Πανεπιστημίου: Δώδεκα κτίρια με ιστορία

του Νικόλα Γεωργιακώδη

Για την πλειοψηφία των κατοίκων του κέντρου, η Πανεπιστημίου είναι μία ακόμα πολύβουη οδός, όπου μπορούν να βγάλουν το... άχτι (sic) τους για το μποτιλιάρισμα στους δρόμους. Ελάχιστοι πλέον παρατηρούν ότι καθώς κατηφορίζεις από το Σύνταγμα, υπάρχουν πανέμορφα κτίρια - μνημεία διάσπαρτα σε όλο το μήκος της. Κτίρια τα οποία εντυπωσιάζουν με την αρχιτεκτονική τους, κτίρια τα οποία έμειναν να θυμίζουν την ιστορία της Αθήνας όπως αυτή γράφτηκε από τον 19ο αιώνα και μετά.

Ένα αξιόλογο εγχείρημα
Αναζητώντας περισσότερες πληροφορίες για τα κοσμήματα αυτά του κέντρου της πόλης, «πέσαμε» πάνω σε ένα άκρως ενδιαφέρον project του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών με τίτλο «Η αρχαιολογία της πόλης των Αθηνών». Στον εκτενή κατάλογο της ιστοσελίδας φιλοξενούνται παραπάνω από διακόσια ιστορικά κτίρια και μνημεία της Αθήνας, το καθένα με αναλυτικές πληροφορίες για το ιστορικό του background, φωτογραφίες (σύγχρονες και παλαιότερες), κατόψεις και ενδεικτική σχετική βιβλιογραφία. Στο έργο συνεισέφεραν εκτός από τους Ιστορικούς του Ιδρύματος, και αρχιτέκτονες.

«Πρόκειται για ένα πρόγραμμα το οποίο εξελίχθηκε μέσα σε περίπου δύο χρόνια και χωρίζεται σε δύο τομείς. Χρησιμοποιήθηκαν πρωτογενείς πηγές για τις περιγραφές, δηλαδή κείμενα τα οποία αναφέρονται στα κτίρια και τα μνημεία. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει η φωτογραφική τεκμηρίωσή τους με κατόψεις και φωτογραφίες των κτιρίων και των μνημείων», λέει στο In2life o κ. Νίκος Γ. Μοσχονάς, Ιστορικός και Επιστημονικός Υπεύθυνος του έργου και σημειώνει ότι το πρόγραμμα παραμένει ακόμα ανοικτό, ώστε μελλοντικά να προστεθούν καινούργια στοιχεία, αλλά και κτίρια.

Τα «κοσμήματα» της Πανεπιστημίου
Από τα δεκαοκτώ συνολικά κτίρια τα οποία βρίσκονται σε όλο το μήκος του δρόμου, από την πλατεία Συντάγματος μέχρι την Ομόνοια, ξεχωρίσαμε δώδεκα τα οποία παρουσιάζουν έντονο αρχιτεκτονικό και ιστορικό ενδιαφέρον.

Ιλίου Μέλαθρον – Πανεπιστημίου 2
Το τριώροφο αυτό μέγαρο, οικοδομήθηκε μεταξύ 1878 και 1887 για λογαριασμό του ανασκαφέα της Τροίας και των Μυκηνών Ερρίκου Σλήμαν, ενώ σήμερα φιλοξενεί το Νομισματικό Μουσείο. Εκείνη την περίοδο υπήρξε το πλουσιότερο ιδιωτικό κτίριο της Αθήνας και θεωρείται το σημαντικότερο έργο του αρχιτέκτονα Ernst Zille. Συνδυάζει αρμονικά στοιχεία της ιταλικής αναγέννησης (τοξοστοιχίες της πρόσοψης) με στοιχεία του αθηναϊκού νεοκλασικισμού όπως τα αετώματα και πουλήθηκε το 1927 στο ελληνικό δημόσιο, στεγάζοντας διαδοχικά το Συμβούλιο Επικρατείας και τον Άρειο Πάγο. Το 1935 αφαιρέθηκαν τα αγάλματα αρχαίων θεών που υπήρχαν στο μπροστινό του μέρος, ενώ το 1984 το μέγαρο περιήλθε στην δικαιοδοσία του Υπουργείου Πολιτισμού. Ένα χρόνο μετά πραγματοποιήθηκε μια πρώτη αποκατάστασή του, ενώ η στα μέσα της δεκαετίας του 2010 ολοκληρώθηκε και η δεύτερη αποκατάσταση. Στην όαση του κήπου του λειτουργεί και ένα πολύ ωραίο καφέ. Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα-Σάββατο: 9:00-23:00, Kυριακή: 9:00-15:00, τηλ: 210 3610067.

