Πώς πήραν τα ονόματά τους οι ελληνικές πόλεις;
Ψάχνουμε στα ιστορικά κιτάπια των ελληνικών πόλεων και βρίσκουμε τις πιο ενδιαφέρουσες ιστορίες πίσω από τα ονόματα 18 εξ αυτών.
του Γιώργου Κόκουβα
Τα «βαφτίσια» και η μυθολογική καταγωγή των ονομάτων της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης είναι λίγο-πολύ σε όλους μας γνωστά: Η θεά Αθηνά νίκησε τον Ποσειδώνα στην μάχη για την προστασία της πόλης, ενώ η μυθική γοργόνα-αδελφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου και σύζυγος του ιδρυτή της πόλης, Θεσσαλονίκη, φρόντισε να δώσει το όνομά της στην Νύμφη του Θερμαϊκού. Για τις υπόλοιπες ελληνικές πόλεις, όμως, είστε σίγουροι ότι γνωρίζετε πώς έλαβαν τα ονόματά τους;
Αναζητώντας γιατί… λέμε την Καρδίτσα, Καρδίτσα και την Σπάρτη, Σπάρτη, «σκοντάψαμε» πάνω σε δεκαοκτώ ενδιαφέρουσες, τουλάχιστον από τοπωνυμικής πλευράς, ιστορίες που κρύβουν τα ονόματα ελληνικών πόλεων και τις μοιραζόμαστε μαζί σας.
Κατερίνη
Μία… Κατερίνα ευθύνεται για το όνομα της πόλης, αλλά το ζήτημα είναι ποια: Πρόκειται για την Αικατερίνη της Αλεξανδρείας, μιας χριστιανής που μαρτύρησε, σύμφωνα με την Εκκλησία, στην Αίγυπτο τον 4ο αιώνα. Το όνομά της, «Αικατερίνα», σημαίνει «αιέν καθαρινά», δηλαδή «η πάντοτε αγνή», αλλά δεν έχει βρεθεί καμία ιστορική μαρτυρία για την εν λόγω Αγία. Έτσι, εικάζεται πως πρόκειται για μία επινοημένη μορφή του Χριστιανισμού, που θα μπορούσε να αποτελέσει το αντίπαλο δέος της Υπατίας, της περίφημης ελληνίδας φιλοσόφου που δολοφονήθηκε άγρια στην Αίγυπτο από τους Χριστιανούς, αφού υποστήριξε προχωρημένες για την εποχή επιστημονικές θεωρίες.
Ναύπλιο
Η πιο διαδεδομένη εκδοχή θέλει την αργολική πρωτεύουσα να «βαφτίστηκε» από τον Ναύπλιο, γιο του Ποσειδώνα που φέρεται να ίδρυσε την Ναυπλία. Αρχαίες πηγές, ωστόσο, υποστηρίζουν πως το τοπωνύμιο «Ναυπλία» προϋπήρχε του μυθικού ήρωα, και πως αναφέρεται στο «καλό αραξοβόλι» που προσέφερε στα καράβια (εκ του ναύς και πλέω).
Άρτα
Ως Αμβρακία ξεκίνησε η πολιτεία της σημερινής Άρτας στα αρχαία χρόνια, και περί τα 1000μ.Χ. μετονομάστηκε. Η πιο διαδεδομένη θεωρία συνδέει το όνομα με το λατινικό arta (το θηλυκό γένος του επιθέτου artus) που σημαίνει στενή. Κατά μία άλλη άποψη, που διατυπώθηκε στα βυζαντινά χρόνια, το όνομα Άρτα προέρχεται από το ρήμα αρτίζομαι και την φράση «Άρτα αρτυμή του κόσμου», που απέδιδε στην πόλη τα εύσημα για την παραγωγή σιτηρών, με τα οποία «τάιζε τον κόσμο».
