Σχέσεις εξάρτησης: Τι είναι και τι συνέπειες έχουν;
Ξεκινά από μικρή ηλικία, όμως από ένα σημείο και μετά μπορεί να έχουν αρνητικό αντίκτυπο. Πώς θα αναγνωρίσεις μια σχέση εξάρτησης και τι μπορείς να κάνεις.
Γράφει η Ελπίδα Παναγιωτουνάκου, Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια, Msc
Οι σχέσεις εξάρτησης μπορεί να αναπτυχθούν μεταξύ των μελών μιας οικογένειας, ανάμεσα στους φίλους, τους συνεργάτες και βέβαια τους ερωτικούς συντρόφους. Έχουν να κάνουν με μια συναισθηματική και συμπεριφορική κατάσταση που επηρεάζει την ικανότητα του ατόμου να αναπτύσσει υγιείς σχέσεις, οι οποίες να βασίζονται στην αμοιβαία ικανοποίηση και κατανόηση.
Που οφείλονται;
Οι ρίζες τους φαίνεται να βρίσκονται στην παιδική ηλικία και πιο συγκεκριμένα στο δεσμό που διαμορφώνεται ανάμεσα στο παιδί και τους γονείς του/ άτομα που το φροντίζουν κυρίως κατά τα δύο πρώτα έτη της ζωής του. Πιο συγκεκριμένα, στις περιπτώσεις αυτές το παιδί μαθαίνει πως οι ανάγκες των άλλων είναι πιο σημαντικές από τις δικές του και κατ΄ επέκτασιν πως θα πρέπει με τη συμπεριφορά του πάντα να ικανοποιεί τους άλλους. Συχνά, το παιδί μπαίνει στη διαδικασία να κάνει ό,τι μπορεί προκειμένου οι «σημαντικοί άλλοι» να είναι χαρούμενοι μαζί του, ανταποκρινόμενο στις προσδοκίες τους και συμφωνώντας με τις δικές τους επιλογές. Υιοθετώντας τον τίτλο του «καλού παιδιού», μαθαίνει πως είναι κακό να λέει όχι, να παίρνει πρωτοβουλίες και να κάνει πράγματα για τον εαυτό του, τα οποία δεν σχετίζονται με τη διεκπεραίωση υποχρεώσεων, αλλά με διασκέδαση.
Βέβαια, οι σχέσεις εξάρτησης μπορεί να αναπτυχθούν και για άλλους λόγους, όπως η ανατροφή σε ένα δυσλειτουργικό και συναισθηματικά ασταθές περιβάλλον, όπου το παιδί καλείται να αναλάβει τον ρόλο του γονέα, καθότι ο ίδιος αδυνατεί να φροντίσει ουσιαστικά τον εαυτό του. Αντίστοιχα, σε περιπτώσεις οικογενειακής βίας (λεκτικής, συναισθηματικής ή σωματικής) το παιδί μαθαίνει να καταπιέζει τις ανάγκες του προκειμένου να διατηρείται η «ισορροπία» στην οικογένεια και να αποφεύγονται οι συγκρούσεις.
Ποια τα χαρακτηριστικά τους;
• Τα άτομα που συνάπτουν σχέσεις εξάρτησης διατηρούν σχέσεις μονόπλευρες, συναισθηματικά καταστροφικές ή ακόμα και κακοποιητικές.
• Φοβούνται υπερβολικά την απόρριψη και τη μοναξιά και λόγω αυτού κάνουν τα πάντα ώστε να είναι ο σύντροφός τους ευχαριστημένος.
• Επενδύουν συναισθηματικά πολύ στη σχέση, ενώ συνήθως ο σύντροφός τους είναι συναισθηματικά απόμακρος.
• Εξιδανικεύουν τον σύντροφό τους και θεωρούν πως δεν θα μπορέσουν να ζήσουν χωρίς αυτόν.
• Αγχώνονται διαρκώς μην τυχόν δυσαρεστήσουν τον σύντροφό τους.
