Πανεπιστημιακή Αξιολόγηση: Τα φύλ(λ)α της μπίζνας

του Μ. Στητού

Ο καυγάς για την ελληνική ανώτατη εκπαίδευση είναι παλαιός και έχει βάθος και αποφυάδες που διατρέχουν ολόκληρο τον κρατικό και κοινωνικό ιστό. Η πλέον πρόσφατη πράξη του δράματος είναι το θέμα της αξιολόγησης, που προ διετίας ώθησε πρυτάνεις και συνδικαλιστές να υποκινούν, υποβοηθούν και ενίοτε και από τηλεοράσεως να εξωθούν προς κατάληψη τους φοιτητές.

Η αξιολόγηση είναι μια φυσική διαδικασία. Όλοι αξιολογούνται, και είναι φυσικό ο φορολογούμενος να απαιτεί να αξιολογηθούν και όσοι, ευρισκόμενοι στο κατεξοχήν οικογενειοκρατικό περιβάλλον, διδάσκουν και μορφώνουν τα τέκνα του με πολύ υψηλά δικά του έξοδα.. Αυτό όμως είναι η μία όψη του νομίσματος.

Η άλλη όψη είναι ότι στην Ελλάδα δε λειτουργεί κανένας ρυθμιστικός και αξιολογητικός μηχανισμός. Τι μας κάνει να θεωρούμε ότι θα λειτουργήσει αυτός; Τα επιχειρήματα των υποστηρικτών της αξιολόγησης εξαντλούνται σε μια σχεδόν θρησκευτική ευχολογία για τα αγαθά της. Πολύ ελληνικό, θα πείτε. Αλλά και πολύ ύποπτο. Το θέμα είναι ποιός θα αξιολογεί, ποιός θα αξιολογεί τους αξιολογητές και με ποια κριτήρια αυτοί θεωρούνται ικανοί να αξιολογούν τους άλλους. Μέσα σε αυτά τα ερωτήματα τίθεται αναπόφευκτα και αυτό της αντικειμενικότητας. Είναι η αξιολόγηση ένας τρόπος να αβαντάρουμε τους δικούς μας και να ξεπετάξουμε τους άλλους (με οποιοδήποτε ορισμό του «δικού» και του «άλλου»);

Η εύκολη μέθοδος να αποσιωπηθούν αυτές οι απορίες είναι η ίδρυση μιας Ανεξάρτητης Αρχής. Αντί το δημόσιο, που πληρώνει, να ελέγχει με τους ορκωτούς και υπόλογους λειτουργούς του, ιδρύει ένα ανεξάρτητο καπετανάτο (ή φέουδο) που ζητά χρήματα και είναι βασικά ανεξέλεγκτο, προκειμένου να μην μπορεί κανείς να αποδώσει ευθύνες στο Δημόσιο για τα όποια... προβλήματα της διαδικασίας (ανεπάρκεια, μεροληψία κλπ). Φυσικά, οι λειτουργοί του Δημοσίου επιλέγουν τα στελέχη της Αρχής, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα. Η τσιμπίδα των ποινικών και αστικών ευθυνών δεν φτάνει το Δημόσιο. Καθαρίζει η Αρχή, η οποία και όταν δεν εκτελεί εντολές, έχει-όλως ανθρωπίνως- προτιμήσεις και αδυναμίες...

Και πολύ βολική νομοθεσία για να τις κρύβει και να μη λογοδοτεί.