Κοζάνη
Μια ομάδα ηπειρωτών ευθύνεται για την σημερινή ονομασία της Κοζάνης: Τον 14ο αιώνα, σημαντικός πληθυσμός ηπειρωτών έφυγε από τις περιοχές Πρεμέτη και Κόζδιανη, αφού κυνηγήθηκαν από Τουρκαλβανούς. Μία από τις περιοχές στις οποίες κατέφυγαν ήταν αυτή της σημερινής Κοζάνης, που αρχικά ονομάστηκε Κόζδιανη, λόγω της καταγωγής των συγκεκριμένων ηπειρωτών από το ομώνυμο χωριό. Με τα χρόνια, το Κόζδιανη έγινε Κόζιανη, και τελικά με το «χεράκι» των λογίων πήρε την σημερινή του μορφή.
Τρίκαλα
Όχι, το όνομα της όμορφης θεσσαλικής πόλης δεν παραπέμπει σε μέρος όπου περνούν… τρεις φορές καλά. Η ονομασία οφείλεται στην αρχαία πόλη Τρίκκα (ή Τρίκκη), που ιδρύθηκε με αυτό το όνομα πριν πέντε ολόκληρες χιλιετίες προς τιμήν της νύμφης Τρίκκης, κόρης του Πηνειού. Ακόμη και σήμερα, άλλωστε, ο δήμος ονομάζεται «Τρικκαίων».
Μεσολόγγι
Ιταλική χροιά έχει η καταγωγή της ονομασίας της γνωστής για την… έξοδό της πόλης. Η πρωτεύουσα της Αιτωλοακαρνανίας αναφέρθηκε για πρώτη φορά με αυτό το όνομα κατά την ναυμαχία του Λεπάντο κοντά στη Ναύπακτο. Οι Ιταλοί που βρέθηκαν σε αυτή τη ναυμαχία ανέφεραν την τοποθεσία ενώνοντας τις λέξεις «Mezzo» και «langi», που σημαίνει «μέρος που περιβάλλεται από λίμνες».
Σπάρτη
Η ούτως ή άλλως πλούσια Ιστορία της Σπάρτης ξεκινά από πολύ βαθιά στην αρχαιότητα, όταν ο Λέλεγας έγινε ο πρώτος βασιλιάς της περιοχής, που προς τιμήν του ονομάστηκε Λελεγία ή Λακωνία. Εγγονός του Λέλεγα ήταν ο Ευρώτας, που σύμφωνα με τον θρύλο διαρρύθμισε την κοίτη του ποταμού – γι’ αυτό και πήρε το όνομά του- ο οποίος, όταν έγινε βασιλιάς, απέκτησε μια κόρη, τη Σπάρτη. Μετά τον θάνατο του Ευρώτα, στον θρόνο ανέβηκε ο σύζυγος της Σπάρτης και γιος της Ταΰγέτης (και να πώς πήρε το όνομά του και το γειτονικό βουνό), ο Λακεδαιμόνιος. Αυτός ήταν που ονόμασε την πόλη Σπάρτη, για να τιμήσει τη γυναίκα και βασίλισσά του.
Καρδίτσα
Σλαβικές και όχι… οργανικές ρίζες έχει το όνομα της θεσσαλικής πόλης. Συγκεκριμένα, η λέξη «καρδίτσα» θεωρείται παραφθορά της σλαβικής λέξης «gradista», που σημαίνει «οχυρωμένος τόπος». Επομένως, σε κάποιο οχυρό φέρεται να οφείλει το όνομά της η Καρδίτσα, παρ’ ότι η σκαπάνη ουδέποτε αποκάλυψε κάποιο σχετικό εύρημα στην περιοχή.
Τρίπολη
Η πόλη της… βελανιδιάς σημαίνει, σε μια προσπάθεια απλοποιημένης ερμηνείας το όνομα της Τρίπολης. Κι αυτό γιατί το αρχικό όνομά της ήταν «Dabrolitza», που στα σλαβικά σημαίνει «η πόλη με τους δρυς». Ο οικισμός πιθανότατα ιδρύθηκε από πληθυσμούς των σκλαβηνιών της Πελοποννήσου – αργότερα αναφέρθηκε ως Υδρομπολιτζά, Τροπολιτσά και τελικά, Τρίπολη.
