Είδαμε τον Εχθρό του Λαού του Τ. Οστερμάγερ

Στο θέατρο Κνωσός φιλοξενείται φέτος η διεθνής επιτυχία ο Εχθρός του Λαού την οποία σκηνοθετεί ο αγαπημένος του ελληνικού κοινού και καλλιτεχνικός διευθυντής της βερολινέζικης Schaubühne, Τόμας Όστερμάιερ. Η διασκευασμένη εκδοχή του έργου του Ίψεν που έχει κατά την τελευταία δεκαετία περιοδεύσει σε πολλές χώρες ήρθε στην Ελλάδα μέσω της  συνεργασίας με το Θέατρο του Νέου Κόσμου.

Η πόλη του γιατρού Τόμας Στόκμαν είναι μικρή, χωρίς έσοδα πόλη που ανθίζει λόγω των ιαματικών της λουτρών. Όταν ο Τόμας ανακαλύπτει ότι τα νερά των λουτρών είναι επιβλαβή για τους λουόμενους θα θελήσει να το αποκαλύψει σε όλους. Διάφοροι κοντινοί του και αρχικά συμπαραστάτες στο φοβερό του βήμα θα αρχίσουν σιγά-σιγά να περνούν απέναντι. Σταδιακά, κάθε ένας από αυτούς θα βρει λόγο για να αποσιωπηθεί το μυστικό και να μην διακοπεί η λειτουργία των λουτρών. Τελικά θα συνταχθούν με τους κυνικούς θεσμούς της εξουσίας και θα αφήσουν τον Τόμας μόνο του, σαν περιθωριακό και απροσάρμοστο ακτιβιστή.

Ο Τόμας είναι η ηθική που όλοι έχουμε μέσα μας -το καλό που ξέρουμε ότι είναι καλό. Όμως αυτό το καλό μοιάζει να υπάρχει σε ένα μη ρεαλιστικό επίπεδο. Στην πραγματική ζωή θα δεις τα πράγματα αναγκαστικά αλλιώς, φαίνεται να λέει ο Ίψεν. Με πικρία δεν αφήνει μεγάλα περιθώρια για κάτι άλλο, βάζοντας και το ίδιο το μοναχικό σύμβολο της αγνότητας να θέλγεται από το δέλεαρ της κανονικής ζωής και της σύμβασης. Από την άποψη αυτή ο Εχθρός του Λαού είναι ένα απαισιόδοξο έργο – ή τουλάχιστον ένα έργο που προσπαθεί να επιτύχει την αφύπνιση μέσα από την απαισιοδοξία.

Ο Εχθρός του Λαού του Όστερμαγερ είναι μια λίγο ως πολύ προσαρμοσμένη στο σήμερα διασκευή. Ο σκηνοθέτης κρατά τον σκελετό του έργου, αλλά προσθέτει τα στοιχεία της συμμετοχής του κοινού και των αναφορών του κειμένου σε σημεία των δικών μας καιρών. Οι βασικοί ρόλοι είναι επίσης προσαρμοσμένοι και αντιστοιχούν σε χαρακτήρες που έχουν εύκολα αναγνωρίσιμους σημερινούς κοινωνικούς ρόλους, όπως οι ακτιβιστικές ομάδες, τα εναλλακτικά έντυπα και μια ροκ ερασιτεχνική μπάντα.

Ωστόσο, η παράσταση κρατά και τη διαχρονική απόδοση στους βασικούς χαρακτήρες του δράματος. Ένας άνθρωπος με προσωπικό ηθικό κώδικα, ένας πολιτικός που σκέφτεται την προσωπική του ατζέντα, ένας επιχειρηματίας που κινητοποιείται μόνο για το κέρδος και… η οικογενειακή ζωή που τραβάει τον βασικό ήρωα από το μανίκι, όπως τραβούσε κάποτε το Κόμμα τον Διονύση Σαββόπουλο.

Οι ερμηνείες είναι κατά το πλείστον «εξωτερικές» και κινούνται στα όρια του ρεαλισμού, υπηρετώντας μεταξύ άλλων και τον σκοπό της εμπλοκής του κοινού στην λαϊκή συνέλευση, όπου τα σύνορα πλατείας- σκηνής καταργούνται και οι ηθοποιοί απευθύνονται στο κοινό της παράστασης και του δίνουν τον λόγο- μια εκκλησία του δήμου.

Έχει προηγηθεί ο μονόλογος του Τόμας- Κωνσταντίνου Μπιμπή που εξάπτει τα πνεύματα. Οι περισσότερες σύγχρονες αναφορές του έργου βρίσκονται συγκεντρωμένες εκεί. Μέσω του μη ιψενικού κειμένου στο στόχαστρο του ήρωα μπαίνουν διάφορα κακώς κείμενα της σύγχρονης ζωής μας – ελαφρώς άτακτα ερριμμένα και απλαισίωτα ωστόσο, σαν μια συρραφή από σκέψεις που κάθε μία μόνη της μοιάζει να έχει μεγαλύτερη βαρύτητα από το όλο.

Ενώπιον του πλήθους ο λόγος του Τόμας είναι παραληρηματικός- δεν είναι οργανωμένος ώστε να έχει στοιχεία πειθούς. Εξυπηρετείται από την φορτισμένη ερμηνεία του Κωνσταντίνου Μπιμπή, η οποία απλώνεται και στην υπόλοιπη παράσταση καθορίζοντάς την. Εξαιρετική η ερμηνεία του Γιώργου Οικονόμου, που προσεγγίζει εσωτερικά τον ρόλο του Δημάρχου και καταφέρνει να λάμψει ως σύμβολο αμοραλισμού. Επιδέξια η Λένα Παπαληγούρα στον ρόλο της διευθύντριας της εφημερίδας και μετρημένες οι ερμηνευτικές προσεγγίσεις των Ιερώνυμου Καλετσάνου, Στέλιου Δημόπουλου, Άλκηστις Ζιρώ και Ιάσονα Άλυ.

Ο Όστερμάγερ στήνει μια «λαϊκή» και πολιτική παράσταση που δεν βάζει δύσκολα στο κοινό. Το ξετύλιγμα της ιστορίας είναι γραμμικό και η απόδοση των χαρακτήρων στρωτή. Έτσι το μήνυμα θα κυκλοφορήσει περισσότερο. Ποιο είναι το μήνυμα; Ότι ο κόσμος είναι σάπιος και το καλό ασφυκτιεί. Στο βάθος όμως της αδικίας στην οποία ο θεατής φτάνει με πικρία, υπάρχει η συνειδητοποίηση.

Τι κι αν άλλος ένας δεν κατάφερε να κάνει αυτό που έπρεπε; Εμείς που παρακολουθούμε θα έχουμε τις δικές μας ευκαιρίες. Μπορεί να μην είναι τόσο μεγάλες ή τόσο λαμπερές όσο του Τόμας μπορεί να περιορίζονται στην καθημερινότητά μας. Το πρώτο βήμα είναι να μπορούμε να ξεχωρίσουμε το λάθος από το σωστό- και αυτό τόσο το έργο του Ίψεν όσο και η σκηνοθεσία του Όστερμάγερ μας το διδάσκουν πολύ καλά.

Ο Εχθρός του Λαού έχει το χάρισμα των παραστάσεων οι οποίες είναι κατάλληλες για το κοινό που δεν έχει δει πολύ θέατρο, αλλά μπορούν ταυτόχρονα να μιλήσουν και στον θεατή με μεγαλύτερες απαιτήσεις. Αυτό εξηγεί και την επιτυχία που σημειώνει ως τώρα και στην Αθήνα.