Για να αποδείξουμε το βάσιμο των ενστάσεων όχι στην ιδέα της αξιολόγησης αλλά στην διαδικασία της, και για να αποδείξουμε στον Έλληνα φορολογούμενο ότι αν θεωρεί ότι στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση καθήκον των λειτουργών της είναι η μόρφωση, παιδεία, εκπαίδευση των παιδιών του έχει μαύρα μεσάνυχτα, παρουσιάζουμε την μία από τις 3 φόρμες εσωτερικής αξιολόγησης, αυτή που αφορά το εκπαιδευτικό προσωπικό «ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΑΤΟΜΙΚΟΥ ΑΠΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΔΕΛΤΙΟΥ ΓΙΑ ΤΑ ΜΕΛΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ» (βλ. Σχετικά Documents). Η φόρμα συνετάχθη από την ανεξάρτητη αρχή και συμπληρώνεται από τον κάθε διδάσκοντα. Άλλη φόρμα συμπληρώνεται για το κάθε μάθημα που διδάσκει, και τρίτη φόρμα συμπληρώνεται από τους φοιτητές για τον διδάσκοντα και το μάθημα. Ο χρόνος, ο όγκος δουλειάς και τα έξοδα για την Αξιολόγηση είναι τελείως αδικαιολόγητα, ιδίως, όπως θα φανεί, αν ληφθεί υπόψη το διαβλητό του αποτελέσματος.

Η υποσημείωση «Διασφάλιση ποιότητας στην ανώτατη εκπαίδευση» παραπέμπει ευθέως σε προϊόν, υπηρεσίες και γενικά στην όλη αγοραία διαδικασία. Δεν έχει σημασία αν αυτό είναι καλό ή κακό. Έχει μεγάλη σημασία το να γίνει κατανοητό το ότι Ούτως Έχει. Η όλη λογική είναι καθαρά εμπορική..

Ο προσεκτικός αναγνώστης θα διαπιστώσει από την πρώτη γραμμή παραδοξότητες, δείγμα προχειρότητας, ανικανότητας ή απλά ελλιπούς παιδείας και αναρωτιέται: αυτοί θα αξιολογήσουν τους άλλους;

Να γίνουμε συγκεκριμένοι.

Στην Ταυτότητα του εγγράφου, πρώτο λήμμα είναι το Πανεπιστήμιο. Και αν ο διδάσκων δεν ανήκει σε Πανεπιστήμιο, αλλά σε ανώτατο ΤΕΙ; Η φόρμα είναι ακατάλληλη για την δεύτερη περίπτωση (επομένως υπάρχει άλλη, διαφορετική, κάτι πολύ λογικό) ή απλώς δεν μας καίγεται καρφί και εμείς-η Αρχή- αυτό ετοιμάσαμε και αδιαφορούμε για το ποιοι και τι είσαστε (δηλαδή σας τσουβαλιάζουμε); Επειδή η ίδια φόρμα διανέμεται παντού, σας πληροφορούμε ότι δεν ισχύει το πρώτο. Πόσο δύσκολο θα ήταν αντί για Πανεπιστήμιο να αναφέρεται «Ίδρυμα ανώτ. Εκπαίδευσης»;

Στην τέταρτη γραμμή, κανείς δεν καταλαβαίνει τι είναι ο Τίτλος Διδάσκοντος. Επειδή κόμητες, βαρόνοι κλπ δεν υπάρχουν, μπορεί να υποτεθεί ότι μιλάμε για τη Βαθμίδα του (Λέκτωρ, επίκουρος Καθηγητής κλπ). Δεν μας κάνει η λέξη Βαθμίδα ή απλά δεν την ξέρουμε; Αν το δεύτερο, με ποια λογική θα αξιολογήσουμε αυτούς που δεν ξέρουμε ούτε την ονομασία της ιεραρχίας τους; Επειδή βγάλαμε μια σχολή μάνατζμεντ/ αξιοποίησης ανθρώπινου δυναμικού ή επειδή μας διόρισαν Ανεξαρτήτως Άρχοντες;

