Όσα δεν ξέρατε για τον φασισμό

του Γιώργου Κόκουβα

Είναι 9 Νοεμβρίου του 1938. Τα πρωτοπαλίκαρα του SA, της παραστρατιωτικής πτέρυγας του γερμανικού Ναζιστικού Κόμματος περιμένουν να νυχτώσει, ξεχύνονται στους δρόμους της Βιέννης και πολλών άλλων πόλεων και αρχίζουν να σπάνε τις βιτρίνες χιλιάδων εβραϊκών καταστημάτων, να ξυλοκοπούν βίαια και να σκοτώνουν όποιον δεν ανταποκρίνεται στα άρεια standards τους.

Είναι η νύχτα που έμεινε στην Ιστορία ως «Κρυστάλλινη». Κρυστάλλινη και εύθραυστη, όπως οι βιτρίνες των καταστημάτων, τα τζάμια των συναγωγών και τα κεφάλια των ανθρώπων που έσπασαν εκείνο το βράδυ σε όλο το Τρίτο Ράιχ. Με πρωτοβουλία της Οργάνωσης «UNITED» (Ενωμένοι για την Διαπολιτισμική δράση), η 9η ημέρα του Νοεμβρίου, σε ανάμνηση αυτών των γεγονότων, έχει καθιερωθεί ως Ευρωπαϊκή Ημέρα κατά του Φασισμού.

Φυσικά, η «κακή λέξη από “φ”» δεν χρησιμοποιείται πλέον στα μέρη μας μόνο για επετειακούς λόγους. Τον τελευταίο χρόνο, ζούμε με την «φαγούρα» ενός ερωτήματος: Είναι ή όχι politically correct να αναφέρουμε την έννοια συσχετίζοντάς την με τις πολιτικές εξελίξεις; Γεννιέται στην Ελλάδα το νέο ράιχ; Είναι καλύτερα να αγνοούμε την ύπαρξή του, μήπως έτσι πειστούμε ότι δεν υπάρχει; Έχει ή όχι φασίστες η ελληνική βουλή;

Οι τρέχουσες εξελίξεις προσφέρονται για πάρτι χαρακτηρισμών και αναμόχλευση λέξεων από «φ». Τελικά, όμως, όσες φορές κι αν τον χρησιμοποιούμε ως έννοια σήμερα, ξέρουμε τι είναι ο φασισμός; Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα, ψάχνουμε όσα πιθανώς δεν γνωρίζατε -ή δεν (θέλετε να) θυμάστε- για την απειλή που επιστρέφει.

*Από πού κρατά η ετυμολογική σκούφια του φασισμού;
Ο όρος προέρχεται από την ιταλική λέξη «fascismo», η οποία με την σειρά της έχει τις ρίζες της στην λατινική λέξη «fasces», που ήταν ράβδοι δεμένοι σφιχτά μαζί γύρω από ένα τσεκούρι. Στην αρχαία Ρώμη, αυτό ήταν σύμβολο της εξουσίας του δικαστή, ενώ τέτοιους πέλεκεις κράδαιναν οι ραβδούχοι του, ώστε με εντολή του να εκτελούν θανατικές ποινές. Ο όρος σχετίζεται επίσης και με τα fasci, πολιτικές ενώσεις στην Ιταλία, αντίστοιχες των εργατικών συνδικάτων. Το νόημα του συμβόλου είναι το γνωστό «η ισχύς εν τη ενώσει»: Πολλές ράβδοι μαζί είναι δυσκολότερο να διασπαστούν.

*Και η κοινωνική σκούφια του;
Πολλές επιρροές από φιλοσοφικά και κοινωνικά κινήματα είχε ο φασισμός, αλλά η πρώτη φορά που αναφέρθηκε επίσημα ήταν το 1915. Ο Μπενίτο Μουσολίνι αναδείχθηκε ηγέτης του Fasci d’Azione Rivoluzionaria, μιας ομάδας που είχε ως θέση τον πόλεμο ώστε να ελευθερωθούν εδάφη που διεκδικούσε η Ιταλία, από την Γερμανία και την Αυστρία. Μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Μουσολίνι καταφέρεται εναντίον του σοσιαλισμού με τα εξής λόγια: «Κηρύττουμε πόλεμο ενάντια στον σοσιαλισμό, όχι επειδή είναι ο σοσιαλισμός, αλλά επειδή έχει στραφεί ενάντια στον εθνικισμό».

