες, τις πραλίνες και τα premium προϊόντα να τραβάνε ακόμα μεγαλύτερη ανηφόρα. Και αυτό δεν είναι γενικά κι αόριστα «κρίση ακρίβειας», από εκείνες για τις οποίες φταίει ο Πούτιν. Είναι συγκεκριμένη κρίση σε μια πολύ συγκεκριμένη πρώτη ύλη: το κακάο.

Πού παράγεται το κακάο – και γιατί μας νοιάζει η Δυτική Αφρική;

Το κακάο δεν φυτρώνει οπουδήποτε. Είναι ένα τροπικό φυτό που αγαπά τις σταθερές θερμοκρασίες γύρω στους 24-30°C και την υψηλή υγρασία. Περισσότερο από το 70% της παγκόσμιας παραγωγής κακάο προέρχεται από τη Δυτική και Κεντρική Αφρική, με την Ακτή Ελεφαντοστού και τη Γκάνα να καλύπτουν περίπου το 60% της συνολικής παραγωγής.

Ευρώπη και Βόρεια Αμερική, από την άλλη, δεν παράγουν σχεδόν καθόλου κακάο –το εισάγουν σχεδόν εξολοκλήρου. Αυτό σημαίνει ότι οποιοδήποτε «κουσούρι» έχουν οι σοδειές στη Δυτική Αφρική, μεταφράζεται πολύ γρήγορα σε τιμές σοκ για τις σοκολάτες στα ράφια μας.

Και τι πήγε στραβά εκεί;

Σε μία φράση: Κλιματική κρίση, γερασμένες φυτείες και ασθένειες.

Την περίοδο 2023-24 η Δυτική Αφρική χτυπήθηκε από ακραία καιρικά φαινόμενα. Στη Γκάνα και την Ακτή Ελεφαντοστού καταγράφηκαν βροχές πάνω από το διπλάσιο του μέσου όρου στο τέλος του 2023, δημιουργώντας συνθήκες ιδανικές για να εξαπλωθούν ασθένειες όπως η black pod (που σαπίζει τους καρπούς) και ο ιός swollen shoot, που καταστρέφει σταδιακά ολόκληρα κακαόδεντρα.

Κι εκεί που οι φυτείες ήταν ήδη εξαντλημένες, ο καιρός είπε να περάσει στο άλλο άκρο: Έντονη ξηρασία και θερμότερα από το κανονικό διαστήματα, συνδεδεμένα με το φαινόμενο Ελ Νίνιο, που τσάκισαν την παραγωγή της επόμενης σεζόν.

Στην Ακτή Ελεφαντοστού, η λεγόμενη «δευτερεύουσα» σοδειά (mid-crop) αναμένεται να πέσει έως και 40% σε σχέση με πέρυσι, λόγω παρατεταμένης ανομβρίας.

Η ρυθμιστική αρχή κακάο της Γκάνας προειδοποίησε ότι οι συνεχείς βροχές και οι μύκητες όπως ο black pod θα ρίξουν κι άλλο την παραγωγή της χώρας, που ήδη έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια.

Σαν να μην έφταναν αυτά, ένα μεγάλο μέρος των δέντρων σε αυτές τις χώρες είναι γερασμένο. Σε ορισμένες περιοχές της Ακτής Ελεφαντοστού πάνω από το 70% των φυτειών θεωρούνται πια «γέρικα» και αποδίδουν όλο και λιγότερο. Παράλληλα, η παράνομη εξόρυξη χρυσού, η αποψίλωση των δασών και το εξαιρετικά χαμηλό κέρδος κάνουν πολλούς αγρότες να εγκαταλείπουν το κακάο για άλλες καλλιέργειες ή δραστηριότητες.

Το αποτέλεσμα; Η Διεθνής Οργάνωση Κακάο (ICCO) εκτιμά ότι η παγκόσμια παραγωγή για τον κύκλο 2023-24 έπεσε περίπου στα 4,45 εκατομμύρια τόνους, σχεδόν 550.000 τόνους κάτω από την προηγούμενη χρονιά. Άλλες αναλύσεις μιλούν για έλλειμμα άνω του 1 εκατομμυρίου τόνων στην αλυσίδα εφοδιασμού το 2025.

Με άλλα λόγια: Έχουμε ξαφνικά πολύ λιγότερο κακάο, σε έναν κόσμο που εξακολουθεί να τρώει σοκολάτα με την ίδια –αν όχι μεγαλύτερη– όρεξη. Δεν θέλει και πολύ για να ανάψει η φωτιά στις τιμές.