Καθολικός Ναός Αγίου Διονυσίου – Πανεπιστημίου & Ομήρου 9
Αναγεννησιακή γοητεία στο κέντρο της Αθήνας; Γιατί όχι; Η Καθολική αυτή εκκλησία άρχισε να χτίζεται το 1853 από τον φημισμένο Γερμανό αρχιτέκτονα Leo von Klenze, ο οποίος σχεδίασε μια μεγαλοπρεπή τρίκλιτη βασιλική νεο-αναγεννησιακού ρυθμού. Η οικοδόμηση όμως διακόπηκε αμέσως μετά τη θεμελίωση, ελλείψει πόρων. Τότε ανέλαβε την επίβλεψη των εργασιών ο Λύσανδρος Καυταντζόγλου, ο οποίος το 1858 πρότεινε μια παραλλαγή του αρχικού σχεδίου σε μικρότερες διαστάσεις, λιτότερο διάκοσμο και χωρίς κωδωνοστάσιο. Αν και ημιτελής, ο ναός λειτούργησε για πρώτη φορά το 1865. Την περίοδο 1875- 1891 συμπληρώθηκαν το Ιερό Βήμα, τα προπύλαια και κάποια άλλα στοιχεία, ενώ την δεκαετία του 1890 κατασκευάστηκαν το Μόναχο και προστέθηκαν τα εντυπωσιακά βιτρώ. Οι προσθήκες συνεχίστηκαν μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, το 1960 επιχειρήθηκε μια πρώτη ανακαίνιση, ενώ την περίοδο 1992-1998 πραγματοποιήθηκε πλήρης εξωτερική και εσωτερική αποκατάσταση.

Τράπεζα της Ελλάδος - Πανεπιστημίου 21
Το «αυστηρού» ύφους αυτό κτίριο, χτίστηκε μεταξύ 1933 και 1938 σε σχέδια τριών αρχιτεκτόνων (Νικόλαου Ζουμπουλίδη, Κίμωνα Λάσκαρι και Κωνσταντίνου Παπαδάκη). Σύμφωνα με τους ειδικούς, η πρόσοψη του κτιρίου μιμείται σχεδόν απόλυτα τα Παλαιά Ανάκτορα, σχεδιασμένα από τον Gaertner έναν αιώνα νωρίτερα, ενώ αν την παρατηρήσει κανείς προσεκτικά πιθανώς να βρει αρκετές ομοιότητες με την πρόσοψη της Βουλής των Ελλήνων. Από το 1983, η Τράπεζα της Ελλάδος έχει χαρακτηριστεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο.

Οφθαλμιατρείο – Πανεπιστημίου 26 & Σίνα

Από μακριά νομίζεις ότι πρόκειται για βυζαντινή εκκλησία, όμως τα φαινόμενα εν τέλει απατούν. Το εντυπωσιακό αυτό κτίριο, το οποίο χτίστηκε ως οφθαλμολογικό νοσοκομείο και έχει την ίδια χρήση μέχρι σήμερα ξεκίνησε να οικοδομείται το 1847 από τον Δανό αρχιτέκτονα Χάνσεν, όμως οι εργασίες διακόπηκαν στο ύψος του ημιυπογείου το 1850 ελλείψει πόρων. Το έργο συνεχίστηκε εν τέλει και την σκυτάλη παρέλαβε από τον Χάνσεν ο Λύσανδρος Καυταντζόγλου, ο οποίος πρόσθεσε την προεξοχή της κυρίας εισόδου και ακολουθώντας κατά την ολοκλήρωσή του έναν βυζαντινότροπο ρυθμό.

Την περίοδο 1867-1869 προστέθηκε ένας ακόμα όροφος, το 1881 ένα υπερώο στο δώμα και την περίοδο 1910-1915 το βοηθητικό κτίσμα των εξωτερικών ιατρείων. Ο… περίεργος βυζαντινισμός του έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τον επιβλητικό νεοκλασικισμό της Αθηναϊκής τριλογίας, που βρίσκεται ακριβώς απέναντι.