Καρπενήσι
Και από την πόλη της βελανιδιάς περνάμε στην πόλη… των σφενδάμων. Συγκεκριμένα, η λέξη Καρπενήσι κατά πάσα πιθανότητα προέρχεται από την λατινικής προέλευσης κουτσοβλάχικη λέξη «karpen-isu», η οποία μεταφράζεται ως «η τοποθεσία όπου αφθονούν τα σφενδάμια». Υπάρχει, ωστόσο και δεύτερη εκδοχή, που κάνει λόγο για συγγένεια με την τουρκική λέξη karbenis, ήτοι «τόπος σκεπασμένος από χιόνι».
Κομοτηνή
Γνωρίζατε ότι η Κομοτηνή μέχρι το 1920 ονομαζόταν… Κουμουτζηνά; Το οχυρό των Κομοτηνών ή Κουμουτζηνών είχε αναδειχθεί σε σημαντικό αστικό κέντρο τα ύστερα βυζαντινά χρόνια. Η ονομασία Κουμουτζηνά ήταν βυζαντινή, ενώ το 1344 εμφανίστηκε και η πρώτη αναφορά σε οθωμανικές πηγές στην πόλη «Γκιουμουλτζίνα». Το όνομα Κομοτηνή ορίστηκε επισήμως το 1920 ως η λόγια μορφή του μάλλον… κακόηχου βυζαντινού ονόματος.
Κιλκίς
Καλλικώς ονομαζόταν στα αρχαία χρόνια το σημερινό Κιλκίς, που στους αιώνες οι οποίοι μεσολάβησαν από την πρώτη ονομασία μέχρι τη σύγχρονη, γνώρισε πολλές «μεταμορφώσεις». Στα ρωμαϊκά χρόνια, η πολιτεία αποτέλεσε Ρωμαϊκό σταθμό και ονομάστηκε Κάλλικουμ (Callicum), ονομασία δανεισμένη από το αρχικό «Καλλικώς», που ήταν το δερμάτινο κόσκινο με το οποίο συλλεγόταν ο χρυσός από τον ποταμό Εχέδωρο. Αργότερα, εξαιτίας του οικισμού «Καλλικό», ο ποταμός ονομάστηκε Γαλλικός, όπως αποκαλείται έως και σήμερα. Τον 5ο αιώνα, στο λόφο της περιοχής ιδρύθηκε η μονή της Παναγίας της Καλλικούς και γύρω από αυτή σχηματίστηκε οικισμός, στον οποίο κατέφτασαν οι κάτοικοι του κατεστραμμένου Καλλικού. Αυτός ο πληθυσμός μπόρεσε να ξανασταθεί στα πόδια του όταν ο βυζαντινός αυτοκράτορας Βασίλειος Β’ κατέστρεψε τον βουλγαρικό στρατό. Έτσι, ίδρυσαν μια μικρή κωμόπολη με το όνομα Καλλικούς, που εκ παραφθοράς μετονομάστηκε διαδοχικά σε Καλκούσι και Κιλκίσι, και τελικά Κιλκίς.
Λαμία
Πώς συνδέεται η ονομασία της πόλης της Λαμίας με μια… ακόλαστη χήρα; Σύμφωνα με τη μυθολογία, η πόλη χτίστηκε από τον Λάμο, τον γιο του Ηρακλή και της Ομφάλης, της ακόλαστης βασίλισσας της Λυδίας που φέρεται να… αγόρασε τον Ηρακλή από τον Ερμή. Υπάρχουν όμως και άλλες εκδοχές για την ονοματοδοσία της πόλης: Η πρώτη κάνει λόγο για τη Λαμία, Βασίλισσα των Τραχινίων και κόρη του Ποσειδώνα, που χάρισε το όνομά της στην αρχαία πόλη. Η δεύτερη, η γλωσσολογική, αναφέρει την συγγένεια του ονόματος με της λέξεις «λαιμός» ή «λάμος» που σημαίνουν «βάραθρο» και «λαίμαργος» αντίστοιχα. Το «λαίμαργο βάραθρο» αναφέρεται προφανώς στο μεγάλο ρέμα που περνούσε μέσα από την πόλη στα αρχαία χρόνια, στο οποίο μάλιστα πιθανολογείται ότι ζούσαν πολλές λάμιες. Τέλος, υπάρχει και η πιο απλή εξήγηση που δίνει ο Αριστοτέλης: Λαμία είναι επίθετο που χαρακτηρίζει την περιοχή η οποία βρίσκεται ανάμεσα σε δύο λόφους.
