Οι ουρανοξύστες της Αθήνας: Όταν κοιτάς από ψηλά

του Γιώργου Κόκουβα

Η πόλη που γέννησε τον ευρωπαϊκό πολιτισμό έχει το προνόμιο να κοιτάει αφ’ υψηλού τις υπόλοιπες πρωτεύουσες του κόσμου. Μεταφορικά μόνο αποκτά αυτό το δικαίωμα λόγω της ιστορίας της, καθώς στην κυριολεξία, οι Αθηναίοι μέσα από τα κτίριά τους δεν απολαμβάνουν θέα από (πολύ) ψηλά.

Την απουσία ψηλών κτιρίων την αντιλαμβάνεται κανείς με μια ματιά στην πανοραμική θέα της Αθήνας. Αν κοιτάξουμε την πόλη από τον Λυκαβηττό, θα δούμε ότι λίγα είναι τα κτίρια που ξεχωρίζουν από το τσιμεντένιο επίπεδο των πολυκατοικιών. Αυτή την εικόνα αντικρίσαμε και αναρωτηθήκαμε ποια είναι τα ψηλότερα κτίρια, που αποτελούν εξαίρεση στον «χαμηλό» κανόνα. Ψάξαμε και βρήκαμε πως το καθένα από αυτά κρύβει τη δική του ιστορία.

Οι «κορυφές» της Αθήνας
Σε αυτή την «λίγκα» ανήκουν γύρω στα 25 κτίρια του λεκανοπεδίου Αττικής, τα οποία χτίστηκαν την περίοδο 1968-1980 και απλώνουν κατακόρυφα τους ορόφους τους σε ύψος από 33 ως 103 μέτρα από τη γη.

Οι περισσότεροι από αυτούς ατένισαν τον αττικό ουρανό χάρη στην απελευθέρωση του ύψους δόμησης κατά την περίοδο της χούντας. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’80, το αναπτυξιακό πλάνο της Ελλάδας έδωσε χώρο στην κατασκευή ψηλών κτιρίων, τα οποία θα προσέδιδαν στην πρωτεύουσα της χώρας τον μοντέρνο χαρακτήρα που αρμόζει σε κάθε αυτάρεσκη μεγαλούπολη. Ως το 1967, το επιτρεπόμενο ύψος άγγιζε τα 35 μέτρα, όριο που μειώθηκε στις μέρες μας στα 27 μέτρα, βάζοντας φρένο στην οικοδόμηση των περήφανων «πύργων».

Παρ’ όλα αυτά, οι Αθηναίοι έχουν καθημερινά την ευκαιρία να περάσουν δίπλα από τα άνω των 27 μέτρων κτίρια που πρόλαβαν να κτισθούν στην δεκαπενταετία του «ιλίγγου», η οποία άφησε κληρονομιά μερικά σημεία «υπεροχής» στο κέντρο κυρίως της πόλης. Ιδού τα κορυφαία –στην κυριολεξία- κτίρια της Αττικής και ολόκληρης της χώρας:

1. Ο Πύργος των Αθηνών
Η εταιρία «Αλβέρτης-Δημόπουλος ΑΕ» ανέλαβε στις αρχές του 1968 να εκπλήξει τους Αθηναίους, με μία επιγραφή στο τότε όριο του κέντρου της πόλης, στη συμβολή της Μεσογείων και της Βασιλίσσης Σοφίας, που ανέγραφε με στόμφο «Ανέγερσις ουρανοξύστου – Πύργος Αθηνών». Μέχρι τότε το ψηλότερο κτίριο που μπορούσε να δει κάποιος ήταν το ξενοδοχείο Χίλτον. Το 1971, όμως, τα σκήπτρα πήρε ο ολοκαίνουριος «Πύργος», ο οποίος υπήρξε για την εποχή του ένα από τα πιο μεγαλεπήβολα κτίρια της Ευρώπης.

