Ξεναγήσεις: Η Αθήνα όπως δεν την ξέρουμε
Η ξεναγός Άρτεμις Σκουμπουρδή, που μας βολτάρει κάθε μήνα στις πιο ενδιαφέρουσες γωνιές της πόλης, μιλά για την Αθήνα που δεν ξέρουμε και την Ιστορία, που την έχουμε ανάγκη.
της Ηρώς Κουνάδη
Αν μας έλεγαν πριν από μερικά χρόνια πως οι Αθηναίοι θα έβαζαν το ξυπνητήρι στις 10.00 το πρωί του Σαββάτου, για να πάνε σε μια ξενάγηση στην Αρχαία Αγορά ή στην Τριλογία της Πανεπιστημίου, μπορεί και να μην το πιστεύαμε. Κι όμως, η ανακοίνωση που ήθελε τις δωρεάν ξεναγήσεις του Δήμου Αθηναίων να ξαναξεκινούν τον περασμένο Νοέμβριο, η οποία άλλοτε θα περνούσε στις πίσω σελίδες των εφημερίδων, έκανε σε λίγα μόνο λεπτά τον γύρο των social networks, ως μια από τις πιο ευχάριστες ειδήσεις που ακούγαμε το τελευταίο διάστημα. Λίγο καιρό αργότερα, ο κόσμος που περίμενε την Άρτεμις Σκουμπουρδή έξω από την Ακαδημία έμοιαζε από μακριά με μικρή διαδήλωση. Τετρακόσιοι άνθρωποι, τόσοι ήταν.
Τι ήταν αυτό που μας έκανε ξαφνικά να ξυπνάμε τα πρωινά του Σαββάτου για να περπατήσουμε στην Ιστορία της πόλης; Πώς ξεκίνησαν οι δωρεάν ξεναγήσεις του Δήμου Αθηναίων, και για πόσο καιρό ακόμα θα συνεχιστούν; Με το ενδιαφέρον πρόγραμμα του Απριλίου ανά χείρας (το οποίο περιλαμβάνει για πρώτη φορά και απογευματινές ξεναγήσεις, προς μεγάλη ανακούφιση των υπναράδων αυτής της πόλης) απευθυνθήκαμε στην κ. Σκουμπουρδή, ξεναγό, ιστορικό τέχνης και φανατική Αθηναιολάτρη, όπως δηλώνει η ίδια. Κι εκείνη μας έδωσε απαντήσεις γεμάτες θετική αθηναϊκή ενέργεια και αισιοδοξία.
Οι αθηναϊκές ξεναγήσεις έχουν τη δική τους Ιστορία
«Εγώ υπηρετώ τον θεσμό αυτό περίπου τριάντα χρόνια» διηγείται η κ. Σκουμπουρδή. «Το 1982 προσφερθήκαμε, μια ομάδα ξεναγών, να κάνουμε τις ξεναγήσεις εθελοντικά, όπως και τώρα, τους χειμώνες που εκ των πραγμάτων είμαστε πιο ελεύθεροι, γιατί δεν έχουμε πολλή δουλειά. Για τέσσερα-πέντε χρόνια δουλεύαμε αμισθί, και εν συνεχεία ο Δήμος Αθηναίων προσφέρθηκε να μας δίνει μια συμβολική αμοιβή, πολύ μικρότερη από αυτά που κερδίζαμε δουλεύοντας με τουριστικά γραφεία. Στην πορεία προστέθηκαν περισσότερες ξεναγήσεις, και ο θεσμός συνεχίστηκε μέχρι τον Δεκέμβριο του 2011, όταν ο Δήμος Αθηναίων αντιμετώπισε μεγάλες οικονομικές δυσκολίες και αναγκάστηκε να διακόψει και τις ξεναγήσεις, όπως και άλλες κοινωνικές προσφορές του.