Αλεξανδρούπολη
Άλλη μια πόλη που απέκτησε σχετικά πρόσφατα το σύγχρονο όνομά της, η Αλεξανδρούπολη αποκαλούταν Δεδέαγατς ως το 1919, κάτι που μεταφραζόταν ως «το δέντρο του παππού» και αναφερόταν στην τοπική παράδοση περί ενός σοφού δερβίση που θάφτηκε δίπλα από ένα δέντρο στην τοποθεσία που χτίστηκε η πόλη. Το όνομα «Αλεξανδρούπολη» το οφείλει, όχι στον Μέγα Αλέξανδρο, όπως θα ήταν η πρώτη σκέψη καθενός, αλλά στον Βασιλιά της χώρας Αλέξανδρο, που σκοτώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1910 και η πόλη επαναβαφτίστηκε προς τιμήν του.
Καβάλα
Μια ιταλική πόλη, ένα άλογο και ο Μέγας Αλέξανδρος διεκδικούν την πατρότητα του ονόματος της Καβάλας. Η πρώτη θεωρία θέλει τους πρώτους κατοίκους της πόλης να προέρχονται από την αρχαία πόλη Σκαβάλα. Η δεύτερη κάνει λόγο για την ιταλική λέξη cavallo που σημαίνει άλογο, όνομα που απέδωσαν οι Γενουάτες στην πόλη, επειδή όταν την αντίκρισαν από μακριά τους θύμισε το σχήμα του συμπαθούς τετράποδου. Τέλος, υπάρχει και η εκδοχή της λαϊκής παράδοσης, αυτή που θέλει, σύμφωνα με το βιβλίο «Καβάλα-Άλλοτε και Τώρα»- τον Μέγα Αλέξανδρο να φτάνει στην πόλη με τον Βουκεφάλα και να αναφωνεί «ω, τι ωραία καβάλα!»
Έδεσσα
«Πύργος μέσα στο νερό» σημαίνει κυριολεκτικά το όνομα της Έδεσσας. Συγκεκριμένα, η λέξη προέρχεται από το φρυγικό «wέδες» (υδάτινη πόλη ή πύργος), το οποίο αποδόθηκε στην πόλη εξαιτίας των ψηλότερων καταρρακτών της Ελλάδας που «λούζουν» την περιοχή, αυτούς του ποταμού Βόδα.
Καλαμάτα
Τον Μεσαίωνα, η πόλη της νότιας Πελοποννήσου που λεγόταν Φεραί έλαβε το όνομα Καλαμάτα, το οποίο διατηρεί ως και τις μέρες μας. Αυτό που ίσως δεν γνωρίζατε είναι πως οφείλεται σε μια χριστιανική εικόνα. Πρόκειται για την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Καλομάτας, που φυλασσόταν σε μοναστήρι της πόλης. Μάλιστα, η λαϊκή παράδοση θέλει την εικόνα να λυγίζει ακόμη και έναν οθωμανό αγά, ο οποίος αλλαξοπίστησε μπροστά στα θαύματα που είδε. Η εικόνα φυλάσσεται ακόμα και σήμερα στην πόλη, στον ναό της Υπαπαντής.
Λάρισα
Η θεσσαλική πρωτεύουσα κατοικείται εδώ και τέσσερις χιλιετίες, με αποτέλεσμα η προέλευση του ονόματος να αποτελεί μυστήριο και να υπάρχουν μόνο εικασίες. Οι επικρατέστερες από αυτές είναι οι εξής: Πρώτον, η Λάρισσα προήλθε από την Πελασγική λέξη λάας που σημαίνει βράχος, λίθινη ακρόπολη, απ’ όπου και η λέξη λαός. Επίσης, σύμφωνα με άλλη εκδοχή η νύμφη Λάρισα παίζοντας με το τόπι της δίπλα στον Πηνειό, γλίστρησε και πνίγηκε στα νερά του και από τότε η πόλη πήρε το όνομά της. Η Λάρισα, σύμφωνα με τον μύθο ήταν σύζυγος του Ποσειδώνα και μητέρα του Αχαιού, του Φθία και του Πελασγού, ενώ τέλος Λάρισος λεγόταν και ένας εκ των πιθανολογούμενων ιδρυτών της πόλης, που ήταν γιος του Πελασγού και έκτισε τον οικισμό πριν 4.000 χρόνια.