Αμέσως παρακάτω, καταλαβαίνει κανείς τι σημαίνει επιστημονική εξειδίκευση; Το λογικό θα ήταν Τίτλος Πτυχίου. Δεν υπάρχει κανένα χαρτί που να λέγεται Επιστημονική Εξειδίκευση. Ακόμη και σε επαγγελματικώς διαφοροποιημένα πτυχία, υπάρχει ή ειδικότητα (πχ στους Γιατρούς), όχι η εξειδίκευση. Αυτή η ακατανόητη γενικότητα επιτρέπει ευλόγως στον καθένα να δηλώνει ό,τι θέλει, έχει-δεν έχει χαρτί, αφού σχετικό χαρτί/ αποδεικτικό δεν υφίσταται. Έκανα τρία σεμινάρια στην διαστημική φυσική και το δηλώνω ως εξειδίκευση. Δεν μπορεί κανείς να μου πει τίποτα, αφού δεν υπάρχει πιστοποιητικό εξειδίκευσης. Ήδη η διαδικασία αξιολόγησης νομιμοποιεί την αυθαιρεσία. Και ακόμη, δεν έχει αρχίσει!
Αρχίζοντας, το πρώτο λήμμα (Ι) μιλά για επιστημονικό/ερευνητικό ή άλλο έργο. Τι είναι το «άλλο»; Όπως θα δούμε από τις ερωτήσεις, τίποτα. Κοιτάμε μόνο το ερευνητικό.

Αλήθεια, δεν θα ήταν φυσικό να υπάρχει κάπου στο ερωτηματολόγιο λήμμα για την παιδεία/εκπαίδευση του διδάσκοντος; Αν έχει πτυχίο ημεδαπής ή αλλοδαπής, ποια είναι η εκδούσα αρχή αυτού, αν έχει μεταπτυχιακό ή/και διδακτορικό τίτλο και αν έχει εκτελέσει ή ολοκληρώσει μεταδιδακτορική έρευνα ή σπουδές ή, ακόμη, επαγγελματική εξειδίκευση (ναι, αυτή παρέχεται με κατάλληλα σεμινάρια και μαθητείες και τεκμαίρεται από αποδεικτικά). Και όμως, από τα 17 υπολήμματα κεφαλαιοποιημένα σε 3 λήμματα, αυτό δεν ερωτάται-και φυσικά δεν αξιολογείται- ΠΟΥΘΕΝΑ!

Και τα 6 υπολήμματα του πρώτου λήμματος ασχολούνται με έρευνα. Όποιος νομίζει ότι βρίσκεται σε εκπαιδευτικό ίδρυμα είναι γελασμένος. Τι κι αν ο τίτλος του ερωτηματολόγιου δείχνει ότι απευθύνεται σε εκπαιδευτικό προσωπικό; ΟΛΕΣ οι ερωτήσεις αφορούν έρευνα και καμία δεν αφορά εκπαίδευση. Αν ο τίτλος ήταν «... ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ...» όλα θα ήταν ωραία. Όμως τότε θα έπρεπε να αποσταλεί στο ΕΙΕ, το ΙΙΒΕΑΑ, το Παστέρ, τον Δημόκριτο και τα άλλα ερευνητικά ιδρύματα και ινστιτούτα. Εκεί πληρώνονται για έρευνα, άρα πρέπει να αξιολογούνται επ’ αυτού. Στα εκπαιδευτικά ιδρύματα πληρώνονται για να ξεστραβώνουν φοιτητές. Από πού κι ως πού αξιολογούνται ως ερευνητές; Το «Ε» στα ΤΕΙ και ΑΕΙ σημαίνει Εκπαιδευτικό, όχι Ερευνητικό. Κάκιστα επιτρέπουν στο προσωπικό να εκτρέπεται σε έρευνα.