Αθηναϊκή τριλογία: Εθνική Πινακοθήκη – Πανεπιστήμιο Αθηνών – Ακαδημία Αθηνών

Από πολλούς θεωρούνται ό,τι πιο όμορφο έχει να επιδείξει η Αθήνα στο κέντρο της: Η αθηναϊκή τριλογία του νεοκλασικισμού δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητη – αυτός άλλωστε ήταν και ο στόχος της κατασκευής της, που τέθηκε με την ίδρυση του Νεοελληνικού κράτους. Πρόκειται φυσικά για το Μέγαρο της Εθνικής Βιβλιοθήκης, την Ακαδημία Αθηνών και το Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Η Εθνική Βιβλιοθήκη (ή Βαλλειάνειος) αποτελείται από τρία μέρη, με το βασικότερο να είναι το κεντρικό αναγνωστήριο, με τους στύλους ιωνικού ρυθμού και την γυάλινη οροφή. Για να φτάσει κανείς σε αυτό, περνά από δωρικούς κίονες-αναφορές στον Ναό του Ηφαίστου και φυσικά από την διπλή καμπυλωτή αναγεννησιακή σκάλα. Το κτίριο ολοκληρώθηκε το 1902, ενώ την μελέτη του κτιρίου ανέλαβε ο Θεόφιλος Χάνσεν και την αρχιτεκτονική επίβλεψη ο Ερνέστο Τσίλλερ. Πλέον, η Εθνική Βιβλιοθήκη αναμένεται να μεταφερθεί στο Δέλτα του Φαλήρου, σε ένα μεγαλόπνοο αρχιτεκτονικό σχέδιο, χρηματοδοτούμενο από το Ίδρυμα Νιάρχος. Δείτε σε παλιότερο δημοσίευμα του In2life πώς θα είναι η Νέα Εθνική Βιβλιοθήκη και η Νέα Λυρική Σκηνή.


Η Ακαδημία Αθηνών ολοκληρώθηκε το 1887 πάνω σε μελέτες και πάλι του Χάνσεν και του Τσίλλερ και φημίζεται για το μεγάλο αέτωμα της ιωνικής εισόδου, καθώς και για τα αγάλματα του περίβολου από τον γλύπτη Δρόση – δεσπόζουν η Αθηνά και ο Απόλλων, καθώς και ο Σωκράτης και ο Πλάτωνας που… μελετούν. Μάθετε τα πάντα για την Ακαδημία σε παλιότερο δημοσίευμα του In2life.


Τέλος, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών είναι το τελευταίο κομμάτι της Τριλογίας και ιδρύθηκε το 1837, αποτελώντας το πρώτο πανεπιστήμιο της Ελλάδας αλλά και των Βαλκανίων. Πρόκειται για ομάδα κτιρίων που σχηματίζουν διπλό «Τ» με δύο ιστορικές αυλές με εξωτερικά αγάλματα και χαρακτηρίζονται από αυστηρές γραμμές. Σήμερα, λειτουργεί ως έδρα του Πανεπιστημίου, στεγάζοντας την Πρυτανεία, τη Σύγκλητο και την Μεγάλη Αίθουσα Τελετών.


Εθνική Κτηματική Τράπεζα – Πανεπιστημίου 40
Ακόμα ένα εντυπωσιακό νεοκλασικό κτίριο της Πανεπιστημίου, το οποίο οικοδομήθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα και για δεκαετίες μετά στέγασε τραπεζικά καταστήματα. Αρχικά υπήρξε έδρα της Λαϊκής Τράπεζας (1905), ενώ το 1980 περιήλθε στην Εθνική Κτηματική Τράπεζα. Εκείνη τη χρονιά, ο αρχιτέκτονας Αλέξανδρος Καλλιγάς σχεδίασε μια λύση η οποία περιλάμβανε τη διατήρηση και αποκατάσταση του κτιρίου στην αρχική του μορφή, αλλά την προσθήκη ενός εντελώς μοντέρνου πολυώροφου οικοδομήματος ακριβώς πίσω από το νεοκλασικό. Η αρχιτεκτονική αυτή παρέμβαση, παρά τις επικρίσεις που δέχτηκε από πολλούς αρχιτέκτονες της εποχής, υπήρξε η πρώτη μιας σειράς αντίστοιχων αλλαγών (νεοκλασσικό μπροστά – υπερμοντέρνο πίσω) σε κτίρια της Αθήνας. Το 1998, η Εθνική Κτηματική Τράπεζα απορροφήθηκε πλήρως από την Εθνική Τράπεζα, στην οποία περιήλθε και το διπλό πλέον μέγαρο, το οποίο υπέστη νέες μετατροπές στην διατηρητέα πρόσοψή του.