Τα «βαφτίσια» και η μυθολογική καταγωγή των ονομάτων της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης είναι λίγο-πολύ σε όλους μας γνωστά: Η θεά Αθηνά νίκησε τον Ποσειδώνα στην μάχη για την προστασία της πόλης, ενώ η μυθική γοργόνα-αδελφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου και σύζυγος του ιδρυτή της πόλης, Θεσσαλονίκη, φρόντισε να δώσει το όνομά της στην Νύμφη του Θερμαϊκού. Για τις υπόλοιπες ελληνικές πόλεις, όμως, είστε σίγουροι ότι γνωρίζετε πώς έλαβαν τα ονόματά τους;
Αναζητώντας γιατί… λέμε την Καρδίτσα, Καρδίτσα και την Σπάρτη, Σπάρτη, «σκοντάψαμε» πάνω σε δεκαοκτώ ενδιαφέρουσες, τουλάχιστον από τοπωνυμικής πλευράς, ιστορίες που κρύβουν τα ονόματα ελληνικών πόλεων και τις μοιραζόμαστε μαζί σας.
Κατερίνη
Μία… Κατερίνα ευθύνεται για το όνομα της πόλης, αλλά το ζήτημα είναι ποια: Πρόκειται για την Αικατερίνη της Αλεξανδρείας, μιας χριστιανής που μαρτύρησε, σύμφωνα με την Εκκλησία, στην Αίγυπτο τον 4ο αιώνα. Το όνομά της, «Αικατερίνα», σημαίνει «αιέν καθαρινά», δηλαδή «η πάντοτε αγνή», αλλά δεν έχει βρεθεί καμία ιστορική μαρτυρία για την εν λόγω Αγία. Έτσι, εικάζεται πως πρόκειται για μία επινοημένη μορφή του Χριστιανισμού, που θα μπορούσε να αποτελέσει το αντίπαλο δέος της Υπατίας, της περίφημης ελληνίδας φιλοσόφου που δολοφονήθηκε άγρια στην Αίγυπτο από τους Χριστιανούς, αφού υποστήριξε προχωρημένες για την εποχή επιστημονικές θεωρίες.
Ναύπλιο Η πιο διαδεδομένη εκδοχή θέλει την αργολική πρωτεύουσα να «βαφτίστηκε» από τον Ναύπλιο, γιο του Ποσειδώνα που φέρεται να ίδρυσε την Ναυπλία. Αρχαίες πηγές, ωστόσο, υποστηρίζουν πως το τοπωνύμιο «Ναυπλία» προϋπήρχε του μυθικού ήρωα, και πως αναφέρεται στο «καλό αραξοβόλι» που προσέφερε στα καράβια (εκ του ναύς και πλέω).
Άρτα
Ως Αμβρακία ξεκίνησε η πολιτεία της σημερινής Άρτας στα αρχαία χρόνια, και περί τα 1000μ.Χ. μετονομάστηκε. Η πιο διαδεδομένη θεωρία συνδέει το όνομα με το λατινικό arta (το θηλυκό γένος του επιθέτου artus) που σημαίνει στενή. Κατά μία άλλη άποψη, που διατυπώθηκε στα βυζαντινά χρόνια, το όνομα Άρτα προέρχεται από το ρήμα αρτίζομαι και την φράση «Άρτα αρτυμή του κόσμου», που απέδιδε στην πόλη τα εύσημα για την παραγωγή σιτηρών, με τα οποία «τάιζε τον κόσμο».
Κοζάνη
Μια ομάδα ηπειρωτών ευθύνεται για την σημερινή ονομασία της Κοζάνης: Τον 14ο αιώνα, σημαντικός πληθυσμός ηπειρωτών έφυγε από τις περιοχές Πρεμέτη και Κόζδιανη, αφού κυνηγήθηκαν από Τουρκαλβανούς. Μία από τις περιοχές στις οποίες κατέφυγαν ήταν αυτή της σημερινής Κοζάνης, που αρχικά ονομάστηκε Κόζδιανη, λόγω της καταγωγής των συγκεκριμένων ηπειρωτών από το ομώνυμο χωριό. Με τα χρόνια, το Κόζδιανη έγινε Κόζιανη, και τελικά με το «χεράκι» των λογίων πήρε την σημερινή του μορφή.