Η μεγάλη εικόνα: Κλιματική κρίση σε κάθε μπουκιά

Όλα αυτά δεν είναι απλώς «κακοτυχία» με τον καιρό. Έκθεση διεθνών οργανισμών δείχνει ότι η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή πρόσθεσε το 2024 περίπου έξι επιπλέον εβδομάδες με θερμοκρασίες πάνω από 32°C σε πάνω από 70% των περιοχών καλλιέργειας κακάο, σε χώρες όπως η Γκάνα και η Ακτή Ελεφαντοστού.

Άλλη ανάλυση για τις επιπτώσεις του κλίματος στο κακάο προβλέπει ότι οι αποδόσεις μπορεί να μειωθούν ως και 25% σε κάποιες περιοχές της Ακτής Ελεφαντοστού μέχρι τα μέσα της δεκαετίας, αν συνεχιστεί η ίδια τάση.

Ταυτόχρονα, μια πρόσφατη μελέτη για τις τιμές τροφίμων παγκοσμίως δείχνει ότι η τιμή του κακάο αυξήθηκε έως και 300% σε σύντομο διάστημα εξαιτίας της ξηρασίας στη Δυτική Αφρική –παράδειγμα του πώς η κλιματική κρίση μεταφράζεται σε ανατιμήσεις, ιδιαίτερα σε φτωχότερες χώρες.

Κι εδώ έρχεται η ειρωνεία: Οι χώρες που παράγουν κακάο είναι από τις πιο ευάλωτες στην κλιματική κρίση και από τις λιγότερο έτοιμες να την αντιμετωπίσουν, την ώρα που η Ευρώπη (που καταναλώνει τη μερίδα του λέοντος σε σοκολάτες) εξαρτάται σχεδόν 100% από αυτές για τις εισαγωγές της.

«Ναι, αλλά εγώ έχω ακούσει πως κάτι γίνεται με τις φυτείες στην Αμερική»

Και πολύ σωστά. Αν η Δυτική Αφρική είναι ο παγκόσμιος κήπος του κακάο, η Λατινική Αμερική είναι το σπίτι του. Από εκεί προέρχεται το φυτό Theobroma cacao, και εκεί καλλιεργούνται σήμερα πολλές από τις ποικιλίες υψηλής ποιότητας που καταλήγουν σε «bean-to-bar» σοκολάτες, single origin πλακίτσες και λοιπές χιπστερ-ο-λιχουδιές.

Το πρόβλημα είναι ότι οι φυτείες στην Αμερική έχουν τις δικές τους μεγάλες πληγές, οι οποίες εξηγούν γιατί δεν μπορούν απλώς να «πάρουν τη σκυτάλη» από την Αφρική.

Οι δύο πιο χαρακτηριστικές από αυτές είναι οι ασθένειες witches’ broom και frosty pod rot, που προκαλούνται από μύκητες του γένους Moniliophthora. Σε χώρες όπως η Βραζιλία και αρκετά κράτη της Κεντρικής Αμερικής, αυτές οι ασθένειες έχουν κατά περιόδους καταστρέψει μέχρι και το 70-90% της παραγωγής σε ολόκληρες περιοχές, αναγκάζοντας αγρότες να εγκαταλείψουν τις φυτείες τους, ή να ξεριζώσουν εκατομμύρια δέντρα.

Πιο πρόσφατη βιβλιογραφία και ερευνητικά έργα δείχνουν ότι οι ασθένειες αυτές παραμένουν σοβαρή απειλή στις αμερικανικές φυτείες κακάο, περιορίζοντας την επέκταση της παραγωγής.

Η κλιματική αλλαγή, η αποψίλωση των δασών και η απώλεια βιοποικιλότητας στη Νότια Αμερική ενισχύουν τον κίνδυνο εμφάνισης και εξάπλωσής τους.

Την ίδια στιγμή, πολλές εταιρείες κοιτούν πράγματι τη Λατινική Αμερική ως «το μέλλον της σοκολάτας», επενδύοντας σε πιο ανθεκτικές ποικιλίες, καλύτερες πρακτικές καλλιέργειας και προγράμματα βιωσιμότητας. Όμως όλα αυτά δεν γίνονται από τη μια μέρα στην άλλη. Το κακαόδεντρο θέλει 4-5 χρόνια για να δώσει καρπό, οι νέες φυτείες χρειάζονται υποδομές, και οι ασθένειες δεν εξαφανίζονται με ένα μαγικό ράντισμα.

