Γρηγόρης Λαμπράκης: Ένας πραγματικός… αθλητής της δημοκρατίας και της ειρήνης
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης υπήρξε ένα ενιαίο παράδειγμα επιστημονικής, κοινωνικής και πολιτικής δράσης σε μια εποχή όπου ο αγώνας για δημοκρατία και ειρήνη κόστιζε ακριβά.
Η ζωή του Γρηγόρη Λαμπράκη υπήρξε η πορεία ενός ανθρώπου που συνδύασε την επιστήμη, τον αθλητισμό και την πολιτική δράση με βαθιά κοινωνική ευθύνη και αίσθημα δικαίου.
Γεννήθηκε το 1912 στην Κερασίτσα Αρκαδίας, σε μια πολυμελή οικογένεια, και από νεαρή ηλικία έδειξε ιδιαίτερη κλίση στον αθλητισμό και τη μάθηση. Στην Αθήνα, όπου μετέβη για να σπουδάσει Ιατρική, ανέπτυξε παράλληλα την αθλητική του καριέρα, φτάνοντας να κατακτήσει δέκα φορές τον τίτλο του βαλκανιονίκη στο άλμα εις μήκος και να συμμετάσχει στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου το 1936, όπου γνώρισε και τον Τζέσε Όουενς.
Επί 23 χρόνια μάλιστα διατηρούσε το πανελλήνιο ρεκόρ του αγωνίσματος.
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ο Λαμπράκης ανέπτυξε έντονη αντιστασιακή δράση. Το 1943 ίδρυσε την Ένωση των Ελλήνων Αθλητών και διοργάνωσε αγώνες, τα έσοδα των οποίων διατέθηκαν για τη στήριξη των λαϊκών συσσιτίων.
Μετά την απελευθέρωση, ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Ιατρική και το 1950 αναγορεύθηκε υφηγητής στην έδρα της Μαιευτικής και Γυναικολογίας. Ειδικεύτηκε στην ενδοκρινολογία και συνεργάστηκε με διακεκριμένους γιατρούς όπως ο Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος και ο Νικόλαος Λούρος, διατηρώντας πάντα την ανεξάρτητη κρίση του.
Σοβαρός, συγκροτημένος και απόλυτα προσηλωμένος στο καθήκον –«δεν θυμάμαι να ήμουν τραλαλές ποτέ μου», έγραφε στο ημερολόγιό του– ο Λαμπράκης αφοσιώθηκε σε μια πορεία κοινωνικής και πολιτικής δράσης που κορυφώθηκε με την εκλογή του στη Βουλή το 1961, με το ΠΑΜΕ, έναν συνασπισμό προοδευτικών δυνάμεων υπό την ΕΔΑ.
Ο ίδιος, χωρίς να ταυτίζεται απόλυτα με την Αριστερά, συνεργάστηκε με την ΕΔΑ ως προοδευτική εναλλακτική στην ΕΡΕ, θεωρώντας τη δράση ως το κύριο μέσο κοινωνικής αλλαγής και όχι την ιδεολογική καθαρότητα.
Το ίδιο έτος, δραστηριοποιήθηκε έντονα στο φιλειρηνικό κίνημα και με πρωτοβουλία του ιδρύθηκε η Ελληνική Επιτροπή για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη (ΕΕΔΥΕ). Στις 21 Απριλίου 1963, αγνοώντας την κυβερνητική απαγόρευση, πραγματοποίησε σχεδόν μόνος του την πρώτη Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης, κρατώντας ένα μικρό, χαρακτηριστικό πανό με το σύμβολο της ειρήνης, προτού συλληφθεί από την αστυνομία, με τη φωτογραφία του αυτή να αποτελεί μια από τις πλέον εμβληματικές ανά τις δεκαετίες που ακολούθησαν.
Ο Μανώλης Γλέζος, μιλώντας στην ΕΡΤ και στην εκπομπή ΡΙΜΕΪΚ, τον θυμάται σε εκείνη την πορεία, καθώς και στην ειρηνική διαδήλωση για το Ολντερμάστον στο Λονδίνο λίγες μέρες νωρίτερα, χαρακτηρίζοντάς τον «μαχητή της ζωής και των πολιτικών και κοινωνικών αγώνων».
