Στο Μουσείο Αλέκος Φασιανός θα ερωτευτείς το Μεταξουργείο (και τον Φασιανό) από την αρχή

«Στα δυνατά και τα σπουδαία και τα λαμπερά, ο νους μου πάντα γυρνάει στη γωνία του σπιτιού μου, του χαμηλού σπιτιού με την αυλίτσα, με τα κόκκινα και άσπρα πλακάκια […] Ο μύθος της γειτονιάς μου θα με ακολουθεί παντού, όπως η πόλις του Καβάφη» γράφει ο Αλέκος Φασιανός στο βιβλίο του «Ο μύθος της γειτονιάς μου» (Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2002).

Κι είναι αυτή η ίδια γειτονιά, ο Άγιος Παύλος του Μεταξουργείου, κι εκείνο το ίδιο σπίτι, το παλιό νεοκλασικό της δεκαετίας του ’30 με την εσωτερική αυλίτσα και τις διαδοχικές μεταμορφώσεις του, που θα σου συστήσουν από την αρχή το έργο ενός από τους σπουδαιότερους Έλληνες ζωγράφους: Εκείνου που αγαπούσε εξίσου τα αρχαιοελληνικά αγάλματα, τα στάχυα της υπαίθρου, τον Καβάφη και τις εικόνες των βυζαντινών αγίων, που έβαζε πάντα μαλλιά και φουλάρια να ανεμίζουν, που μπορούσε να πει με ένα μόνο χρώμα ό,τι ήθελε να πει, που δεν έβλεπε την Ελλάδα σαν ιερό τοτέμ που δεν τ’ αγγίζουμε, που είχε πάντα χιούμορ.

Καλωσήρθατε στο Μουσείο Αλέκος Φασιανός

Στη γωνία των οδών Χίου και Νεοφύτου Μεταξά, πολύ κοντά στον Σταθμό Λαρίσης, το πατρικό σπίτι του Αλέκου Φασιανού, σχεδόν απέναντι από την εκκλησία όπου ο παππούς του ήταν παπάς, άνοιξε τις πόρτες του ως μουσείο το 2023.

Ένας από τους ελάχιστους καλλιτέχνες που έχουν συνδιαμορφώσει τον χώρο στον οποίο εκτίθενται τα έργα τους, ο Φασιανός ζήτησε την βοήθεια του αρχιτέκτονα και φίλου του Κυριάκου Κρόκου όταν επέστρεψε στην Αθήνα από το Παρίσι, όπου τον βρήκε το γράμμα της μητέρας του: «Αλέκο το σπίτι το γκρέμισα, τα ποντίκια βρήκαν στέγη αλλού» έγραφε εκείνη. Η πολυκατοικία της αντιπαροχής αναδιαμορφώθηκε από τους δυο τους, Κρόκο και Φασιανό, με το σημερινό αποτέλεσμα να διατηρεί ανέπαφα στοιχεία και από τις τρεις φάσεις του κτιρίου: Την εσωτερική αυλή, που τόσο αγαπούσε ο Φασιανός ως σημείο συνάντησης της οικογένειας, τους πέτρινους τοίχους με τους οποίους κάνει συναρπαστική αντίθεση το εμφανές τσιμέντο, την σκάλα, τα έπιπλα, μέχρι και τα πόμολα που είχε φτιάξει ο ίδιος.

Ήταν πολυσχιδής καλλιτέχνης ο Φασιανός, μην κοιτάς που τον ξέρεις κυρίως για τους πίνακές του: Έγραφε βιβλία, κατασκεύαζε έπιπλα, ασχολιόταν με το ντιζάιν, έκανε σκίτσα (ψάξε να βρεις τον Σαββόπουλο στο Café Saint Claude όπου τα έπιναν παρέα στο Παρίσι, είναι διασκεδαστικά ίδιος) σχεδίαζε μάσκες και σκηνικά για τις παραστάσεις του Εθνικού και άλλων θεάτρων, είχε καταθέσει ακόμα και προτάσεις για τη διαμόρφωση του δημόσιου χώρου: Χρωματιστά παγκάκια, στάσεις λεωφορείων, σχολεία και παιδικές χαρές που θα έφτιαχναν μια άλλη, αγνώριστη («άναρχη» όπως την έλεγε) πόλη. Όλα αυτά θα τα δεις στο υπέροχο μουσείο του.