Και η Ευρώπη; Κανονισμοί, βιωσιμότητα και… πρόσθετο κόστος

Στο μεταξύ, η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί (και πολύ σωστά) να αποσυνδέσει την αλυσίδα εφοδιασμού από την αποψίλωση. Τα νέα κανονιστικά πλαίσια για προϊόντα όπως το κακάο απαιτούν από τις εταιρείες να αποδεικνύουν ότι οι καρποί δεν προέρχονται από πρόσφατα αποψιλωμένες εκτάσεις.

Αυτό είναι κρίσιμο για τα δάση του Αμαζονίου και της Δυτικής Αφρικής, αλλά βραχυπρόθεσμα σημαίνει επιπλέον κόστος: ιχνηλασιμότητα, πιστοποιήσεις, έλεγχοι, αλλαγές σε προμηθευτές. Κόστος που –όπως πιθανότατα μαντεύεις– συνήθως περνάει στον καταναλωτή.

Γιατί δεν πέφτει η τιμή, ακόμα κι όταν η αγορά «ηρεμεί»;

Ακόμα κι αν δεις σε κάποιο γράφημα ότι οι διεθνείς τιμές του κακάο έχουν αρχίσει να υποχωρούν από τα απόλυτα ρεκόρ τους, αυτό δεν σημαίνει ότι αύριο θα βρεις τη σοκολάτα σου φθηνότερη.

Ο λόγος είναι ότι οι μεγάλες βιομηχανίες σοκολάτας αγοράζουν κακάο με συμβόλαια πολλούς μήνες ή και χρόνια πριν, συχνά σε υψηλές τιμές που «κλείδωσαν» στο αποκορύφωμα της κρίσης.

Στο τελικό κόστος μιας σοκολάτας δεν μετράει μόνο το κακάο, αλλά και η ζάχαρη, τα γαλακτοκομικά, η ενέργεια, οι μισθοί, η συσκευασία, η μεταφορά –όλα κομμάτια ενός παζλ ακρίβειας που τα τελευταία χρόνια έχει πάρει κι αυτό την ανηφόρα.

Με λίγα λόγια, ακόμα κι αν χαλαρώσει λίγο η πίεση στην πρώτη ύλη, δεν υπάρχει αυτόματος μηχανισμός που να ρίχνει μαγικά την τιμή στο ράφι. Οι εταιρείες, μάλιστα, συχνά προτιμούν άλλες λύσεις: μικραίνουν λίγο τις μερίδες (το λεγόμενο shrinkflation είναι αυτό), αλλάζουν τις συνταγές για να χρησιμοποιούν λιγότερο κακάο, ή ανεβάζουν σταδιακά τις τιμές αντί να κάνουν ένα μεγάλο άλμα.

Θα μείνουμε χωρίς σοκολάτα;

Παρότι ορισμένα δημοσιεύματα μιλάνε για ένα δυστοπικό «τέλος της σοκολάτας όπως τη γνωρίζουμε», η πραγματικότητα είναι λιγότερο απόλυτη –και, ευτυχώς, λιγότερο καταστροφική.

Οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι η παραγωγή κακάο πιθανότατα θα παραμείνει υπό πίεση τα επόμενα χρόνια, αλλά όχι σε σημείο να εξαφανιστεί η σοκολάτα από τα ράφια.

Αν δεν λυθούν τα διαρθρωτικά προβλήματα (κλίμα, γήρανση φυτειών, χαμηλά εισοδήματα παραγωγών, ασθένειες), οι περίοδοι «κρίσης κακάο» θα γίνονται πιο συχνές.

Τι μπορείς να περιμένεις ως καταναλωτής τα επόμενα χρόνια;

Πιο ακριβή σοκολάτα, λιγότερες προσφορές, ίσως μικρότερες συσκευασίες και περισσότερες εναλλακτικές –από προϊόντα που αναμιγνύουν κακάο με άλλες γεύσεις, μέχρι γλυκά που βασίζονται περισσότερο σε φρούτα, ξηρούς καρπούς ή δημητριακά. Στο πιο αισιόδοξο σενάριο, θα δούμε και περισσότερα δίκαια και διαφανή μοντέλα παραγωγής, που θα πληρώνουν αξιοπρεπώς τους καλλιεργητές και θα επενδύουν σε ανθεκτικές, βιώσιμες φυτείες.