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης είχε επίσης ταξιδέψει στην Αγγλία για να μετάσχει σε διαδήλωση υπέρ της απελευθέρωσης των πολιτικών κρατουμένων στην Ελλάδα, γεγονός που τον έφερε σε αντιπαράθεση με τη βασίλισσα Φρειδερίκη.
Στις 22 Μαΐου 1963, έπειτα από εκδήλωση για την ειρήνη στη Θεσσαλονίκη, ο Λαμπράκης δέχθηκε δολοφονική επίθεση στο κέντρο της πόλης από τρίκυκλο στο οποίο επέβαιναν οι ακροδεξιοί Σπύρος Γκοτζαμάνης και Εμμανουήλ Εμμανουηλίδης.
Ο Λαμπράκης υπέκυψε στα τραύματά του στις 27 Μαΐου, σε ηλικία 51 ετών. Η δολοφονία του δεν εξιχνιάστηκε ποτέ πλήρως – ο ηθικός αυτουργός δεν αποκαλύφθηκε από τη Δικαιοσύνη. Ωστόσο, η υπόθεση αποκάλυψε τη βαθιά διαπλοκή των παρακρατικών μηχανισμών με κρατικές δομές.
Η δικαστική έρευνα που διενήργησαν ο εισαγγελέας Παύλος Δελαπόρτας και ο ανακριτής Χρήστος Σαρτζετάκης, αποκάλυψε την εμπλοκή ανώτατων αξιωματικών της Χωροφυλακής και ανέδειξε τη δράση σκιωδών δομών εξουσίας, αυτόνομων από την επίσημη κυβερνητική εποπτεία.
Ο Χριστόφορος Αργυρόπουλος, τότε πρόεδρος της Αδέσμευτης Κίνησης Ειρήνης, τόνισε πως «δεν ήταν τυχαία ούτε η επιλογή του προσώπου, ούτε ο τρόπος με τον οποίον έγινε» η δολοφονία, ενώ ο δημοσιογράφος και μετέπειτα υπουργός Γιώργος Ρωμαίος είχε υπογραμμίσει πως στόχος ήταν να πληγεί το φιλειρηνικό κίνημα στο πρόσωπο που μπορούσε να διευρύνει την επιρροή του.
Η κηδεία του Λαμπράκη στην Αθήνα συγκέντρωσε πλήθος 500.000 ανθρώπων και μετατράπηκε σε μαζική διαμαρτυρία κατά της κυβέρνησης Καραμανλή, αλλά και του Παλατιού. Η φράση του πρωθυπουργού «Ποιος κυβερνάει αυτόν τον τόπο;» έμεινε ιστορική. Ο Καραμανλής παραιτήθηκε τον Ιούνιο και εγκατέλειψε προσωρινά την πολιτική.
Η δολοφονία Λαμπράκη επιτάχυνε τις πολιτικές εξελίξεις και γέννησε ένα νέο πολιτικό ρεύμα: χιλιάδες νέοι ίδρυσαν τη Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη, με πρώτο γραμματέα τον Μίκη Θεοδωράκη, που επηρέασε καθοριστικά το προοδευτικό κίνημα της δεκαετίας του ’60.
Η ζωή και ο θάνατος του Γρηγόρη Λαμπράκη ενέπνευσαν τον Βασίλη Βασιλικό στο πολιτικό του μυθιστόρημα Ζ, το οποίο μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο το 1969 από τον Κώστα Γαβρά, με διεθνή απήχηση. Πρωταγωνίστησαν οι Υβ Μοντάν, Ζαν-Λουί Τρεντινιάν και Ειρήνη Παπά.
Η προσωπικότητα και η δράση του Λαμπράκη παραμένουν ζωντανές, όχι μόνο ως μνήμη ενός μαρτυρικού θανάτου, αλλά ως πρότυπο ενεργού πολίτη που ενσάρκωσε την ηθική ευθύνη και τον αγώνα για δημοκρατία, δικαιοσύνη και ειρήνη.
