Το «Ζ» είναι ένα από τα κορυφαία δείγματα πολιτικού σινεμά

«Κάθε ομοιότητα με αληθινά γεγονότα, με πρόσωπα ζωντανά ή νεκρά, είναι σκόπιμη»

Βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο του Βασίλη Βασιλικού, που αφορά τη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ, Γρηγόρη Λαμπράκη από παρακρατικούς, το «Ζ» του Κώστα Γαβρά έκανε πρεμιέρα μια μέρα σαν κι αυτή το 1969 στη Γαλλία.

Έχοντας μαζί του μερικά από τους πιο λαμπερούς σταρ του ευρωπαϊκού κινηματογράφου, όπως ο Ιβ Μοντάν, ο Ζαν Λουί Τρεντινιάν, ο Ζακ Περέν και η Ειρήνη Παππά, ο Γαβράς έστησε ένα από τα πρώτα μεγάλα πολιτικά θρίλερ στην ιστορία του σύγχρονου σινεμά, αποτυπώνοντας γλαφυρά μια από τις πλέον ταραχώδεις περιόδους της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

Το «Ζ» του τίτλου παραπέμπει στο σύνθημα «Ζει», που φώναζαν οι χιλιάδες κόσμου στην κηδεία του Λαμπράκη, τον Μάιο του 1963 και γραφόταν μόνο με το γράμμα του αλφαβήτου στους τοίχους της Αθήνας- μια παλλαϊκή πράξης αντίστασης στο ανελεύθερο μεταπολεμικό καθεστώς.

Χωρίς να κατονομάζει πρόσωπα, η ταινία ξεκινά με την επίθεση σε μια πολιτική φιγούρα της αντιπολίτευσης (Ιβ Μοντάν) και την απόπειρα συγκάλυψης που την ακολουθεί, εστιάζοντας στην μετέπειτα έρευνα από έναν ανακριτή (Ζαν-Λουί Τρεντινιάν) αποφασισμένο να φέρει τα αληθινά γεγονότα στο φως.

Με συν-σεναριογράφο τον εξαιρετικό συγγραφέα και μετέπειτα υπουργό Πολιτισμού της Ισπανίας, Χόρχε Σεμπρούν, ο Γαβράς έκανε μια ταινία κατά της Χούντας, αλλά και εν τέλει, κατά του φασισμού σε καθολικό, παγκόσμιο επίπεδο.

Όπως ο ίδιος είχε δηλώσει άλλωστε, «αυτό που έλεγα στους ηθοποιούς κάθε φορά για να τους εξηγήσω πώς θέλω να συμπεριφερθούν, είναι σα να γράφουμε πάνω σε ένα τοίχο, “Κάτω Η Δικτατορία”». Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι ο Γαβράς θα ζητήσει από τον Μίκη Θεοδωράκη, επικεφαλής και ιδρυτικό στέλεχος της νεολαίας Λαμπράκη, τη μουσική της ταινίας του.

«Ο Μίκης ήταν τότε εξόριστος στη Ζάτουνα. Προσπάθησε η γυναίκα μου να πάει να τον δει, αλλά δεν της το επέτρεψαν. Έστειλα κατόπιν τον Περά, ο οποίος κατάφερε να τον συναντήσει και του εξήγησε τι πάμε να κάνουμε. Ο Μίκης μου έστειλε γραμμένο σ’ ένα πακέτο τσιγάρα μήνυμα που έλεγε: Ο Κώστας να πάρει από τη μουσική μου ό,τι θέλει. Πήρα λοιπόν κομμάτια από τη μουσική του, προσέλαβα έναν Γάλλο μουσικοσυνθέτη, έφερε μπουζουξήδες από την Ευρώπη, είχε πολλούς στο Βέλγιο τότε, και δουλέψαμε», αναφέρει ο Γαβράς σε συνέντευξή του στην Καθημερινή.

Σύντομα, το «Ζ» θα γίνει σύνθημα αντίστασης ενάντια σε κάθε απολυταρχικό καθεστώς, μια σινεφίλ γροθιά στον φασισμό, ενώ γίνεται μόλις η δεύτερη μη αγγλόφωνη ταινία μέχρι τότε που προτείνεται για Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας.

Εν τέλει κερδίζει δύο αγαλματίδια, αυτά της Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας και του Καλύτερου Μοντάζ, για την εξαιρετική δουλειά του Φρανσουάζ Μπολό. Ο Κώστας Γαβράς κέρδισε το βραβείο της κριτικής επιτροπής του Φεστιβάλ των Καννών, ενώ το «Ζ» διακρίθηκε και στις Χρυσές Σφαίρες, αποσπώντας το βραβείο για την Καλύτερη Ξενόγλωσση Ταινία.

Στην Ελλάδα προβλήθηκε μετά την πτώση της δικτατορίας.