Για να προσελκύσουν και τους συντηρητικούς ψηφοφόρους της δεξιάς, οι φασίστες του Μουσολίνι υιοθέτησαν αρχές όπως η στήριξη των οικογενειακών αξιών – με έμφαση στον ρόλο της μητέρας, και ως εκ τούτου όχι της εργαζόμενης γυναίκας, ενώ πόνταραν στην «επαναστατική» φύση του κινήματός τους, ενάντια στην μπουρζουαζία. Κι ενώ ως τότε ήταν μια ομάδα μόλις χιλίων ατόμων, όταν πήραν θέση στο πολιτικό φάσμα της δεξιάς, εκτοξεύθηκαν στους 250.000. Αυτό που έκαναν στην ουσία ο Μουσολίνι και τα «παλικάρια με τα μαύρα πουκάμισα» ήταν να επιτίθενται με την βία σε έδρες σοσιαλιστικών οργανώσεων, να εξιταλίζουν τον πληθυσμό ιταλικών πόλεων και τελικά να στοχεύσουν στην κατάληψη της Ρώμης, η οποία και πραγματοποιήθηκε το 1922. Η Ιταλία είχε και επισήμως πρωθυπουργό έναν φασίστα.



*Τις ευλογίες της στο φασιστικό κίνημα της Ιταλίας έδωσε μέσα στα επόμενα χρόνια και η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, αφού το 1929 το καθεστώς υπέγραψε συμφωνία με την Εκκλησία, παραχωρώντας της κυριαρχία στα εδάφη που είχε καταλάβει τον προηγούμενο αιώνα.

*Φασισμός ή ναζισμός;
Πολλοί χρησιμοποιούν αδιακρίτως τις δύο λέξεις ως συνώνυμες. Ποιες είναι όμως οι διαφορές τους; Αξίζει να πούμε ότι ο Αδόλφος Χίτλερ ήταν ένας από τους πρώτους θαυμαστές του φασιστικού κινήματος, ενώ έναν μόλις μήνα μετά την «Επέλαση στην Ρώμη», ο Φύρερ άρχισε να οργανώνει το δικό του Ναζιστικό Κόμμα στα πρότυπα του Μουσολίνι – μάλιστα ο Χίτλερ επιχείρησε μια αντίστοιχη Επέλαση στο Βερολίνο το 1923, χωρίς όμως επιτυχία.

Κι ενώ ο φασισμός ορίζεται ως ριζοσπαστική αυταρχική εθνικιστική ιδεολογία με το έθνος και την βιολογική του φύση στο επίκεντρο, ώστε να κινητοποιήσει την εθνική ενότητα, ο ναζισμός αποτελεί την γερμανική παραλλαγή του, που επιχείρησε το Ναζιστικό Κόμμα κατά τον Μεσοπόλεμο, και έκανε τις εξής σαφείς προσθήκες στο ιδεολογικό φάσμα: Αντισημιτισμός και βιολογικός ρατσισμός. Χωρίς περιστροφές, ο εθνικισμός παντρεύεται με την βία, και η Άρεια φυλή στρέφεται εναντίον των Εβραίων, των αλλοδαπών εν γένει, των ομοφυλόφιλων, των ατόμων με κινητικά ή διανοητικά προβλήματα και οτιδήποτε «μολυσμένου».

*Ο απολογισμός των Κρυστάλλων
Χέρι-χέρι, ναζισμός και φασισμός σπέρνουν τον «ιό» του εθνικισμού στους λαούς τους. Ο Χίτλερ, και επισήμως «Φύρερ» την δεκαετία του ’30, οργανώνει τα δικά του παλικάρια, τα οποία (χωρίς την χιτλερική έγκριση, υποστηρίζουν κάποιοι ιστορικοί) προβαίνουν την 9η Νοεμβρίου του ’38 στα βίαια επεισόδια της Νύχτας των σπασμένων γυαλιών. Οι αστυνομικές αρχές κοιτούσαν άπραγες το πογκρόμ σε δεκάδες πόλεις, ενώ τα γυαλιά από τις βιτρίνες και τις συναγωγές κάλυπταν τους δρόμους. Ο απολογισμός; 91 νεκροί Εβραίοι, 30.000 «αιχμάλωτοι», πολλοί εκ των οποίων οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, 1.000 καμμένες συναγωγές, πάνω από 7.000 κατεστραμμένα καταστήματα και λεηλατημένα εβραϊκά σπίτια, νοσοκομεία και σχολεία.

Αφορμή (ή απλώς δικαιολογία) των βιαιοπραγιών ήταν η δολοφονία ενός Γερμανού πρέσβη από έναν Εβραίο, αλλά αυτό που στην ουσία σηματοδότησε η Νύχτα των Κρυστάλλων ήταν μια πρόβα του Ολοκαυτώματος.