• Είναι πιθανό να εκδηλώσουν κατάθλιψη, εκρήξεις θυμού και ξαφνικά ξεσπάσματα με κλάμα
• Καταπιέζουν τις προσωπικές τους επιθυμίες, δεν εκφράζουν τη δυσαρέσκεια ή τη διαφωνία τους σχετικά με κάποιο ζήτημα, και νιώθουν ενοχή σε περίπτωση που κάνουν κάτι που δεν θα ενέκρινε ο σύντροφός τους.
• Αποφεύγουν δραστηριότητες χωρίς τον σύντροφό τους και αναζητούν διαρκώς επιβεβαίωση σχετικά με το εάν είναι «σωστοί».
Τι μπορείς να κάνεις;
Σε περίπτωση που διαπιστώσεις πως έχεις εγκλωβιστεί σε μια σχέση συναισθηματικής εξάρτησης, δοκίμασε κάτι από τα παρακάτω.
• Έλα σε επαφή με το συναίσθημά σου και ξεκίνα να εκφράζεις αυτό που σε δυσαρεστεί, τη στιγμή που σε δυσαρεστεί
• Σταμάτα να βασίζεσαι για τα πάντα στον σύντροφό σου και άρχισε να αναλαμβάνεις πρωτοβουλίες. Δεν πειράζει κι αν κάνεις λάθος!
• Φρόντισε να περνάτε περισσότερο χρόνο χωριστά. Φρόντισε να βγαίνετε τόσο μαζί, όσο και μόνοι με τους φίλους σας
• Βάλε στη ζωή σου δραστηριότητες και ενίσχυσε τις σχέσεις με τον κοινωνικό σου περίγυρο. Συχνά, χανόμαστε στο άγχος της επιβεβαίωσης από τον σύντροφό μας και αρχίζουμε να πιστεύουμε πως δίχως εκείνον θα είμαστε αδιάφοροι σε μια παρέα
• Σε περίπτωση που η αυτοπεποίθησή σου είναι τόσο χαμηλή που δεν σου επιτρέπει να τολμήσεις τα παραπάνω, αναζήτησε τη βοήθεια ενός Ψυχολόγου
Οι σχέσεις εξάρτησης δεν χτίζονται από τη μια στιγμή στην άλλη και για αυτό χρειάζεται χρόνος προκειμένου να αποδομηθούν. Με υπομονή και σεβασμό προς τον εαυτό σου χάραξε το δρόμο προς την συναισθηματική σου ανεξαρτητοποίηση, δίχως να χάνεις λεπτό.
Οι σχέσεις εξάρτησης μπορεί να αναπτυχθούν μεταξύ των μελών μιας οικογένειας, ανάμεσα στους φίλους, τους συνεργάτες και βέβαια τους ερωτικούς συντρόφους. Έχουν να κάνουν με μια συναισθηματική και συμπεριφορική κατάσταση που επηρεάζει την ικανότητα του ατόμου να αναπτύσσει υγιείς σχέσεις, οι οποίες να βασίζονται στην αμοιβαία ικανοποίηση και κατανόηση.
Που οφείλονται;
Οι ρίζες τους φαίνεται να βρίσκονται στην παιδική ηλικία και πιο συγκεκριμένα στο δεσμό που διαμορφώνεται ανάμεσα στο παιδί και τους γονείς του/ άτομα που το φροντίζουν κυρίως κατά τα δύο πρώτα έτη της ζωής του. Πιο συγκεκριμένα, στις περιπτώσεις αυτές το παιδί μαθαίνει πως οι ανάγκες των άλλων είναι πιο σημαντικές από τις δικές του και κατ΄ επέκτασιν πως θα πρέπει με τη συμπεριφορά του πάντα να ικανοποιεί τους άλλους. Συχνά, το παιδί μπαίνει στη διαδικασία να κάνει ό,τι μπορεί προκειμένου οι «σημαντικοί άλλοι» να είναι χαρούμενοι μαζί του, ανταποκρινόμενο στις προσδοκίες τους και συμφωνώντας με τις δικές τους επιλογές. Υιοθετώντας τον τίτλο του «καλού παιδιού», μαθαίνει πως είναι κακό να λέει όχι, να παίρνει πρωτοβουλίες και να κάνει πράγματα για τον εαυτό του, τα οποία δεν σχετίζονται με τη διεκπεραίωση υποχρεώσεων, αλλά με διασκέδαση.