»Ο λόγος που ήθελα να συνεχίσουμε το πρόγραμμα των ξεναγήσεων είναι ότι έβλεπα να υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον από τον κόσμο. Με σταματούσαν στον δρόμο πολλές φορές και με ρωτούσαν αν θα συνεχιστούν οι ξεναγήσεις. Κάποιοι μάλιστα είχαν βρει το τηλέφωνό μου από τον ΟΤΕ και μου τηλεφωνούσαν για να ρωτήσουν. Είναι συγκινητικό να βλέπεις τέτοια διάθεση από τον κόσμο. Ενοχλούσα, λοιπόν, τον Δήμο για πολύ καιρό. Τελικά, τον Οκτώβριο του 2012, είδα ότι υπήρχε καλή διάθεση από το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, και ξεκινήσαμε να το ξαναοργανώσουμε, σε συνεργασία με την κ. Παπαχελά, που ήταν υπεύθυνη του Πνευματικού Κέντρου. Ξεκίνησα μόνη μου, το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Νοεμβρίου, και τον Ιανουάριο ήρθαν και άλλοι ξεναγοί, παλιοί συνάδελφοι, και αρχίσαμε να κάνουμε δυο-τρεις ξεναγήσεις τον μήνα ο καθένας.
»Μέχρι στιγμής, ο θεσμός πηγαίνει πολύ καλά. Στην ξενάγηση της Αθηναϊκής Τριλογίας τον προηγούμενο μήνα ήρθαν πάνω από τετρακόσιοι άνθρωποι. Πλέον, αναγκαζόμαστε να ζητάμε δηλώσεις συμμετοχής, γιατί δεν είναι εύκολο να ‘κουμαντάρεις’ πάνω από 100-150 άτομα. Δεν ακούγομαι από ένα σημείο και μετά, παρ’ όλο που έχω δυνατή φωνή. Ειδικά στα μουσεία, είναι συγκεκριμένος ο αριθμός των ατόμων που μπορεί να μπει. Στο Μουσείο της πόλης των Αθηνών, για παράδειγμα, είχαμε θέσει όριο συμμετοχής τα εβδομήντα άτομα. Ήρθαν λίγο περισσότεροι, βέβαια, κάπως τα βολέψαμε».
«Την Ιστορία την χρειαζόμαστε περισσότερο από ποτέ»
«Είναι τέτοια η διάθεση του κόσμου, που είναι άκρως συγκινητική. Εγώ το λέω, ότι όσο είμαι καλά και μπορώ θα συνεχίζω. Η χαρά που εισπράττεις όταν βλέπεις την ευγνωμοσύνη του κόσμου, και την αγάπη τους, είναι μεγάλη, σε γεμίζει κι εσένα. Ξεκίνησα ξανά αυτές τις ξεναγήσεις γιατί πιστεύω ακράδαντα ότι με το έλλειμμα παιδείας, την κρίση ιδεών και αξιών που μας ταλαιπωρεί χρειαζόμαστε τις ενέσεις αισιοδοξίας τις οποίες παίρνουμε από την Ιστορία. Την Ιστορία τη χρειαζόμαστε τώρα, περισσότερο από κάθε άλλη εποχή.
»Η συμμετοχή του κόσμου έχει αυξηθεί απίστευτα πολύ. Εγώ ας πούμε δεν είχα ποτέ πάνω από 150 ανθρώπους, στις προ του 2011 ξεναγήσεις. Τώρα έρχονται τετρακόσιοι. Και είναι άνθρωποι όλων των ηλικιών, από φοιτητές μέχρι ηλικιωμένοι –άλλοι ενημερωμένοι, που θέλουν να εμβαθύνουν στις γνώσεις τους ή να τις φρεσκάρουν, άλλοι που θέλουν να μάθουν. Νομίζω ότι οφείλεται στην ανάγκη που έχουμε τώρα να θυμηθούμε καλές στιγμές, και να διδαχθούμε από την Ιστορία μας: Γιατί έχουμε περάσει και πολύ χειρότερα, και η Ιστορία κύκλος είναι και γυρίζει. Κι αυτό είναι κάτι που σε γεμίζει αισιοδοξία. Και βέβαια, οι ξεναγήσεις αυτές είναι παράλληλα ένας ευχάριστος περίπατος, που μπορείς να κάνεις χωρίς να ξοδευτείς.