Από τότε πολλή κριτική έχει ασκηθεί στη μινιμαλιστική αισθητική των σχεδίων του Ιωάννη Βικέλα, αλλά με τα χρόνια, ο Πύργος των Αθηνών απέκτησε τον χαρακτήρα ορόσημου για το αστικό τοπίο της πόλης. Με ύψος 103 μέτρα και 28 ορόφους, το «κτίριο-κουτί» με το μικρότερο αδελφάκι του ύψους 65 μέτρων δίπλα του, στεγάζει γραφεία και καταστήματα, τα οποία χαίρονται την απρόσκοπτη θέα προς κάθε κατεύθυνση.

2. Ο Πύργος του Πειραιά
Το αντίπαλο δέος του Πύργου των Αθηνών αποφασίστηκε να υψωθεί στον Πειραιά, στη θέση του παλιού Ρολογιού του λιμανιού. Αυτός είναι ίσως και ο λόγος που οι Πειραιώτες δεν είδαν –και εξακολουθούν να μη βλέπουν- με καλό μάτι το μεγαθήριο που ορθώθηκε στα μέρη τους κατά την επταετία της δικτατορίας.

Με ύψος 84 μέτρα και 22 ορόφους στο «βιογραφικό» του, ο Πειραϊκός Πύργος θα μπορούσε να αποτελεί την εμπορική καρδιά του επινείου της Αθήνας. Ωστόσο, ο σφυγμός του χρήζει άμεσης ιατρικής παρακολούθησης, αφού στέκει αγέρωχος και εγκαταλειμμένος τα τελευταία χρόνια, με μηδαμινή αξιοποίηση των δεκάδων χιλιάδων τετραγωνικών του μέτρων. Ο «γίγαντας-φάντασμα», που υποτίθεται ότι στεγάζει εμπορικές επιχειρήσεις, καλωσορίζει ανθρώπους μόνο στους δύο πρώτους ορόφους του, αφήνοντας τα υπόλοιπα πατώματα, από όπου η θέα προμηνύεται εκπληκτική, στην εξουσία της σκόνης.

Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, έγιναν συντονισμένες προσπάθειες για ένα αρχιτεκτονικό φιλί της ζωής στον Πύργο. Με πρωτεργάτη τον αρχιτέκτονα κ. Αλέξιο Βανδώρο, το GreekArchitects.gr, στο οποίο είναι αρχισυντάκτης, και η DuPont κήρυξαν ανοιχτό διαγωνισμό ιδεών για την ανάδειξη της πρόσοψης του Πύργου.

«Στην αρχή, όπως γίνεται συνήθως, υπήρξε ένας εναγκαλισμός από την τοπική ηγεσία», λέει στο in2life ο κ. Βανδώρος. Οι ιδέες πολλές και η δημιουργική φαντασία αρχιτεκτόνων, μηχανολόγων, φοιτητών, graphic designers έφερε στο φως αρκετές προτάσεις για την αξιοποίηση του πύργου-φάντασμα. Ωστόσο, «οι υπεύθυνοι εξαφανίστηκαν μόλις ήρθε η ώρα να βάλουν κάποια χρήματα στο σχέδιο», αναφέρει ο κ. Βανδώρος, καταλήγοντας: «Ο διαγωνισμός έμεινε σε επίπεδο ιδεών, στην πράξη δεν θα γίνει τίποτα στον Πύργο».

3. Πύργος «Απόλλων»
Στην οδό Ριανκούρ στους Αμπελόκηπους, ο ολύμπιος θεός ατενίζει την περιοχή της οδού Πανόρμου από τα 80 μέτρα, στα οποία βρίσκεται η ταράτσα του Πύργου. Ο «Απόλλωνας» είναι το ψηλότερο κτίριο κατοικιών της πόλης, αποτελώντας άλλο ένα δείγμα της μεγαλομανίας της χουντικής αρχιτεκτονικής.

