Το Λαύριο μας συστήνεται μέσα από συναρπαστικές ξεναγήσεις

Πριν από το 1864, το Λαύριο δεν υπήρχε. Όχι «δεν υπήρχε όπως το ξέρεις σήμερα», δεν υπήρχε, σκέτο. Δεν ήταν πόλη, ούτε λιμάνι. Ήταν τα αρχαία μεταλλεία, που έστεκαν εγκαταλελειμμένα και σιωπηλά. Άνθρωποι εκεί δεν έμεναν. Αναλόγως ποιον ρωτάς, το Λαύριο είναι η πιο χαρακτηριστική, ή και η μόνη, περίπτωση company town που έχουμε στην Ελλάδα. Τι θα πει company town; Πόλη που φτιάχνεται για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες μιας εταιρείας, αντί για το ανάποδο. Στην περίπτωσή μας, η εταιρεία λέγεται Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου. Και η Ιστορία της, από τότε και για πάντα συνδεδεμένη με την πόλη, είναι ολόκληρο ζήτημα –αυτό που μπορεί να έχεις ακουστά ως Λαυρεωτικό Ζήτημα.

Καλοκαιρινό απόγευμα Σαββάτου, στεκόμαστε στην είσοδο του Φοινικόδασους του Λαυρίου, κι ακούμε συνεπαρμένοι τον Μιχάλη, γεωλόγο και μέλος του Εργαστηρίου Μέμνησο, να αφηγείται τέτοιες και άλλες ιστορίες, βάζοντας στη σειρά ονόματα που κάπου κάπως είχαμε ακουστά και συμπληρώνοντας τα (μεγάλα) κενά όλων μας: Πώς ακριβώς βρέθηκε το Λαύριο με δύο μεταλλευτικές εταιρείες, μία γαλλική και μία ελληνική; Ποιος ήταν ο Giovanni Battista Serpieri, «ο Σερπιέρης» στην ελληνοποιημένη του εκδοχή; Πώς προέκυψε και, κυρίως, πώς λύθηκε το Λαυρεωτικό Ζήτημα; Ποια ήταν η εμπλοκή του Ανδρέα του Συγγρού στο πρώτο χρηματιστηριακό σκάνδαλο της ελληνικής Ιστορίας; Πώς γίνεται μια πόλη τόσο δίπλα μας να παραμένει, για την πλειοψηφία των Αθηναίων, τόσο άγνωστη;

Να σας συστήσουμε το Εργαστήρι Μέμνησο

Μια υπερδραστήρια ομάδα νέων ανθρώπων που στην πλειοψηφία τους κατάγονται από το Λαύριο και ζουν εκεί, ξεκίνησαν πέρυσι να οργανώνουν περιηγήσεις και εκπαιδευτικές δράσεις στην πόλη τους, αλλά ανοιχτές για όλους.

«Ο στόχος ήταν να προσεγγίσουμε, πέρα από τους ντόπιους, και κόσμο εκτός Λαυρίου για να γνωρίσει το πολιτιστικό απόθεμα της περιοχής» λέει η Θωμαΐς, αρχαιολόγος και μέλος της ομάδας, καθώς μου εξηγεί ότι τα προγράμματά τους κινούνται σε δύο άξονες, και συμπεριλαμβάνουν τόσο τα αρχαία μεταλλεία που βρίσκονται μέσα στον Εθνικό Δρυμό, στην θέση Σούριζα, όσο και την σύγχρονη πόλη, εκείνη που δημιουργείται από τον 19ο αιώνα και μετά ως company town, και απλώνεται πέρα από τα μεταλλεία, στις γειτονιές των εργατών και στις εγκαταστάσεις της γαλλικής εταιρείας που είναι σήμερα το Τεχνολογικό και Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου.

Μέμνησο, άλλωστε, για όποιον δεν πρόσεχε στα αρχαία του σχολείου, θα πει να θυμάσαι, είναι η προστακτική από το διάσημο «μέμνησο των Αθηναίων» του Πέρση βασιλιά Δαρείου, ή το «μέμνησο μητρός» της Ανδρομάχης του Ευριπίδη. «Εμείς αναφερόμαστε στη μνήμη της ιστορίας μας, και της πολιτιστικής ταυτότητας της περιοχής» λέει η Θωμαΐς. «Το δε Εργαστήρι προέρχεται από τα εργαστήρια των αρχαίων και νεότερων κατοίκων της περιοχής για τη μεταλλουργία και την κατεργασία». Και κάπως έτσι, εγένετο Εργαστήρι Μέμνησο.

Μια περιήγηση στις γειτονιές των μεταλλωρύχων

Τα Σαντοριναίικα ήταν η μεγαλύτερη έκπληξη στο περιηγητικό πρόγραμμα που ακολουθήσαμε εμείς (λέγεται «Στις Γειτονιές των Μεταλλωρύχων» σημείωσε να μην το χάσεις, επαναλαμβάνεται τακτικά): Μια γειτονιά φτυστή με τα Αναφιώτικα, όλο στενά σοκάκια που μετά βίας χωρούν δύο ανθρώπους πλάι πλάι, γάτες που λιάζονται πάνω σε κεραμιδοσκεπές και κληματαριές που ξεπροβάλλουν πάνω από ασβεστωμένους τοίχους. «Γενικώς η Ιστορία του Λαυρίου, η νεότερη, έχει να κάνει πάρα πολύ με το εργατικό δυναμικό, το οποίο ήρθε από διάφορες περιοχές της Ελλάδας και του εξωτερικού και ίδρυσαν όλοι τους οικισμούς τους, ανάλογα με την καταγωγή τους» μου λέει η Θωμαΐς. Εξ ου και Σαντοριναίικα, και Σπανιόλικα, και πάει λέγοντας.

