Ηθικά διλήμματα: Εσείς τι θα κάνατε;

του Γιώργου Κόκουβα

Θυμάστε την σκηνή από τον «Σκοτεινό Ιππότη», όπου ο Τζόκερ καταλαμβάνει δύο πλοία, ένα που μεταφέρει βαρυποινίτες και ένα με συνηθισμένους ανθρώπους, και τους εφοδιάζει με δύο πυροκροτητές; Αν κάποια από τις δύο ομάδες αποφασίσει να πατήσει το κουμπί πρώτη, το άλλο πλοίο ανατινάζεται και σώζονται οι ίδιοι, ενώ αν δεν το πατήσει κανείς, και τα δύο πλοία γίνονται θρύψαλα.

«Η ζωή μου ο θάνατός σου», το καλό και το κακό, η παράβαση ηθικών κανόνων για έναν ανώτερο σκοπό ή ακόμη και τα κινηματογραφικά παιχνίδια του Μπάτμαν αποτελούν το υλικό της φιλοσοφικής σκέψης. Γιατί, ενώ η επιστημονική έρευνα διαθέτει εργαστήρια, μικροσκόπια και πειραματόζωα, η φιλοσοφία δεν έχει κανένα άλλο υλικό για πειραματισμό παρά την σκέψη και πολλά, πολλά ακραία ερωτήματα. Τα περισσότερα βέβαια δεν έχουν ακόμη βρει την σωστή απάντηση –πιθανότατα γιατί δεν υπάρχει σωστή ή λάθος απάντηση- ωστόσο δίνουν τροφή για σκέψη από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Διαβάστε παρακάτω περίφημα ηθικά διλήμματα που έθεσαν κατά καιρούς οι ειδικοί και δείτε πώς αυτά συνδέονται με την πραγματική ζωή. Φυσικά, περιμένουμε την δική σας απάντηση σε κάθε δίλημμα στο τέλος του κειμένου.

Ο βιολιστής και εμείς

Μια μέρα ξυπνάτε σε ένα νοσοκομείο. Στο διπλανό κρεβάτι βρίσκεται ξαπλωμένος ένας διεθνούς φήμης βιολιστής που έχει διασωληνωθεί με εσάς μέσω διάφορων μηχανημάτων και καλωδίων. Σας αποκαλύπτεται πως έχετε απαχθεί από την Κοινότητα των Μουσικόφιλων, που σας ζητά να μείνετε συνδεδεμένος με τον μεγάλο μουσικό επί εννέα μήνες, αφού αυτός είναι ο μόνος τρόπος να παραμείνει ζωντανός και να θεραπευτεί. Δεν θα πάθετε απολύτως τίποτα, ενώ κανείς άλλος εκτός από εσάς δεν μπορεί να τον σώσει. Νιώθετε υποχρεωμένοι να το υπομείνετε;

Η δημιουργός του διλήμματος αυτού, η φιλόσοφος Judith Thomson, πιστεύει πως η απάντηση είναι «όχι». Θα ήταν πολύ γενναιόδωρο εκ μέρους σας αν το κάνατε, υποστηρίζει, αλλά δεν έχετε την υποχρέωση να μείνετε, ακόμη κι αν αυτό ισοδυναμεί με τον θάνατο αυτού του σημαντικού ανθρώπου.

Πώς συνδέεται το παραπάνω δίλημμα με την πραγματική ζωή; Η Thomson το δημιούργησε ως ένα δείγμα των υποχρεώσεων μιας εγκύου. Όπως λέει η ίδια, εφόσον η γυναίκα είχε λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα αντισύλληψης, δεν έχει την υποχρέωση να διατηρήσει την εγκυμοσύνη και να «δίνει ζωή» στο άγνωστο ακόμη σ’ αυτή πλάσμα που είναι συνδεδεμένο με την ίδια. Ως εκ τούτου, νομιμοποιείται ηθικά η άμβλωση.

Οι τύχες των «πέντε»

Άλλο ένα ηθικό δίλημμα που θέτουν οι φιλόσοφοι είναι αυτό της θυσίας του ενός για την σωτηρία πολλών. Η Βρετανίδα φιλόσοφος Philippa Foot υποστηρίζει πως αν την στιγμή που ένας γιατρός ετοιμάζεται να χορηγήσει μία μεγάλη δόση φαρμάκου για να σώσει την ζωή ενός ασθενή, εμφανιστούν πέντε ακόμη ασθενείς που αν δεν πάρουν κάποια δόση από το ίδιο φάρμακο θα πεθάνουν, τότε η σωστή απόφαση είναι να διαιρεθεί το φάρμακο διά του πέντε και να σωθούν οι περισσότεροι, ακόμη κι αν δεν ζήσει ο πρώτος.