Τρίκαλα Όχι, το όνομα της όμορφης θεσσαλικής πόλης δεν παραπέμπει σε μέρος όπου περνούν… τρεις φορές καλά. Η ονομασία οφείλεται στην αρχαία πόλη Τρίκκα (ή Τρίκκη), που ιδρύθηκε με αυτό το όνομα πριν πέντε ολόκληρες χιλιετίες προς τιμήν της νύμφης Τρίκκης, κόρης του Πηνειού. Ακόμη και σήμερα, άλλωστε, ο δήμος ονομάζεται «Τρικκαίων».
Μεσολόγγι
Ιταλική χροιά έχει η καταγωγή της ονομασίας της γνωστής για την… έξοδό της πόλης. Η πρωτεύουσα της Αιτωλοακαρνανίας αναφέρθηκε για πρώτη φορά με αυτό το όνομα κατά την ναυμαχία του Λεπάντο κοντά στη Ναύπακτο. Οι Ιταλοί που βρέθηκαν σε αυτή τη ναυμαχία ανέφεραν την τοποθεσία ενώνοντας τις λέξεις «Mezzo» και «langi», που σημαίνει «μέρος που περιβάλλεται από λίμνες».
Σπάρτη Η ούτως ή άλλως πλούσια Ιστορία της Σπάρτης ξεκινά από πολύ βαθιά στην αρχαιότητα, όταν ο Λέλεγας έγινε ο πρώτος βασιλιάς της περιοχής, που προς τιμήν του ονομάστηκε Λελεγία ή Λακωνία. Εγγονός του Λέλεγα ήταν ο Ευρώτας, που σύμφωνα με τον θρύλο διαρρύθμισε την κοίτη του ποταμού – γι’ αυτό και πήρε το όνομά του- ο οποίος, όταν έγινε βασιλιάς, απέκτησε μια κόρη, τη Σπάρτη. Μετά τον θάνατο του Ευρώτα, στον θρόνο ανέβηκε ο σύζυγος της Σπάρτης και γιος της Ταΰγέτης (και να πώς πήρε το όνομά του και το γειτονικό βουνό), ο Λακεδαιμόνιος. Αυτός ήταν που ονόμασε την πόλη Σπάρτη, για να τιμήσει τη γυναίκα και βασίλισσά του.
Καρδίτσα
Σλαβικές και όχι… οργανικές ρίζες έχει το όνομα της θεσσαλικής πόλης. Συγκεκριμένα, η λέξη «καρδίτσα» θεωρείται παραφθορά της σλαβικής λέξης «gradista», που σημαίνει «οχυρωμένος τόπος». Επομένως, σε κάποιο οχυρό φέρεται να οφείλει το όνομά της η Καρδίτσα, παρ’ ότι η σκαπάνη ουδέποτε αποκάλυψε κάποιο σχετικό εύρημα στην περιοχή.
Τρίπολη
Η πόλη της… βελανιδιάς σημαίνει, σε μια προσπάθεια απλοποιημένης ερμηνείας το όνομα της Τρίπολης. Κι αυτό γιατί το αρχικό όνομά της ήταν «Dabrolitza», που στα σλαβικά σημαίνει «η πόλη με τους δρυς». Ο οικισμός πιθανότατα ιδρύθηκε από πληθυσμούς των σκλαβηνιών της Πελοποννήσου – αργότερα αναφέρθηκε ως Υδρομπολιτζά, Τροπολιτσά και τελικά, Τρίπολη.
Καρπενήσι Και από την πόλη της βελανιδιάς περνάμε στην πόλη… των σφενδάμων. Συγκεκριμένα, η λέξη Καρπενήσι κατά πάσα πιθανότητα προέρχεται από την λατινικής προέλευσης κουτσοβλάχικη λέξη «karpen-isu», η οποία μεταφράζεται ως «η τοποθεσία όπου αφθονούν τα σφενδάμια». Υπάρχει, ωστόσο και δεύτερη εκδοχή, που κάνει λόγο για συγγένεια με την τουρκική λέξη karbenis, ήτοι «τόπος σκεπασμένος από χιόνι».