»Θέλουμε όλοι να συνεχίσουμε. Είμαι αισιόδοξη, θέλω να βλέπω το ποτήρι μισογεμάτο. Τα οικονομικά του Δήμου κάποια στιγμή θα βελτιωθούν. Και μέχρι τότε θα συνεχίσω, για ένα-δύο χρόνια τουλάχιστον σίγουρα, να το κάνω εθελοντικά».
Ξεναγώντας… την Αθήνα
«Μου αρέσει πολύ η παλιά Αθήνα. Τα χρόνια του Μεσαίωνα, και της οθωμανικής κυριαρχίας, αλλά και η Αθήνα του 19ου αιώνα» απαντά η κ. Σκουμπουρδή στην ερώτησή μου αν έχει ένα αγαπημένο μέρος για ξενάγηση. «Και τα χρόνια της αθηναϊκής ακμής, βέβαια, δεν μπορώ να πω ότι με αφήνουν ασυγκίνητη. Η Αρχαία Αγορά και ο Κεραμεικός, για παράδειγμα, είναι από τους αγαπημένους μου χώρους για ξενάγηση. Η μεσαιωνική περίοδος, όμως, που είναι καλυμμένη από ένα πέπλο μυστηρίου, γιατί δεν υπάρχουν πολλές ιστορικές πηγές, έχει για μένα μια ιδιαίτερη γοητεία. Την κλασική Αθήνα λίγο πολύ όλοι τη γνωρίζουμε. Μου αρέσει περισσότερο να ασχολούμαι με εποχές τις οποίες έχουμε ‘ψάξει’ λιγότερο».
Τη ρωτάω, κλείνοντας, αν υπάρχει ένα περιστατικό που να θυμάται πιο έντονα, από τις πρόσφατες ξεναγήσεις της. «Ο κόσμος πάντα ρωτάει και πάντα ενδιαφέρεται, κι αυτό με γεμίζει χαρά» μου λέει. «Ένα περιστατικό που θυμάμαι να με είχε συνταράξει ήταν πριν από έναν χρόνο, όταν εμφανίστηκε κάποιος, ένας τύπος παράξενα ντυμένος, και λοιδορούσε τα λεγόμενά μου. Έπαιρνε θέσεις χρυσαυγιτών, όταν ακόμα η Χρυσή Αυγή ήταν ένα περιθωριακό κομμάτι της κοινωνίας. Αμφισβητούσε θέματα δημοκρατικά –γιατί, ξέρετε, εμένα μου αρέσει να είμαι ανατρεπτική, να μην λέω τα πράγματα όπως τα μάθαμε στην Ιστορία στο σχολείο, να ρίχνουμε όλο το φταίξιμο στους άλλους και να βγαίνουμε εμείς, οι Έλληνες, πάντα οι σωστοί κι αδικημένοι. Θέλω να παρουσιάζω τα ιστορικά δεδομένα όσο πιο αντικειμενικά γίνεται.
»Μου είχε κάνει, λοιπόν, τρομερή εντύπωση, με είχε τρομάξει λίγο. Πού βρέθηκε, σκεφτόμουν, τούτος ο άνθρωπος μαζί με τον κόσμο που ξεναγώ; Φάνηκε στην πορεία πώς εξελίχθηκε το φαινόμενο της Χρυσής Αυγής μέσα σε λίγους μήνες. Κατά την προσωπική μου άποψη, η άνοδός της είναι ό,τι χειρότερο μας έχει συμβεί» καταλήγει, αφήνοντάς με να σκεφτώ ότι όντως, όπως λέγαμε προηγουμένως, την Ιστορία τη χρειαζόμαστε τώρα περισσότερο από ποτέ.