Δεν είναι, όμως, αυτή η πρώτη ενδιαφέρουσα πληροφορία της περιήγησής μας: Έχει προηγηθεί, λίγο νωρίτερα, η επίσκεψη στην καθολική εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας, που χτίστηκε το 1865, ανοίγει πλέον μόνο για μία ώρα κάθε Κυριακή, και φιλοξενεί μέχρι σήμερα το παλαιότερο εκκλησιαστικό όργανο της Ελλάδας. «Οι παλιοί Κυπριανιώτες το άκουγαν στα σπίτια» μας λέει ο Μιχάλης, αναφερόμενος στους κατοίκους της γειτονιάς του Κυπριανού, που σχεδιάστηκε με πρότυπο μια άλλη company town, τη Μυλούζη της Γαλλίας. Το εκκλησιαστικό όργανο, που βρίσκεται στην εκκλησία μέχρι σήμερα, ήταν ειδική παραγγελία της οικογένειας Σερπιέρη. Ήρθε το 1881 από το Λονδίνο.

Το σημερινό Φοινικόδασος του Λαυρίου, στις παρυφές της γειτονιάς του Κυπριανού, ήταν κι αυτό δημιούργημα της Γαλλικής Εταιρείας, που έφερε φοίνικες από το Αλγέρι –στην πορεία, οι φοίνικες αυτοί έκαναν τον πρώτο στην ουσία βιολογικό καθαρισμό της χώρας, αναλαμβάνοντας το φιλτράρισμα για τα λύματα της πόλης. Η γειτονιά, με τα κεραμιδοσκέπαστα σπιτάκια ανάμεσα στα οποία περπατάμε σήμερα, μαθαίνοντας να ξεχωρίζουμε σε ποια έμεναν χαμηλόβαθμοι και σε ποια υψηλόβαθμοι εργάτες ανάλογα με το μέγεθος, την διάταξη και την ύπαρξη (ή την έλλειψη) αυλής, είχε επίσης παντοπωλείο, ταβέρνες, νοσοκομείο και φαρμακείο, όλα για να εξυπηρετούν τις ανάγκες –θυμίζουμε– του κόσμου που δούλευε στα μεταλλεία.

Κράτα θέση για τα επόμενα

Τα περιηγητικά προγράμματα του Εργαστηρίου Μέμνησο πραγματοποιούνται σχεδόν κάθε Σαββατοκύριακο, διαρκούν περίπου δύο ώρες και έχουν κόστος συμμετοχής 10€ ή 15€ το άτομο, αναλόγως το πρόγραμμα. Ανακοινώνονται στη σελίδα τους στο Facebook, και σε ένα μηνιαίο newsletter, στο οποίο γράφεσαι μέσα από το site τους. Δηλώσεις συμμετοχής απαραίτητες, στο μέιλ [email protected].

Για τις επόμενες εβδομάδες, το πρόγραμμα έχει:

- Περιήγηση στον Αρχαιολογικό χώρο Δρυμού-Σούριζας το Σάββατο 20 Σεπτεμβρίου στις 10.00 το πρωί, μια κυκλική διαδρομή 2 χιλιομέτρων στα αρχαία μεταλλουργικά εργαστήρια, τις εισόδους των αρχαίων μεταλλευτικών στοών και φρεάτων με αφηγήσεις για τη ζωή των εργατών της περιοχής, από την αρχαιότητα έως και τον 20ο αιώνα.

- Το Μυστήριο του Δημάρχου - 1865 Περιηγητικό Πρόγραμμα σε Λαύριο και Κερατέα, την Κυριακή 21 Σεπτεμβρίου στις 10.00 το πρωί, μία ιδιαίτερη περιηγητική διαδρομή σε σημεία στο Λαύριο, στην Κερατέα αλλά και στην ευρύτερη Λαυρεωτική, αφιερωμένη σε ένα μυστήριο που έμεινε καλά κρυμμένο, και στα ιστορικά γεγονότα που διαμόρφωσαν τα κέντρα εξουσίας εκείνης της εποχής, αλλάζοντας τον ρου της Ιστορίας.

- Λιμάνι του Λαυρίου: Στα Ίχνη της Βιομηχανίας και της Ιστορίας, την Κυριακή 28 Σεπτεμβρίου στις 10.30, ένα νέο πρόγραμμα περιήγησης στο λιμάνι του Λαυρίου και τα τοπόσημα σημαντικών βιομηχανιών της πόλης, αφιερωμένο στην ιδιαίτερη βιομηχανική ταυτότητα της Λαυρεωτικής που δημιουργήθηκε μέσα στους αιώνες, αλλά στις ιδιαιτερότητες που πρόσθεσαν τα πολιτικά γεγονότα της Μακρονήσου στη ζωή του Λαυρίου.