Αρσάκειο Παρθεναγωγείο – Πανεπιστημίου 47-49
Παραμένει μέχρι σήμερα ένα από τα πιο επιβλητικά νεοκλασσικά της Πανεπιστημίου. Το Παρθεναγωγείο οικοδομήθηκε από το 1846 μέχρι το 1852 για λογαριασμό της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας και ολοκληρώθηκε χάρη στη δωρεά του εθνικού ευεργέτη Απόστολου Αρσάκη. Για την οικοδόμηση του κτιρίου χρησιμοποιήθηκαν πέτρες από την Ακρόπολη, ενώ χαρακτηριστική είναι η κεντρική του πόρτα, διακοσμημένη με δωρικούς ημικίονες, πάνω από τους οποίους υπάρχει αέτωμα διακοσμημένο με την κεφαλή της θεάς Αθηνάς. Το κτίριο θεωρείται από τους ιστορικούς ως «η αυθεντικότερη έκφραση ενός ‘εξελληνισμένου νεοκλασικισμού’». Στην πρόσοψή του χτίστηκαν το 1936 εμπορικά καταστήματα τα οποία κατεδαφίστηκαν το 1984 στο πλαίσιο της αποκατάστασής του. Μετά το πέρας της, στο κτίριο στεγάζεται μέχρι σήμερα το Συμβούλιο της Επικρατείας.

Κινηματοθέατρο "Rex" – Πανεπιστημίου 48
Το Σικιαρίδειο μέγαρο όπου στεγάστηκε ο κινηματογράφος, σχεδιάστηκε από τους αρχιτέκτονες Βασίλειο Κασσάνδρα και Λεωνίδα Μπόνη και κτίστηκε μεταξύ 1935 και 1937. Περιλάμβανε εκτός από το Rex, ένα θέατρο ακριβώς πάνω από τον κινηματογράφο (Κοτοπούλη) και μια αίθουσα χορού στο υπόγειο, η οποία τελικά λειτούργησε ως κινηματογράφος επικαίρων και παιδικών έργων, το γνωστό "Σινεάκ".

Αποτελεί το πρώτο μοντέρνο κινηματογράφο της Αθήνας, με τις… χολιγουντιανές προδιαγραφές του να γίνονται εμφανείς τόσο από την αμερικάνικης τεχνοτροπίας πρόσοψή του, όσο και από τα πολλά στοιχεία Art Deco. Το 1982 κάηκε και πέντε χρόνια αργότερα περιήλθε στο Υπουργείο Πολιτισμού ως διατηρητέο. Από το 1991 και με αρκετές... διακοπές ανεβαίνουν παραστάσεις του Εθνικού Θεάτρου, με πιο πρόσφατη τα Κόκκινα Φανάρια.

Ξενοδοχείο "Παλλάδιον" - Πανεπιστημίου 54 & Μπενάκη
Θαυμάσια ανακαινισμένο, το τετραώροφο αυτό κτίριο οικοδομήθηκε το 1915 και εντάσσεται στην γραμμή ανέγερσης μεγάλων οικοδομών «εκμετάλλευσης» για εύπορους πελάτες και ενοικιαστές της εποχής. Λειτούργησε ως ξενοδοχείο, αρχικά με την επωνυμία «Πριγκίπησσα Σοφία» (1915-1917) και ύστερα ως «Παλλάδιον». Μαζί με το ξενοδοχείο «Εξέλσιορ», αποτελούν τα πρώτα μεγάλα ξενοδοχεία της πρωτεύουσας.

Ξενοδοχείο «Εξέλσιορ»
Το τεράστιο αυτό κτίριο το οποίο «βλέπει» στην Πατησίων, την Πανεπιστημίου και την πλατεία Ομονοίας, οικοδομήθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα, κατά πάσα πιθανότητα βάσει σχεδίων του αρχιτέκτονα Ernst Ziller και αποτελεί χαρακτηριστικό προϊόν αυτού που οι ιστορικοί χαρακτηρίζουν ως «εκλεκτικιστικού ιστορισμού». Για ένα μεγάλο διάστημα λειτούργησε ως ξενοδοχείο, αρχικά με την επωνυμία "Βικτώρια" και ύστερα ως «Εξέλσιορ». Διέθετε εκατό δωμάτια και καφεζαχαροπλαστείο –ζυθοπωλείο στο ισόγειο, όμως μεταπολεμικά παρήκμασε, αν και συνέχισε να λειτουργεί μέχρι και την δεκαετία του ’50. Σταδιακά η χρήση των ορόφων εγκαταλείφτηκε, ενώ στο ισόγειό του στεγάστηκαν διάφορα εμπορικά καταστήματα. Το κτίριο πέρασε στην ιδιοκτησία της Εθνικής Τράπεζας σταδιακά, ενώ το 1979 οι όψεις του χαρακτηρίστηκαν ως διατηρητέες από το Υπουργείο Πολιτισμού.

*Ευχαριστούμε τον κ. Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, Ιστορικό και Διευθυντή Ερευνών Ινστιτούτου Νεοελληνικών Ερευνών Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών για τις υποδείξεις και πολύτιμες πληροφορίες του.