Αν μας έλεγαν πριν από μερικά χρόνια πως οι Αθηναίοι θα έβαζαν το ξυπνητήρι στις 10.00 το πρωί του Σαββάτου, για να πάνε σε μια ξενάγηση στην Αρχαία Αγορά ή στην Τριλογία της Πανεπιστημίου, μπορεί και να μην το πιστεύαμε. Κι όμως, η ανακοίνωση που ήθελε τις δωρεάν ξεναγήσεις του Δήμου Αθηναίων να ξαναξεκινούν τον περασμένο Νοέμβριο, η οποία άλλοτε θα περνούσε στις πίσω σελίδες των εφημερίδων, έκανε σε λίγα μόνο λεπτά τον γύρο των social networks, ως μια από τις πιο ευχάριστες ειδήσεις που ακούγαμε το τελευταίο διάστημα. Λίγο καιρό αργότερα, ο κόσμος που περίμενε την Άρτεμις Σκουμπουρδή έξω από την Ακαδημία έμοιαζε από μακριά με μικρή διαδήλωση. Τετρακόσιοι άνθρωποι, τόσοι ήταν.
Τι ήταν αυτό που μας έκανε ξαφνικά να ξυπνάμε τα πρωινά του Σαββάτου για να περπατήσουμε στην Ιστορία της πόλης; Πώς ξεκίνησαν οι δωρεάν ξεναγήσεις του Δήμου Αθηναίων, και για πόσο καιρό ακόμα θα συνεχιστούν; Με το ενδιαφέρον πρόγραμμα του Απριλίου ανά χείρας (το οποίο περιλαμβάνει για πρώτη φορά και απογευματινές ξεναγήσεις, προς μεγάλη ανακούφιση των υπναράδων αυτής της πόλης) απευθυνθήκαμε στην κ. Σκουμπουρδή, ξεναγό, ιστορικό τέχνης και φανατική Αθηναιολάτρη, όπως δηλώνει η ίδια. Κι εκείνη μας έδωσε απαντήσεις γεμάτες θετική αθηναϊκή ενέργεια και αισιοδοξία.
Οι αθηναϊκές ξεναγήσεις έχουν τη δική τους Ιστορία
«Εγώ υπηρετώ τον θεσμό αυτό περίπου τριάντα χρόνια» διηγείται η κ. Σκουμπουρδή. «Το 1982 προσφερθήκαμε, μια ομάδα ξεναγών, να κάνουμε τις ξεναγήσεις εθελοντικά, όπως και τώρα, τους χειμώνες που εκ των πραγμάτων είμαστε πιο ελεύθεροι, γιατί δεν έχουμε πολλή δουλειά. Για τέσσερα-πέντε χρόνια δουλεύαμε αμισθί, και εν συνεχεία ο Δήμος Αθηναίων προσφέρθηκε να μας δίνει μια συμβολική αμοιβή, πολύ μικρότερη από αυτά που κερδίζαμε δουλεύοντας με τουριστικά γραφεία. Στην πορεία προστέθηκαν περισσότερες ξεναγήσεις, και ο θεσμός συνεχίστηκε μέχρι τον Δεκέμβριο του 2011, όταν ο Δήμος Αθηναίων αντιμετώπισε μεγάλες οικονομικές δυσκολίες και αναγκάστηκε να διακόψει και τις ξεναγήσεις, όπως και άλλες κοινωνικές προσφορές του.