Κομοτηνή
Γνωρίζατε ότι η Κομοτηνή μέχρι το 1920 ονομαζόταν… Κουμουτζηνά; Το οχυρό των Κομοτηνών ή Κουμουτζηνών είχε αναδειχθεί σε σημαντικό αστικό κέντρο τα ύστερα βυζαντινά χρόνια. Η ονομασία Κουμουτζηνά ήταν βυζαντινή, ενώ το 1344 εμφανίστηκε και η πρώτη αναφορά σε οθωμανικές πηγές στην πόλη «Γκιουμουλτζίνα». Το όνομα Κομοτηνή ορίστηκε επισήμως το 1920 ως η λόγια μορφή του μάλλον… κακόηχου βυζαντινού ονόματος.
Κιλκίς
Καλλικώς ονομαζόταν στα αρχαία χρόνια το σημερινό Κιλκίς, που στους αιώνες οι οποίοι μεσολάβησαν από την πρώτη ονομασία μέχρι τη σύγχρονη, γνώρισε πολλές «μεταμορφώσεις». Στα ρωμαϊκά χρόνια, η πολιτεία αποτέλεσε Ρωμαϊκό σταθμό και ονομάστηκε Κάλλικουμ (Callicum), ονομασία δανεισμένη από το αρχικό «Καλλικώς», που ήταν το δερμάτινο κόσκινο με το οποίο συλλεγόταν ο χρυσός από τον ποταμό Εχέδωρο. Αργότερα, εξαιτίας του οικισμού «Καλλικό», ο ποταμός ονομάστηκε Γαλλικός, όπως αποκαλείται έως και σήμερα. Τον 5ο αιώνα, στο λόφο της περιοχής ιδρύθηκε η μονή της Παναγίας της Καλλικούς και γύρω από αυτή σχηματίστηκε οικισμός, στον οποίο κατέφτασαν οι κάτοικοι του κατεστραμμένου Καλλικού. Αυτός ο πληθυσμός μπόρεσε να ξανασταθεί στα πόδια του όταν ο βυζαντινός αυτοκράτορας Βασίλειος Β’ κατέστρεψε τον βουλγαρικό στρατό. Έτσι, ίδρυσαν μια μικρή κωμόπολη με το όνομα Καλλικούς, που εκ παραφθοράς μετονομάστηκε διαδοχικά σε Καλκούσι και Κιλκίσι, και τελικά Κιλκίς.
Λαμία Πώς συνδέεται η ονομασία της πόλης της Λαμίας με μια… ακόλαστη χήρα; Σύμφωνα με τη μυθολογία, η πόλη χτίστηκε από τον Λάμο, τον γιο του Ηρακλή και της Ομφάλης, της ακόλαστης βασίλισσας της Λυδίας που φέρεται να… αγόρασε τον Ηρακλή από τον Ερμή. Υπάρχουν όμως και άλλες εκδοχές για την ονοματοδοσία της πόλης: Η πρώτη κάνει λόγο για τη Λαμία, Βασίλισσα των Τραχινίων και κόρη του Ποσειδώνα, που χάρισε το όνομά της στην αρχαία πόλη. Η δεύτερη, η γλωσσολογική, αναφέρει την συγγένεια του ονόματος με της λέξεις «λαιμός» ή «λάμος» που σημαίνουν «βάραθρο» και «λαίμαργος» αντίστοιχα. Το «λαίμαργο βάραθρο» αναφέρεται προφανώς στο μεγάλο ρέμα που περνούσε μέσα από την πόλη στα αρχαία χρόνια, στο οποίο μάλιστα πιθανολογείται ότι ζούσαν πολλές λάμιες. Τέλος, υπάρχει και η πιο απλή εξήγηση που δίνει ο Αριστοτέλης: Λαμία είναι επίθετο που χαρακτηρίζει την περιοχή η οποία βρίσκεται ανάμεσα σε δύο λόφους.