«Η όλη ιδέα ήταν να παρουσιάσουμε τη γειτονιά, αλλά μέσα από τα μάτια του» μου λέει η διευθύντρια του μουσείου, Ιωάννα Πιπερίγκου, καθώς περιηγούμαστε, σημειώνοντας ότι πολλά από τα έργα βρίσκονται ακόμα στις ίδιες θέσεις, εκεί που τα είχε τοποθετήσει ο Αλέκος Φασιανός όσο ζούσε. «Νομίζω ότι ήταν ένα όνειρό του, από την ώρα που ανασκευάστηκε αυτό το κτήριο, να ανοίξει κάποια στιγμή στο κοινό» προσθέτει. Η αναδιαμόρφωση του κτιρίου ολοκληρώθηκε το 1995, και το μουσείο άνοιξε τις πόρτες του σχεδόν 20 χρόνια αργότερα, λίγο μετά τον θάνατό του –δεν το ήθελε και ο ίδιος, ένα μουσείο αφιερωμένο στο έργο του όσο ακόμα ζούσε.

Μικρή περιήγηση στο μουσείο

Μερικά από τα πιο αναγνωρίσιμα έργα του σε υποδέχονται στο ισόγειο του κτιρίου: Ο Πάρης με την Ωραία Ελένη, κατακόκκινοι, εκείνη με τσιγάρο και ποδήλατο (*) εκείνος με καπέλο, κουλ τυπάκι. Οι άνθρωποι που περνούν, ένα σχόλιο για την αστικοποίηση που τόσο τον ανησυχούσε, και σχεδιάστηκε το 1966 αλλά μοιάζει τόσο σύγχρονο, «σαν Δευτέρα πρωί στο μετρό» σχολιάζουμε με την υπεύθυνη επικοινωνίας, Κατερίνα Μελά, που με ξεναγεί στο μουσείο. Οι πολύ μεταγενέστεροι Καφενόβιοι, του 2009, μεικτή τεχνική με κολλάζ στο οποίο ένας προσεκτικός παρατηρητής θα προσέξει το χαρακτηριστικό απόκομμα από την εφημερίδα Το Φως των Σπορ να σχηματίζει τα αρχικά του καλλιτέχνη. «Ο Φασιανός πίστευε ότι ο πολιτισμός γεννιέται στα καφενεία» λέει η Κατερίνα Μελά, θυμίζοντάς μας πως το Καφενείο Δωρίς όπου εκτυλίσσεται η σκηνή είναι πραγματικό (γράφαμε για αυτό το μακρινό 2013) και πως υπήρξε ένα από τα στέκια του στην Πραξιτέλους, εκεί που σήμερα συναντάμε το Clumsies.

(*) «Μου ‘λεγε ο Εμπειρίκος όταν τον ρώτησα, γιατί φοβόμουν που έκανα όλο ποδηλάτες και όλοι μου λέγαν ‘τα ίδια και τα ίδια κάνεις’ και του λέω: ‘Έτσι μου λένε. Να κάνω ποδηλάτες;’. ‘Παιδί μου, να κάνεις ποδηλάτες αενάως’. Οι ποιητές έχουν δίκιο» θα γράψει κάπου ο Φασιανός.

Στον ημιώροφο του μουσείου, με το καμπυλωτό του μπαλκόνι να εποπτεύει από ψηλά τον χώρο στο μεγαλείο του, θα δεις την αναπαράσταση του προσωπικού του ζωγραφείου, όπως το έλεγε, με έπιπλα κατασκευασμένα από τον ίδιο, ένα εικονοστάσι με λείψανα αγίων που του είχε χαρίσει ο παππούς του για να τον προστατεύουν, το ξύλινο σεντούκι με προσωπικά του αντικείμενα που βρέθηκαν στο άλλο σπίτι της οικογένειας, στου Παπάγου –το μπλοκ ζωγραφικής που δεν αποχωριζόταν ποτέ, τα πινέλα του, μία από τις εξαιρετικά σπάνιες αυτοπροσωπογραφίες του– καθώς και φωτογραφίες, σκίτσα, σκηνικά και προγράμματα θεατρικών παραστάσεων και γράμματα από φίλους του («Αλεκάκι,» τον προσφωνεί σε ένα από αυτά ο Μίλτος ο Σαχτούρης).