Για το λόγο αυτό, η Ιατρική Αθηνών, με 800 μέλη ΔΕΠ (χωρίς τους συμβασιούχους) που τυπικά εκπαιδεύει 6Χ200=1200 προπτυχιακούς μέλλοντες Γιατρούς (αριθμός που μάλλον τριπλασιάζεται με τις μεταγραφές) θα έπρεπε να λειτουργεί σε μικρές ομάδες, όπως οι καλύτεροι φροντιστές. Γιατί δεν συμβαίνει, και εκπαιδεύονται σε εργαστήρια κατά 20άδες και αλλού κατά πολλές δεκάδες ή εκατοντάδες (θεωρία); Γιατί οι περισσότεροι ασχολούνται με... έρευνα! Και αυτό όχι μόνο δεν το απαγορεύουμε, δεν το αποθαρρύνουμε, αλλά το ενθαρρύνουμε. Για την ακρίβεια, το επιβάλλουμε. Από τα 17 υπολήμματα, τα 16 ασχολούνται με έρευνα και το ένα με «κοινωνική πρόσφορα». Με εκπαίδευση, κανένα!

Στο λήμμα Ι.3 η πρώτη παράμετρος, οι ετεροαναφορές, δείχνουν πόσοι άλλοι ερευνητές αναφέρονται στις ερευνητικές εργασίες του ενδιαφερόμενου. Αυτό είναι έμμεση αναγνώριση του ερευνητικού έργου, αλλά μόνο του συρμού. Αν δουλεύεις σε νέα περιοχή, έχεις πολύ λιγότερες-όπως και αν υποστηρίζεις πράγματα αντίθετα με τις απόψεις του διεθνούς ερευνητικού ρεύματος. Όμως αυτό έχει μικρή σημασία. Μεγάλη σημασία έχει ότι αυτή η καταλογογράφηση γίνεται μέσω ιδιωτικού δικαίου διεθνών βάσεων δεδομένων που αναλαμβάνουν να καταγράφουν και να αρχειοθετούν αυτά τα δεδομένα και τα παρέχουν στους ενδιαφερόμενους κατόπιν –σημαντικής- συνδρομής.

Τα ελληνικά ΑΕΙ θεωρούν τέτοιες συνδρομές πολυτέλεια που δεν έχουν ανάγκη (σε αντίθεση με γραφεία, υπολογιστές νέου τύπου που δεν λειτουργούν, πίνακες, μοκέτες πολυτελείας, παράσημα, πόρτες ασφαλείας στις Γραμματείες κλπ). Κι έχουν απόλυτο δίκιο. Τότε, με ποιο δικαίωμα απαιτούν αυτά τα δεδομένα σε κάθε ευκαιρία (αξιολόγηση, εκλογή, εξέλιξη) από τους εργαζομένους τους. Πού θα τα βρουν αυτοί; Θα πληρώνουν; Και σε ποιον; Αλλά, η απάντηση είναι απλή. «Εμείς αυτά ζητούμε. Κόψτε το κεφάλι σας να τα βρείτε».

Και υπάρχει και χειρότερο. Το ύφος των 16 αυτών ερωτημάτων δεν παραπέμπει σε ερευνητικό ίδρυμα, αλλά σε Πάροχο Υπηρεσιών Έρευνας, δηλαδή σε μπίζνα. Οι ερωτήσεις του λήμματος Ι.4 για το προσωπικό που απασχολεί ο διδάσκων σε πρόγραμμα έρευνας και όλο το λήμμα ΙΙ (ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ) αρμόζει σε διοικητικό/διαχειριστικό ερωτηματολόγιο μιας επιχείρησης ερευνών που προσπαθεί να απογράψει και να εξορθολογήσει εξοπλισμό, αντικείμενα, προσωπικό και δαπάνες. Αυτό είναι απολύτως θεμιτό για Επιχείρηση Έρευνας (πχ ιδιωτικό αμερικανικό Πανεπιστήμιο, ελληνικό ερευνητικό κέντρο) αλλά είναι τελείως απαράδεκτο για εκπαιδευτικό ίδρυμα.

Είναι απαράδεκτο, σε συνδυασμό με την απόλυτη σιγή για το εκπαιδευτικό έργο του διδάσκοντα, και είναι και αφεαυτού απαράδεκτο, διότι δείχνει ότι το βασικό μέλημα είναι η δήθεν έρευνα, δηλαδή η υφαρπαγή αντιστοίχων πόρων οι οποίοι εν μέρει αποδίδονται και στο ίδρυμα (10-20%) και αποτελούν προφανώς μονόδρομο για την εξέλιξη κάποιου διδάσκοντα, άσχετα με το διδακτικό του έργο και στην πράξη, παρά αυτό.