»Ο λόγος που ήθελα να συνεχίσουμε το πρόγραμμα των ξεναγήσεων είναι ότι έβλεπα να υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον από τον κόσμο. Με σταματούσαν στον δρόμο πολλές φορές και με ρωτούσαν αν θα συνεχιστούν οι ξεναγήσεις. Κάποιοι μάλιστα είχαν βρει το τηλέφωνό μου από τον ΟΤΕ και μου τηλεφωνούσαν για να ρωτήσουν. Είναι συγκινητικό να βλέπεις τέτοια διάθεση από τον κόσμο. Ενοχλούσα, λοιπόν, τον Δήμο για πολύ καιρό. Τελικά, τον Οκτώβριο του 2012, είδα ότι υπήρχε καλή διάθεση από το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, και ξεκινήσαμε να το ξαναοργανώσουμε, σε συνεργασία με την κ. Παπαχελά, που ήταν υπεύθυνη του Πνευματικού Κέντρου. Ξεκίνησα μόνη μου, το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Νοεμβρίου, και τον Ιανουάριο ήρθαν και άλλοι ξεναγοί, παλιοί συνάδελφοι, και αρχίσαμε να κάνουμε δυο-τρεις ξεναγήσεις τον μήνα ο καθένας.
»Μέχρι στιγμής, ο θεσμός πηγαίνει πολύ καλά. Στην ξενάγηση της Αθηναϊκής Τριλογίας τον προηγούμενο μήνα ήρθαν πάνω από τετρακόσιοι άνθρωποι. Πλέον, αναγκαζόμαστε να ζητάμε δηλώσεις συμμετοχής, γιατί δεν είναι εύκολο να ‘κουμαντάρεις’ πάνω από 100-150 άτομα. Δεν ακούγομαι από ένα σημείο και μετά, παρ’ όλο που έχω δυνατή φωνή. Ειδικά στα μουσεία, είναι συγκεκριμένος ο αριθμός των ατόμων που μπορεί να μπει. Στο Μουσείο της πόλης των Αθηνών, για παράδειγμα, είχαμε θέσει όριο συμμετοχής τα εβδομήντα άτομα. Ήρθαν λίγο περισσότεροι, βέβαια, κάπως τα βολέψαμε».
«Την Ιστορία την χρειαζόμαστε περισσότερο από ποτέ»
«Είναι τέτοια η διάθεση του κόσμου, που είναι άκρως συγκινητική. Εγώ το λέω, ότι όσο είμαι καλά και μπορώ θα συνεχίζω. Η χαρά που εισπράττεις όταν βλέπεις την ευγνωμοσύνη του κόσμου, και την αγάπη τους, είναι μεγάλη, σε γεμίζει κι εσένα. Ξεκίνησα ξανά αυτές τις ξεναγήσεις γιατί πιστεύω ακράδαντα ότι με το έλλειμμα παιδείας, την κρίση ιδεών και αξιών που μας ταλαιπωρεί χρειαζόμαστε τις ενέσεις αισιοδοξίας τις οποίες παίρνουμε από την Ιστορία. Την Ιστορία τη χρειαζόμαστε τώρα, περισσότερο από κάθε άλλη εποχή.
»Η συμμετοχή του κόσμου έχει αυξηθεί απίστευτα πολύ. Εγώ ας πούμε δεν είχα ποτέ πάνω από 150 ανθρώπους, στις προ του 2011 ξεναγήσεις. Τώρα έρχονται τετρακόσιοι. Και είναι άνθρωποι όλων των ηλικιών, από φοιτητές μέχρι ηλικιωμένοι –άλλοι ενημερωμένοι, που θέλουν να εμβαθύνουν στις γνώσεις τους ή να τις φρεσκάρουν, άλλοι που θέλουν να μάθουν. Νομίζω ότι οφείλεται στην ανάγκη που έχουμε τώρα να θυμηθούμε καλές στιγμές, και να διδαχθούμε από την Ιστορία μας: Γιατί έχουμε περάσει και πολύ χειρότερα, και η Ιστορία κύκλος είναι και γυρίζει. Κι αυτό είναι κάτι που σε γεμίζει αισιοδοξία. Και βέβαια, οι ξεναγήσεις αυτές είναι παράλληλα ένας ευχάριστος περίπατος, που μπορείς να κάνεις χωρίς να ξοδευτείς.
