Με απλά λόγια: Τι συμβαίνει στο Ναγκόρνο Καραμπάχ;
Τι είναι το Ναγκόρνο Καραμπάχ; Γιατί πολεμούν η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν; Τα βασικά, με δυο λόγια, για να μην σε πιάνουν αδιάβαστο οι ειδήσεις.
της Ηρώς Κουνάδη
Η σύρραξη που πρωταγωνιστεί τον τελευταίο μήνα στις ειδήσεις δεν είναι καινούρια. Για την ακρίβεια, η διένεξη ανάμεσα στην Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν ξεκινά κάπου στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, το 1918 –κάποιοι μελετητές λένε ότι πηγαίνει και ακόμα πιο πίσω. Εδώ, όμως, είπαμε πως θα εξηγήσουμε τα πράγματα απλά, οπότε ας το πιάσουμε από την αρχή.
Το Ναγκόρνο Καραμπάχ, γνωστό και με το αρχαίο αρμένικο όνομά του, Αρτσάχ, είναι εδώ (το μωβ κομμάτι του χάρτη):
Διεθνώς, είναι αναγνωρισμένο ως τμήμα του Αζερμπαϊτζάν. Η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων του, όμως, είναι Αρμένιοι, οι οποίοι όπως εύκολα θα μάντευες εν πολλοίς απορρίπτουν την κυριαρχία της αζέρικης κυβέρνησης. Έχουν de facto αυτονομία, υποστηριζόμενη από την Αρμενία, από τότε που οι στρατιωτικές δυνάμεις των Αζέρων απωθήθηκαν στον πόλεμο που έληξε το 1994. De facto αυτονομία σε απλά ελληνικά σημαίνει ότι κάνουν σε γενικές γραμμές μόνοι τα κουμάντα τους, και λογαριασμό στην αζέρικη κυβέρνηση δεν είναι υποχρεωμένοι να δίνουν.
Η διένεξη, όπως είπαμε, δεν είναι καινούρια: Από το 1918, όταν και οι δύο ανεξαρτητοποιήθηκαν από τη Ρωσική Αυτοκρατορία, τόσο η Αρμενία όσο και το Αζερμπαϊτζάν διεκδικούσαν για δικό τους το Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Αρχές της δεκαετίας του 1920 το θέμα λύθηκε προσωρινά, καθότι το Ναγκόρνο Καραμπάχ έγινε ανεξάρτητο τμήμα της σοβιετικής δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν –με τις αποφάσεις να λαμβάνονται έτσι κι αλλιώς στη Μόσχα, οπότε Αζέροι και Αρμένιοι απέκτησαν σοβαρότερα προβλήματα ήταν όλοι ευχαριστημένοι.
Πέρασαν τα χρόνια, ξεκίνησαν να τρίζουν τα θεμέλια της Σοβιετικής Ένωσης, και κάπου στον ορίζοντα άρχισε να φαίνεται πως η μοιρασιά δεν θα πάει καλά: Το Ναγκόρνο Καραμπάχ έδειχνε να περνά στον έλεγχο της αζέρικης κυβέρνησης του Μπακού (η πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν είναι αυτή, τίποτα δεν ξέρεις πια) πράγμα που δεν χαροποίησε τους Αρμένιους κατοίκους του.
Το 1988, το νομοθετικό σώμα (μια εκδοχή Βουλής, σαν να λέμε) του Ναγκόρνο Καραμπάχ ψηφίζει να ενταχθεί στην Δημοκρατία της Αρμενίας, πράγμα που κάνει έξαλλες τόσο την σοβιετική διοίκηση του Αζερμπαϊτζάν όσο και τη Μόσχα.
Περνάνε άλλα τρία χρόνια, μας αποχαιρετά οριστικά η Σοβιετική Ένωση, κάνουν επίθεση Αρμένιοι αυτονομιστές υποστηριζόμενοι από το Γερεβάν (πρωτεύουσα της Αρμενίας, όλα εμείς πια;) και καταλαμβάνουν το Ναγκόρνο Καραμπάχ, μαζί με άλλες επτά περιφέρειες του Αζερμπαϊτζάν. Τουλάχιστον 30.000 άνθρωποι σκοτώνονται στον αιματηρό πόλεμο, και πάνω από ένα εκατομμύριο άλλοι εκτοπίζονται από τα σπίτια τους. (Εδώ να κάνουμε μια μικρή αλλά σημαντική παρένθεση, και να πούμε πως υπάρχει φυσικά και αζέρικη μειονότητα που ζει στο Ναγκόρνο Καραμπάχ).