Η επίσης διακεκριμένη φιλόσοφος Elizabeth Anscombe διαφωνεί: «Δεν βλέπω κάτι το μεμπτό στο να χορηγηθεί το φάρμακο στον πρώτο ασθενή και οι άλλοι πέντε να αφεθούν στην μοίρα τους», λέει. Κάπου εδώ ταιριάζει άλλο ένα ηθικό δίλημμα της «πεντάδας», το οποίο λαμβάνει χώρα σε μία σπηλιά.

Βρίσκεστε σε μια σπηλιά με άλλους πέντε τουρίστες, όταν κάποια βράχια πέφτουν και φράσσουν την είσοδο. Για καλή σας τύχη, ανακαλύπτετε ένα άνοιγμα πιο μέσα και παροτρύνετε τους υπόλοιπους να βγουν ένας-ένας. Ο πρώτος που προσπαθεί να βγει όμως είναι πολύ ευτραφής, σκαλώνει στην τρύπα του βράχου και είναι αδύνατον να ξεκολλήσει. Το μόνο που έχετε μαζί σας είναι λίγος δυναμίτης, όχι τόσο δυνατός για να ρίξει τα βράχια, αλλά αρκετός για να ανατινάξει τον παχουλό τουρίστα και να ανοίξει την δίοδο στους υπόλοιπους πέντε. Τι θα κάνατε; Νομιμοποιείται μια δολοφονία, για να σωθεί κάποιος άλλος; Σκεφτείτε το θέμα από την αντίθετη σκοπιά: Αν ήσαστε ο… παχουλός τουρίστας, κολλημένος στον βράχο, τι θα συμβουλεύατε τους άλλους πέντε να κάνουν;

Φιλοσοφώντας… ψηφιακά

Προφανώς, οι φιλόσοφοι δεν είναι οι μόνοι τους οποίους απασχολούν παρόμοια ζητήματα. Λίγο ή πολύ, τέτοια ερωτήματα έχουν περάσει από το μυαλό όλων μας. Αν δεν ανήκετε στο «λίγο» αλλά στο «πολύ», η ιστοσελίδα Quose.com είναι φτιαγμένη για εσάς. Πρόκειται για μια κοινότητα χρηστών που επικροτεί τον προβληματισμό, την συζήτηση, τα επιχειρήματα και την σκέψη περί ηθικών ζητημάτων, ενώ η λειτουργία της είναι απλή: Ο κάθε χρήστης μπορεί να θέσει ένα ηθικό ερώτημα, το οποίο λαμβάνει τον χαρακτήρα ενός forum thread, όπου ο καθένας μπορεί να εκφράσει την γνώμη του και τις σκέψεις του περί του ζητήματος.

«Αν μπορούσατε να αλλάξετε με έναν μαγικό τρόπο την ζωή σας, θα γινόσασταν ένας διάσημος καλλιτέχνης/αθλητής/rock star ή θα θέλατε απλώς να παραμείνετε ο εαυτός σας;», «Είναι 100% επιλήψιμο να εγκαταλείπεις τον σύντροφό σου επειδή έμαθες πως πάσχει από μια σοβαρή ασθένεια;», «Είναι ηθικά σωστό να αγοράζεις πειρατικά CD;», και εκατοντάδες ακόμη ερωτήματα που σας απασχολούν για κάποιο προσωπικό σας ζήτημα ή απλώς σας περνούν από το μυαλό, μπορούν να συζητηθούν στο εν λόγω site. Το concept είναι να θέτονται οι δύο ακραίες απαντήσεις σε ένα ερώτημα για να διαπιστωθεί τελικά προς ποια πλευρά κινείται η πλειοψηφία.

Κι αν πιστεύετε πως όλα αυτά αποτελούν βαριά φιλοσοφία, υπάρχει και η άλλη πλευρά των ηθικών διλημμάτων, αυτή του χιούμορ. Διαβάστε εδώ την ελληνική εκδοχή ενός ηθικού διλήμματος που περιλαμβάνει έναν κατακλυσμό στον Πειραιά, έναν φωτογράφο και τον… Έλληνα πρωθυπουργό που πνίγεται. Εσείς τι θα κάνατε;