«Όπου ένα φίλημα αποδεικνύεται μοιραίο» έχει γράψει, κρυπτικά, επάνω στο σεντούκι –ποια ενδιαφέρουσα ιστορία να κρύβεται άραγε εδώ. «Λάτρευε γενικά να προσθέτει τη δική του προσωπική πινελιά σε όλα» σχολιάζει η κ. Μελά, καθώς συζητάμε για το πώς αναδιαμόρφωνε ακόμα και αντικείμενα που έβρισκε πεταμένα, κάνοντας αυτό που σήμερα λέμε upcycling, προτού ο όρος εφευρεθεί.

«Η αιώνια επάνοδος» τιτλοφορείται, όπως και ένα από τα βιβλία του, το τρίτο και τελευταίο τμήμα της έκθεσης, στο υπόγειο του σπιτιού, κι είναι η μυθολογία που κυριαρχεί στα έργα του εδώ: Η Θεσσαλονίκη που ρωτά τους ναυτικούς αν ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος (δεν είναι όμως γοργόνα, έχει πόδια γιατί το πένθος, όπως και η άρνηση, είναι συναισθήματα ανθρώπινα), ο Αδάμ με την Εύα σε έναν σύγχρονο κήπο της Εδέμ που έχει ευρώ αντί για μήλα, το Πνεύμα του Καβάφη που τόσο αγαπούσε, κι έχει διπλό τίτλο με το «Επέστρεφε» γραμμένο ανάποδα, καθότι εκείνος ζωγράφιζε πάντα στο πάτωμα.

«Η μεγάλη ιδέα εδώ είναι ουσιαστικά ότι πάντα γυρνάς στα ίδια» λέει η κ. Πιπερίγκου καθώς περιηγούμαστε στο υπόγειο του μουσείου. «Δηλαδή, θες να συζητήσουμε τους έρωτες από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα; Θα βρεις να τους απασχολούν τα ίδια θέματα. Οι άνθρωποι δεν αλλάζουν. Οι εποχές αλλάζουν. Τα συναισθήματα, τα προβλήματα, όλα αυτά παραμένουν ίδια».

Μην φεύγεις, έχει κι άλλο

Σε μια μικρή αίθουσα του ισογείου, εκεί όπου προβάλλονται σε βίντεο συνεντεύξεις και άλλο αρχειακό υλικό με πρωταγωνιστή τον Αλέκο Φασιανό, την παράσταση κλέβει ο δράκος στο ταβάνι. «Ήταν εμφανείς οι σωληνώσεις από το μπάνιο» μου εξηγεί η Κατερίνα Μελά. «Τις κάλυψε με αυτόν τον δράκο, ο οποίος παραπέμπει αφενός στη βυζαντινή παράδοση, ο Άγιος Γεώργιος που σκότωσε τον δράκο, αλλά η απόληξη της ουράς θυμίζει αρκετά και χέρι, οπότε παραπέμπει και στον Άτλαντα και στον τρόπο που εκείνος βαστούσε τον κόσμο. Οπότε είναι σαν να υπονοεί ότι αυτός ο δράκος είναι υπεύθυνος για την στήριξη και προστασία αυτού του κτιρίου».

@in2life_gr Στο Μουσείο Αλέκος Φασιανός έχεις πάει; @alekosfassianosmuseum #φασιανος #μουσειο #αθηνα #ζωγραφική #athensmuseum #in2life #athens ♬ French Chanson02 - AlexPaul

Στο Μουσείο Αλέκος Φασιανός διοργανώνονται τακτικά θεματικές εκδηλώσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά, διαδραστικές ξεναγήσεις, βιωματικές δράσεις για ενήλικες, κοινωνικά προγράμματα και άλλα πολλά και ενδιαφέροντα. Βάλε στην ατζέντα σου, από τα προσεχώς, το Contemporary Intervention Program που εγκαινιάζεται στις 10 Ιουνίου με την έκθεση «Πάνος Προφήτης: Το Φτερούγισμα της Γραμμής – Διάλογος με τον Αλέκο Φασιανό», μια εικαστική συνομιλία δύο γενεών μέσα από τη γραμμή, το φως και την κίνηση, και την διαδραστική παράσταση - συναυλία στις 21 Ιουνίου, για την Παγκόσμια Ημέρα Μουσικής, με γενική είσοδο 5€. Λεπτομέρειες για όλες τις εκδηλώσεις του Ιουνίου στο μουσείο, εδώ.