Βέβαια, οι σχέσεις εξάρτησης μπορεί να αναπτυχθούν και για άλλους λόγους, όπως η ανατροφή σε ένα δυσλειτουργικό και συναισθηματικά ασταθές περιβάλλον, όπου το παιδί καλείται να αναλάβει τον ρόλο του γονέα, καθότι ο ίδιος αδυνατεί να φροντίσει ουσιαστικά τον εαυτό του. Αντίστοιχα, σε περιπτώσεις οικογενειακής βίας (λεκτικής, συναισθηματικής ή σωματικής) το παιδί μαθαίνει να καταπιέζει τις ανάγκες του προκειμένου να διατηρείται η «ισορροπία» στην οικογένεια και να αποφεύγονται οι συγκρούσεις.
Ποια τα χαρακτηριστικά τους;
• Τα άτομα που συνάπτουν σχέσεις εξάρτησης διατηρούν σχέσεις μονόπλευρες, συναισθηματικά καταστροφικές ή ακόμα και κακοποιητικές.
• Φοβούνται υπερβολικά την απόρριψη και τη μοναξιά και λόγω αυτού κάνουν τα πάντα ώστε να είναι ο σύντροφός τους ευχαριστημένος.
• Επενδύουν συναισθηματικά πολύ στη σχέση, ενώ συνήθως ο σύντροφός τους είναι συναισθηματικά απόμακρος.
• Εξιδανικεύουν τον σύντροφό τους και θεωρούν πως δεν θα μπορέσουν να ζήσουν χωρίς αυτόν.
• Αγχώνονται διαρκώς μην τυχόν δυσαρεστήσουν τον σύντροφό τους.
• Είναι πιθανό να εκδηλώσουν κατάθλιψη, εκρήξεις θυμού και ξαφνικά ξεσπάσματα με κλάμα
• Καταπιέζουν τις προσωπικές τους επιθυμίες, δεν εκφράζουν τη δυσαρέσκεια ή τη διαφωνία τους σχετικά με κάποιο ζήτημα, και νιώθουν ενοχή σε περίπτωση που κάνουν κάτι που δεν θα ενέκρινε ο σύντροφός τους.
• Αποφεύγουν δραστηριότητες χωρίς τον σύντροφό τους και αναζητούν διαρκώς επιβεβαίωση σχετικά με το εάν είναι «σωστοί».
Τι μπορείς να κάνεις;
Σε περίπτωση που διαπιστώσεις πως έχεις εγκλωβιστεί σε μια σχέση συναισθηματικής εξάρτησης, δοκίμασε κάτι από τα παρακάτω.
• Έλα σε επαφή με το συναίσθημά σου και ξεκίνα να εκφράζεις αυτό που σε δυσαρεστεί, τη στιγμή που σε δυσαρεστεί
• Σταμάτα να βασίζεσαι για τα πάντα στον σύντροφό σου και άρχισε να αναλαμβάνεις πρωτοβουλίες. Δεν πειράζει κι αν κάνεις λάθος!
• Φρόντισε να περνάτε περισσότερο χρόνο χωριστά. Φρόντισε να βγαίνετε τόσο μαζί, όσο και μόνοι με τους φίλους σας
• Βάλε στη ζωή σου δραστηριότητες και ενίσχυσε τις σχέσεις με τον κοινωνικό σου περίγυρο. Συχνά, χανόμαστε στο άγχος της επιβεβαίωσης από τον σύντροφό μας και αρχίζουμε να πιστεύουμε πως δίχως εκείνον θα είμαστε αδιάφοροι σε μια παρέα
• Σε περίπτωση που η αυτοπεποίθησή σου είναι τόσο χαμηλή που δεν σου επιτρέπει να τολμήσεις τα παραπάνω, αναζήτησε τη βοήθεια ενός Ψυχολόγου
Οι σχέσεις εξάρτησης δεν χτίζονται από τη μια στιγμή στην άλλη και για αυτό χρειάζεται χρόνος προκειμένου να αποδομηθούν. Με υπομονή και σεβασμό προς τον εαυτό σου χάραξε το δρόμο προς την συναισθηματική σου ανεξαρτητοποίηση, δίχως να χάνεις λεπτό.