Αλεξανδρούπολη
Άλλη μια πόλη που απέκτησε σχετικά πρόσφατα το σύγχρονο όνομά της, η Αλεξανδρούπολη αποκαλούταν Δεδέαγατς ως το 1919, κάτι που μεταφραζόταν ως «το δέντρο του παππού» και αναφερόταν στην τοπική παράδοση περί ενός σοφού δερβίση που θάφτηκε δίπλα από ένα δέντρο στην τοποθεσία που χτίστηκε η πόλη. Το όνομα «Αλεξανδρούπολη» το οφείλει, όχι στον Μέγα Αλέξανδρο, όπως θα ήταν η πρώτη σκέψη καθενός, αλλά στον Βασιλιά της χώρας Αλέξανδρο, που σκοτώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1910 και η πόλη επαναβαφτίστηκε προς τιμήν του.
Καβάλα
Μια ιταλική πόλη, ένα άλογο και ο Μέγας Αλέξανδρος διεκδικούν την πατρότητα του ονόματος της Καβάλας. Η πρώτη θεωρία θέλει τους πρώτους κατοίκους της πόλης να προέρχονται από την αρχαία πόλη Σκαβάλα. Η δεύτερη κάνει λόγο για την ιταλική λέξη cavallo που σημαίνει άλογο, όνομα που απέδωσαν οι Γενουάτες στην πόλη, επειδή όταν την αντίκρισαν από μακριά τους θύμισε το σχήμα του συμπαθούς τετράποδου. Τέλος, υπάρχει και η εκδοχή της λαϊκής παράδοσης, αυτή που θέλει, σύμφωνα με το βιβλίο «Καβάλα-Άλλοτε και Τώρα»- τον Μέγα Αλέξανδρο να φτάνει στην πόλη με τον Βουκεφάλα και να αναφωνεί «ω, τι ωραία καβάλα!»
Έδεσσα «Πύργος μέσα στο νερό» σημαίνει κυριολεκτικά το όνομα της Έδεσσας. Συγκεκριμένα, η λέξη προέρχεται από το φρυγικό «wέδες» (υδάτινη πόλη ή πύργος), το οποίο αποδόθηκε στην πόλη εξαιτίας των ψηλότερων καταρρακτών της Ελλάδας που «λούζουν» την περιοχή, αυτούς του ποταμού Βόδα.
Καλαμάτα
Τον Μεσαίωνα, η πόλη της νότιας Πελοποννήσου που λεγόταν Φεραί έλαβε το όνομα Καλαμάτα, το οποίο διατηρεί ως και τις μέρες μας. Αυτό που ίσως δεν γνωρίζατε είναι πως οφείλεται σε μια χριστιανική εικόνα. Πρόκειται για την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Καλομάτας, που φυλασσόταν σε μοναστήρι της πόλης. Μάλιστα, η λαϊκή παράδοση θέλει την εικόνα να λυγίζει ακόμη και έναν οθωμανό αγά, ο οποίος αλλαξοπίστησε μπροστά στα θαύματα που είδε. Η εικόνα φυλάσσεται ακόμα και σήμερα στην πόλη, στον ναό της Υπαπαντής.
Λάρισα
Η θεσσαλική πρωτεύουσα κατοικείται εδώ και τέσσερις χιλιετίες, με αποτέλεσμα η προέλευση του ονόματος να αποτελεί μυστήριο και να υπάρχουν μόνο εικασίες. Οι επικρατέστερες από αυτές είναι οι εξής: Πρώτον, η Λάρισσα προήλθε από την Πελασγική λέξη λάας που σημαίνει βράχος, λίθινη ακρόπολη, απ’ όπου και η λέξη λαός. Επίσης, σύμφωνα με άλλη εκδοχή η νύμφη Λάρισα παίζοντας με το τόπι της δίπλα στον Πηνειό, γλίστρησε και πνίγηκε στα νερά του και από τότε η πόλη πήρε το όνομά της. Η Λάρισα, σύμφωνα με τον μύθο ήταν σύζυγος του Ποσειδώνα και μητέρα του Αχαιού, του Φθία και του Πελασγού, ενώ τέλος Λάρισος λεγόταν και ένας εκ των πιθανολογούμενων ιδρυτών της πόλης, που ήταν γιος του Πελασγού και έκτισε τον οικισμό πριν 4.000 χρόνια.