Στους διαδρόμους του κτιρίου κινούνται καθημερινά κάτοικοι και ιδιοκτήτες γραφείων που βρήκαν ένα «ταπεινό» κεραμίδι στη σκιά του «Απόλλωνα». Παρ’ όλα αυτά, την παράσταση της οδού Ριανκούρ 64 κλέβει, όχι το ύψος του κυβιστικού –αδιάφορης αισθητικής κατά την γνώμη μας- οικοδομήματος, αλλά η ιστορία προλήψεων που κρύβεται στον μυστηριώδη 13ο όροφο.

Αν μπει κανείς στο ασανσέρ του «Απόλλωνα», θα παρατηρήσει πως μετά το κουμπί του 12ου ορόφου, ακολουθεί αυτό του 14ου. Οι κατασκευαστές δεν ήταν κακοί στην αριθμητική, αλλά η εποχή ήταν κατάλληλη για να ευδοκιμήσουν οι προλήψεις για τον αριθμό 13. Οι ιδιώτες που έσπευσαν να αποκτήσουν ένα διαμέρισμα στο 80μετρο κτίριο, δεν ήθελαν σε καμία περίπτωση να μείνουν στον γρουσούζικο όροφο με τον αριθμό 13. Γι’ αυτό, ακόμα και τώρα, το ασανσέρ δεν σταματά στο συγκεκριμένο πάτωμα.

Ο ανελκυστήρας εκσυγχρονίστηκε, οι πόρτες της εισόδου λειτουργούν με φωτοκύτταρο, αλλά παρ’ όλα αυτά, το κουμπί «13» λάμπει ακόμα δια της απουσίας του. «Ο 13ος όροφος κατοικείται κανονικά πλέον, απλά δεν υπάρχει πρόσβαση με το ασανσέρ», μάς εκμυστηρεύεται ο κ. Σαρρής, θυρωρός του Πύργου. Λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν την ιστορία του «φυλακισμένου» ορόφου ή που πλησιάζουν για να θαυμάσουν το ύψος του κτιρίου, όπως μάς λέει ο κ. Σαρρής από το θυρωρείο του «Απόλλωνα», το οποίο λειτουργεί επί 24ώρου βάσης.

4. Atrina Center
Το εμπορικό κέντρο Atrina επί της Κηφισίας στο Μαρούσι, υψώνεται στα 80 μέτρα, χωρισμένο σε 25 ορόφους. Το συγκεκριμένο κτίριο αποτελεί άλλη μία έμπνευση του «αρχιτέκτονα που έβλεπε ψηλά», κατά κόσμον Ιωάννη Βικέλα. Ο Έλληνας αρχιτέκτονας ολοκλήρωσε το Atrina το 1976, χαρίζοντας υπερτοπικό χαρακτήρα στο εμπορικό του Αμαρουσίου.

Το πρώτο υψηλών αισθητικών προδιαγραφών συγκρότημα από υαλοπετάσματα, τα οποία έδωσαν την γυάλινη φιμέ εικόνα του «ουρανοξύστη» των περιχώρων, ήταν μια πρώιμη προσπάθεια για επιχειρηματικό και αρχιτεκτονικό «άνοιγμα» εκτός ιστορικού κέντρου και εντυπωσιάζει ακόμη τους διερχομένους. Την ίδια στιγμή, οι αρχιτέκτονες διχάζονται, με μία μερίδα να θεωρεί το Atrina ένα υπέρκομψο στολίδι, ενώ άλλοι βρίσκουν την χρήση του γυαλιού αποτυχημένη.

Ωστόσο, το στοιχείο που κλέβει την παράσταση είναι η τηλεοπτική καριέρα του κτιρίου του Αμαρουσίου. Ποιος δεν θυμάται την «φωσκόλεια» Τζάιαντ, το μέγαρο του πλουσιότερου κροίσου ελληνικής σαπουνόπερας, του Γιάγκου Δράκου; Ο Πύργος Atrina είναι αυτός που φιγουράριζε στα χιλιάδες επεισόδια της «Λάμψης» ως η βάση του δαιμόνιου επιχειρηματία.