Για να μην ξεχνιόμαστε: από πού κι ως πού το θέμα των υποδομών υπεισέρχεται στο ΑΤΟΜΙΚΟ ΑΠΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ; Ακόμη κι αν είναι υποδομές διδασκαλίας, γιατί έχουν σχέση με το ΑΤΟΜΙΚΟ απογραφικό δελτίο; Τι ακριβώς σημαίνει και πώς απαντάται, σε ποια κλίμακα το Υπολήμμα ΙΙ.6, «Πόσο εντατική χρήση κάνετε των συγκεκριμένων ερευνητικών υποδομών;» Εκτός της φανερής ασυνταξίας, υπάρχει και λογικό λάθος. Τι απάντηση θέλει; Υπάρχει κάποια κλίμακα; Τι θα καταλάβει από το «ΜΕΤΡΙΩΣ» που δικαιούται να απαντήσει κάποιος; Η «πολύ εντατική» σε τι μονάδες μετριέται; Σε ώρες, σε κόστος εργατικό και λειτουργικό, σε τι;

Το λήμμα ΙΙ.1 ρωτά για αριθμό και χωρητικότητα ερευνητικών εργαστηρίων. Ο αριθμός εντάξει, η χωρητικότητα σε τι μετριέται; Σε τετραγωνικά μέτρα, σε κυβικά μέτρα, σε αριθμό συσκευών (τι όγκου;) ή σε αριθμό ερευνητικού προσωπικού; Αν είναι το τελευταίο, πόσο πυκνά κάθονται ή στέκονται; Γιατί σε άλλες επιστήμες απαιτείται όρθια στάση, σε άλλες καθιστή. Άλλες απαιτούν πολύ μεγαλύτερο χώρο εργασίας ανά άτομο (πχ ασχολούμενες με μολυσματικά αντικείμενα), άλλες μικρότερο.

Στο ΙΙ.7, για την συχνότητα ανανέωσης ερευνητικών υποδομών. Τι σημαίνει αυτό; Σε μια φαλιρισμένη οικονομικώς παιδεία, ρωτάμε αν ανανεώνεται-με τεράστιο κόστος- ο εξοπλισμός για να κάνουμε ΕΡΕΥΝΑ; Αν σενιάρουμε τις αίθουσες των εργαστηρίων και τους αλλάζουμε τακτικά κουφώματα; Γιατί αυτή είναι η υποδομή που μπορεί να υποστεί ανανέωση, τα όργανα είναι εξοπλισμός. Και αυτό είναι σαφές από τα λήμματα ΙΙ.1/2 περί υποδομών. Άντε και είναι και ο εξοπλισμός. Αντί να πληρώνουμε για βιβλία ή για εκπαίδευση φοιτητών, να ανανεώνουμε τον ερευνητικό εξοπλισμό με νέα μοντέλα μηχανημάτων για να είμαστε στην ερευνητική μόδα; Γιατί; Δεν είμαστε σε ερευνητικό κέντρο. Με κάτι τέτοια, καταστρέφονται αίθουσες διδασκαλίας και υποδομές
(πχ τουαλέτες) για να γίνουν ερευνητικά εργαστήρια σε πλείστα ιδρύματα. Γιατί; Αυτό θα το δούμε σε άλλο άρθρο.