*Μία από τις σημαντικότερες Ελληνίδες σκηνοθέτιδες, η Τώνια Μαρκετάκη, παρουσίασε το 1992 την ταινία «Κρυστάλλινες Νύχτες», σε σενάριο της αξέχαστης Μαλβίνας Κάραλη. Πρόκειται για την ιστορία μιας Γερμανίδας που ζει στην Αθήνα, παντρεμένη με Έλληνα αξιωματικό, αλλά ερωτεύεται έναν νεαρό Εβραίο που κουβαλά πάγο. Δείτε το trailer της ταινίας παρακάτω:


*Εγκλήματα κατά τις ανθρωπότητας
Προφανώς το μεγαλύτερο πλήγμα που έφερε η θεωρία στην οποία βασίζεται ο φασισμός και ο ναζισμός ήταν η αντισημιτική έξαρση που οδήγησε στο Ολοκαύτωμα. Στους θαλάμους αερίων ξεψύχησαν ένα εκατομμύρια παιδιά, τρία εκατομμύρια άνδρες και δύο εκατομμύρια γυναίκες, κι ο μόνος λόγος ήταν… τα εβραϊκά τους γονίδια.



Την ίδια περίοδο, οι Ιάπωνες ανακάλυπταν επίσης την «γοητεία» του φασισμού, πραγματοποιώντας μαζική σφαγή Κινέζων πολιτών. Ακόμη και στα μέρη μας, η εβραϊκή κοινότητα, που για παράδειγμα άκμαζε στην Θεσσαλονίκη, κρατώντας την εμπορική της ζωή στα χέρια της, είδε όχι μόνο τις κατοχικές δυνάμεις, αλλά και πολλούς Έλληνες να εκμεταλλεύονται το αντισημιτικό κλίμα και να λεηλατούν τις περιουσίες τους, όσο οι ίδιοι μεταφέρονταν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Το μεγαλύτερο, ίσως, έγκλημα, πάντως, ήταν η απώθηση των γεγονότων αυτών από την μνήμη της ανθρωπότητας. Μετά τον Πόλεμο, το αντικομμουνιστικό κλίμα στον πλανήτη συνέβαλε στο να «ξεχάσουν» οι συμμαχικές δυνάμεις τα καμώματα του φασισμού, ενώ στην Ιταλία παρατηρήθηκε... «ιστορική αμνησία» - πρόσφατα για παράδειγμα, ο πρώην πρωθυπουργός Σίλβιο Μπερλουσκόνι δήλωσε δημόσια πως «ο Μουσολίνι έστελνε τον κόσμο διακοπές», αρνούμενος πως υπήρχαν στην χώρα του στρατόπεδα συγκέντρωσης.

*Μια λέξη ταμπού
Επισήμως, ο φασισμός ξεκίνησε ως έννοια που δήλωνε την «ριζοσπαστική απολυταρχική εθνικιστική ιδεολογία». Μετά από τα παραπάνω εγκλήματα, όμως, σταδιακά ο όρος κατέληξε να αποτελεί προσβολή: Όσοι «γλυκοκοιτάζουν» την θεσμική καταπίεση των ατομικών ελευθεριών, οι φονταμενταλιστές, οι ρατσιστές και πάσης φύσεως απόλυτες θέσεις κρίνονται με την ετυμηγορία «φασισμός». Ο George Orwell, αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, έγραψε πως πρόκειται για λέξη που δεν είχε πια κανένα απολύτως νόημα.

*Νεο-ναζισμός και νέο-φασισμός

Στην χώρα μας, ο φασισμός πρωτοεμφανίστηκε με το Εθνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα το 1932, ενώ κατά την Επταετία της Χούντας, ο νέο-φασισμός βρήκε πρόσφορο έδαφος για να γίνει πραξικοπηματική κυβέρνηση. Ο νεοναζισμός, επίσης, επισκέφθηκε την ανθρωπότητα με στόχο την αναβίωση του Ναζισμού, και επανέφερε τις ιδεολογίες του εθνικισμού, των φυλετικών διακρίσεων, της ξενοφοβίας, της ομοφοβίας και του αντισημιτισμού, μέσα από την «λευκή» λατρεία των skinheads και των εθνικιστικών κινημάτων.

Επισημαίνουμε πάντως, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό, πως αν πληκτρολογήσετε στο Google την λέξη «fascism», το τρίτο δημοφιλέστερο αποτέλεσμα, μετά από δύο ορισμούς του όρου, είναι ένα δημοσίευμα του Independent με τίτλο «Ο φασισμός ξαναγεννιέται από τα βάθη της ελληνικής αγανάκτησης». Τα σχόλια δικά σας.