5. Ξενοδοχείο President
Ο κυβισμός σε όλο του το μεγαλείο στρογγυλοκάθισε για τα καλά στην λεωφόρο Κηφισίας, η οποία, μαζί με την Βασιλίσσης Σοφίας και την Μεσογείων, καθιστούν τους Αμπελόκηπους φωλιά για τους λάτρεις της θέας με ορίζοντα. Το ξενοδοχείο President, με τους 22 ορόφους του, δίνει στους επισκέπτες την δυνατότητα να κλέψουν ματιές από τα 68 του μέτρα.

Συμπληρώνοντας την περιοχή των κτιρίων, τα οποία αν ήταν άνθρωποι θα γίνονταν σίγουρα μπασκετμπολίστες, τα μέγαρα που μπαίνουν με το σπαθί τους στη λίστα είναι τα εξής:
6. Ξενοδοχείο Hilton (Β. Σοφίας 46, 65 μέτρα, 14 όροφοι)
7. Υπουργείο Εσωτερικών (Λ. Κατεχάκη, 62 μέτρα, 18 όροφοι)
8. Κτίριο ΟΤΕ (Λ. Κηφισίας, 62 μέτρα, 18 όροφοι)
9. Συγκρότημα κατοικιών στο Ν. Ψυχικό (Λ. Κηφισίας, 58 μέτρα, 18 όροφοι)
10. Athens Expo Center (Λ. Κηφισίας, 54 μέτρα, 18 όροφοι)

Στην σύνοδο κορυφής πρέπει να συμπεριληφθούν για τις φιλότιμες προσπάθειες ύψους τους το Μέγαρο της ΓΑΔΑ στην Λεωφόρο Αλεξάνδρας, καθώς και ο Πύργος του ΟΤΕ της Θεσσαλονίκης.

Η… χαμηλοβλεπούσα πόλη
Κανένα από τα παραπάνω κτίρια δεν έχει καταφέρει να συναγωνιστεί σε υψόμετρο την πανταχού παρούσα Ακρόπολη, της οποίας ο βράχος δεσπόζει στην πλεονεκτική θέση των 150 μέτρων που της προσδίδει ο ιερός λόφος. Αυτή είναι εν μέρει η αιτία που το αστικό τοπίο δεν ύψωσε το ανάστημά του: στο ιστορικό κέντρο δεν πρέπει να διαταράσσεται η θέα προς την Ακρόπολη.

Αυτή είναι η επίσημη γραμμή του νόμου, που έχει ορίσει το ανώτατο όριο των κτιρίων στα 27 μέτρα. Κάπου εδώ αρχίζουν να ανάβουν οι συζητήσεις και οι διαφωνίες των ειδικών αλλά και των απλών πολιτών για την χρησιμότητα ή όχι της ύπαρξης ουρανοξυστών στην Αθήνα. Επιπλέον, η σεισμικότητα της περιοχής προβάλλεται σαν επιχείρημα για την καταστολή των προσπαθειών να αναπτυχθεί ένα οικοδομικό πανηγύρι πανύψηλων προδιαγραφών.

«Το Los Angeles έχει μεγαλύτερη σεισμικότητα από την Αθήνα, αλλά αυτό δεν εμπόδισε την ανέγερση των ουρανοξυστών του» απαντά με νόημα ο κ. Αλέξιος Βανδώρος στο ερώτημα αν στέκουν οι ισχυρισμοί για την αττική σεισμικότητα. Ο αρχιτέκτονας και εκπρόσωπος της χώρας μας στην Επιτροπή Ψηλών Κτιρίων και Αστικού τοπίου, κ. Βανδώρος, υπογραμμίζει πως η σεισμικότητα αποτελεί συνισταμένη του κόστους και όχι απαγορευτικό παράγοντα για την κατασκευή τέτοιων κτιρίων.