»Θέλουμε όλοι να συνεχίσουμε. Είμαι αισιόδοξη, θέλω να βλέπω το ποτήρι μισογεμάτο. Τα οικονομικά του Δήμου κάποια στιγμή θα βελτιωθούν. Και μέχρι τότε θα συνεχίσω, για ένα-δύο χρόνια τουλάχιστον σίγουρα, να το κάνω εθελοντικά».
Ξεναγώντας… την Αθήνα
«Μου αρέσει πολύ η παλιά Αθήνα. Τα χρόνια του Μεσαίωνα, και της οθωμανικής κυριαρχίας, αλλά και η Αθήνα του 19ου αιώνα» απαντά η κ. Σκουμπουρδή στην ερώτησή μου αν έχει ένα αγαπημένο μέρος για ξενάγηση. «Και τα χρόνια της αθηναϊκής ακμής, βέβαια, δεν μπορώ να πω ότι με αφήνουν ασυγκίνητη. Η Αρχαία Αγορά και ο Κεραμεικός, για παράδειγμα, είναι από τους αγαπημένους μου χώρους για ξενάγηση. Η μεσαιωνική περίοδος, όμως, που είναι καλυμμένη από ένα πέπλο μυστηρίου, γιατί δεν υπάρχουν πολλές ιστορικές πηγές, έχει για μένα μια ιδιαίτερη γοητεία. Την κλασική Αθήνα λίγο πολύ όλοι τη γνωρίζουμε. Μου αρέσει περισσότερο να ασχολούμαι με εποχές τις οποίες έχουμε ‘ψάξει’ λιγότερο».
Τη ρωτάω, κλείνοντας, αν υπάρχει ένα περιστατικό που να θυμάται πιο έντονα, από τις πρόσφατες ξεναγήσεις της. «Ο κόσμος πάντα ρωτάει και πάντα ενδιαφέρεται, κι αυτό με γεμίζει χαρά» μου λέει. «Ένα περιστατικό που θυμάμαι να με είχε συνταράξει ήταν πριν από έναν χρόνο, όταν εμφανίστηκε κάποιος, ένας τύπος παράξενα ντυμένος, και λοιδορούσε τα λεγόμενά μου. Έπαιρνε θέσεις χρυσαυγιτών, όταν ακόμα η Χρυσή Αυγή ήταν ένα περιθωριακό κομμάτι της κοινωνίας. Αμφισβητούσε θέματα δημοκρατικά –γιατί, ξέρετε, εμένα μου αρέσει να είμαι ανατρεπτική, να μην λέω τα πράγματα όπως τα μάθαμε στην Ιστορία στο σχολείο, να ρίχνουμε όλο το φταίξιμο στους άλλους και να βγαίνουμε εμείς, οι Έλληνες, πάντα οι σωστοί κι αδικημένοι. Θέλω να παρουσιάζω τα ιστορικά δεδομένα όσο πιο αντικειμενικά γίνεται.
»Μου είχε κάνει, λοιπόν, τρομερή εντύπωση, με είχε τρομάξει λίγο. Πού βρέθηκε, σκεφτόμουν, τούτος ο άνθρωπος μαζί με τον κόσμο που ξεναγώ; Φάνηκε στην πορεία πώς εξελίχθηκε το φαινόμενο της Χρυσής Αυγής μέσα σε λίγους μήνες. Κατά την προσωπική μου άποψη, η άνοδός της είναι ό,τι χειρότερο μας έχει συμβεί» καταλήγει, αφήνοντάς με να σκεφτώ ότι όντως, όπως λέγαμε προηγουμένως, την Ιστορία τη χρειαζόμαστε τώρα περισσότερο από ποτέ.