Δείτε το λήμμα ΙΙ.9 «Έχετε ερευνητικές συνεργασίες»; Αν κάποιος απλά απαντήσει ΝΑΙ, θα φταίει; Αν απαντήσει ναι/όχι σε κάθε μία από τις 3 περιπτώσεις; Τόσο δύσκολο είναι να ζητηθεί να αναφερθούν (αναλυτικά ή αριθμητικά) προκειμένου να υπάρχει κριτήριο αξιολόγησης, αφού προφανώς μόνο αυτό, δηλαδή η έρευνα, ενδιαφέρει την «Αρχή για την ποιότητα στην ανώτατη εκπαίδευση»;

Και φτάνουμε στο κερασάκι. Λήμμα ΙΙ.8 Πώς επιδιώκετε τη χρηματοδότηση των ερευνητικών υποδομών. Δηλαδή, δεν είναι απλά καθήκον σας να κάνετε έρευνα ενώ είσαστε εδώ για να μορφώνετε τα παιδιά του κόσμου. Πρέπει να βρίσκετε και τους πόρους, πράγμα χρονοβόρο, ενεργοβόρο και φυσικά σε βάρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας, αφού η ερευνητική είναι αυτή που χρηματοδοτείται και φέρνει τα λεφτά, αλλά και την θετική αξιολόγηση. Για το λόγο αυτό λέμε ότι δεν είναι φόρμα ερευνητικού ιδρύματος, αλλά παρόχου ερευνητικών υπηρεσιών. Από πού κι ως πού ο ερευνητής έγινε επιχειρηματίας και πρέπει εκείνος να βρίσκει κεφάλαια; Αν ήταν έτσι, θα γινόταν επιχειρηματίας, για να βγάζει χρήματα και όχι να πληρώνει ένα χαράτσι 10-20% στο ίδρυμα και να του καταστρέφουν και καίνε το προϊόν κάθε χρόνο οι καταληψίες. Γιατί κανείς δεν αντιδρά σε αυτό, που αποτελεί κατάφωρη αδικία κι είναι εκτός συμβατικών καθηκόντων; Θα το πούμε άλλη φορά.

Το λήμμα ΙΙ.10 για πρακτική αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων δείχνει επίσης την εμπορική διάσταση. Αλήθεια, αφού η έρευνα δημοσιεύεται (οι δημοσιεύσεις καλύπτουν τα υπολήμματα Ι.1, Ι.2) και όταν δημοσιευτούν μπορεί να αξιοποιηθούν από κάποιον στη Σιγκαπούρη, πώς ακριβώς ο ερευνητής θα ξέρει αν έχει συμβεί κάτι τέτοιο ή όχι; Το δε λήμμα ΙΙΙ, «σύνδεση με την κοινωνία», είναι αστείο. Τι σημαίνει πάλι αυτό; Να δουλεύει επιπλέον του διδακτικού, οργανωτικού και ερευνητικού του έργου κάποιος για προσφορά κοινωνικής εργασίας (προσέξτε, προσδιορίζεται το ότι μιλάμε για «άλλες δραστηριότητες»);
 
Θα ήταν αστείο, αν δεν ήταν προσβλητικό. Όταν θέλεις να ασχολούμαι με έρευνα και με δημόσιες σχέσεις, χρηματιστηριακά κλπ για να τη χρηματοδοτήσω, πώς ξαφνικά, από την άκρατη εμπορευματοκρατία περνάς ως κριτήριο στην κοινωνική προσφορά; Αυτό δεν θα αφαιρέσει πόρους (κονδύλια, εργατοώρες) από τη χρηματοδότηση της συντήρησης των υποδομών (ΙΙ.8);

Και με αυτήν την προχειρότητα, με αυτήν την επιφανειακή-στην καλύτερη περίπτωση- αντίληψη του ερευνητικού γίγνεσθαι και με αυτή τη φανατική κερδολατρεία και εμποριολαγνεία, θα αξιολογηθεί η προσωπικότητα, η αξία, η προσφορά και το έργο δεκάδων χιλιάδων διδασκόντων στην ανώτατη εκπαίδευση, που, ας μην ξεχνάμε, η έρευνα δεν είναι ούτε η κύρια, ούτε καν υποχρεωτική δευτερεύουσα ασχολία τους.