Το μέγεθος μετράει;
Η γνωστή απορία, αναγόμενη σε επίπεδο ύψους, ταιριάζει γάντι στην περίπτωση της ελληνικής πολεοδομίας. Την ίδια στιγμή που οι θιασώτες των «χαμηλών τόνων» ελέω Ακρόπολης και τεκτονικών πλακών της Γης γιορτάζουν για την απουσία μεγαθηρίων τύπου Μανχάταν και Λονδίνου, υπάρχουν οι βροντερές φωνές, που αποζητούν τα ανεμοδαρμένα ύψη.

«Η απουσία ψηλών κτιρίων στην Ελλάδα είναι ένα σύνθετο ζήτημα, που εν πολλοίς βασίζεται σε αστικούς μύθους», μας λέει ο κ. Βανδώρος. «Ο κόσμος συνέδεσε τέτοια κτίρια με το καθεστώς της δικτατορίας, γι’ αυτό και αναπτύχθηκε μια πολεμική εναντίον τους», συνεχίζει. Ταυτόχρονα, όπως μας αναφέρει, οι καθηγητές και οι πολεοδόμοι στις αρχιτεκτονικές σχολές της χώρας διδάσκουν τον σχεδιασμό κτιρίων με βάση την ανθρώπινη κλίμακα. Με άλλα λόγια, προτείνοντας πως τα οικοδομήματα πρέπει να χτίζονται στα μέτρα του ανθρώπου, αποτρέπουν ουσιαστικά την «ψηλή» προσέγγιση.

Δεν είναι λίγα τα οφέλη που θα μπορούσαν να προκύψουν από την «εις ύψος» επέκταση της πόλης, όπως θα έλεγε και ο Λα Κορμπυζιέ. Η κατανομή του πληθυσμού σε ψηλότερα κτίρια προσφέρει ανάσες αποσυμφόρησης στο ήδη «πνιγμένο» από κατοικίες αττικό τοπίο, ενώ με την υπάρχουσα κατάσταση χάνεται η ευκαιρία για πράσινη ανάπτυξη, είτε κυριολεκτικά, με τις δεντροστοιχίες γύρω από τις κατακόρυφα συγκροτήματα, είτε μεταφορικά, με κτίρια που πληρούν οικολογικά στάνταρντ εξοικονόμησης ενέργειας.

Την ίδια ώρα, η αντίθετη πλευρά υποστηρίζει πως οι ουρανοξύστες είναι το τελευταία πράγμα που χρειάζεται η Ελλάδα, τη στιγμή που δεν υπάρχει καν κεντρικό σχέδιο πόλης, ενώ ταυτόχρονα η οικονομική κρίση οξύνεται.

Παρ’ όλα αυτά, «η κρίση είναι μία ευκαιρία για να κάνουμε απολογισμό και να δούμε αν “δουλεύει” το σύστημα της κλασικής ελληνικής πολυκατοικίας», λέει ο κ. Βανδώρος. «Τα ψηλά κτίρια δεν είναι πανάκεια, ούτε ταιριάζουν παντού χωρίς τις απαραίτητες προβλέψεις. Άλλωστε, δεν θέλουμε να γίνει η Αθήνα… Ντουμπάι. Υπάρχουν όμως ευρωπαϊκά παραδείγματα όπως η Φρανκφούρτη, το Παρίσι και η Ρώμη, τα οποία είναι περισσότερο στα μέτρα μας», καταλήγει.

*Η φωτογραφία του Πύργου Αθηνών είναι του Κ. Καλλιβρετάκη για το site eie.gr, η φωτογραφία του Πύργου Πειραιώς προέρχεται από το blog fenic.blogspot.com και η φωτογραφία του Atrina προέρχεται από το site του Ι.Βικέλα www.vikelas.gr