Ο πόλεμος εκείνος τελείωσε το 1994, με τη διαμεσολάβηση μεταξύ άλλων και της Ρωσίας, με την υπογραφή συνθήκης κατάπαυσης του πυρός (που έχει διαφορά από την συνθήκη ειρήνης) και την αναγνώριση της de facto αυτονομίας που λέγαμε προηγουμένως για το Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Όπως μαντεύεις, η συμφωνία ήταν εύθραυστη, κι έχει ήδη καταπατηθεί κάμποσες φορές πριν από την τωρινή σύρραξη –μια από τις σοβαρότερες ήταν τον Απρίλιο του 2016. Αυτό που συμβαίνει τώρα, όμως, είναι σοβαρότερο από κάθε άλλη μικρή ή μεγαλύτερη σύγκρουση από το ’94 και μετά. Καταλυτικό ρόλο παίζει η ανοιχτή υποστήριξη της Τουρκίας στο Αζερμπαϊτζάν, αλλά και ο ρόλος της Ρωσίας που, κόντρα σε ό,τι θα περίμενες, δεν έχει πάρει θέση (προμηθεύει, βέβαια, όπλα τόσο την Αρμενία όσο και το Αζερμπαϊτζάν) με τον Πούτιν να υποστηρίζει την έναρξη διαπραγματεύσεων για κατάπαυση του πυρός. Αν τα αγγλικά σου είναι καλά, εδώ τα εξηγεί ωραία και ψύχραιμα σε ένα 3λεπτο βιντεάκι ο ανταποκριτής του Al Jazeera, Bernard Smith.
(*) Κόντρα σε ό,τι θα προσπαθήσουν να σου πουλήσουν ορισμένα θερμοκέφαλα ελληνικά ΜΜΕ, ο πόλεμος του Ναγκόρνο Καραμπάχ δεν είναι θρησκευτικός. Ναι, η συντριπτική πλειοψηφία των Αζέρων είναι Μουσουλμάνοι, και οι Αρμένιοι Χριστιανοί, αλλά όπως εύστοχα το θέτει η πολιτική ανάλυση εδώ, το Αζερμπαϊτζάν αυτή τη στιγμή είναι τόσο μουσουλμανικό κράτος, όσο είναι η σημερινή Ολλανδία χριστιανικό. Και η διένεξη δεν έχει κανενός είδους βάση σε θρησκευτικές διαφορές.
Η σύρραξη που πρωταγωνιστεί τον τελευταίο μήνα στις ειδήσεις δεν είναι καινούρια. Για την ακρίβεια, η διένεξη ανάμεσα στην Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν ξεκινά κάπου στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, το 1918 –κάποιοι μελετητές λένε ότι πηγαίνει και ακόμα πιο πίσω. Εδώ, όμως, είπαμε πως θα εξηγήσουμε τα πράγματα απλά, οπότε ας το πιάσουμε από την αρχή.
Το Ναγκόρνο Καραμπάχ, γνωστό και με το αρχαίο αρμένικο όνομά του, Αρτσάχ, είναι εδώ (το μωβ κομμάτι του χάρτη):
Διεθνώς, είναι αναγνωρισμένο ως τμήμα του Αζερμπαϊτζάν. Η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων του, όμως, είναι Αρμένιοι, οι οποίοι όπως εύκολα θα μάντευες εν πολλοίς απορρίπτουν την κυριαρχία της αζέρικης κυβέρνησης. Έχουν de facto αυτονομία, υποστηριζόμενη από την Αρμενία, από τότε που οι στρατιωτικές δυνάμεις των Αζέρων απωθήθηκαν στον πόλεμο που έληξε το 1994. De facto αυτονομία σε απλά ελληνικά σημαίνει ότι κάνουν σε γενικές γραμμές μόνοι τα κουμάντα τους, και λογαριασμό στην αζέρικη κυβέρνηση δεν είναι υποχρεωμένοι να δίνουν.
Η διένεξη, όπως είπαμε, δεν είναι καινούρια: Από το 1918, όταν και οι δύο ανεξαρτητοποιήθηκαν από τη Ρωσική Αυτοκρατορία, τόσο η Αρμενία όσο και το Αζερμπαϊτζάν διεκδικούσαν για δικό τους το Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Αρχές της δεκαετίας του 1920 το θέμα λύθηκε προσωρινά, καθότι το Ναγκόρνο Καραμπάχ έγινε ανεξάρτητο τμήμα της σοβιετικής δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν –με τις αποφάσεις να λαμβάνονται έτσι κι αλλιώς στη Μόσχα, οπότε Αζέροι και Αρμένιοι απέκτησαν σοβαρότερα προβλήματα ήταν όλοι ευχαριστημένοι.
Πέρασαν τα χρόνια, ξεκίνησαν να τρίζουν τα θεμέλια της Σοβιετικής Ένωσης, και κάπου στον ορίζοντα άρχισε να φαίνεται πως η μοιρασιά δεν θα πάει καλά: Το Ναγκόρνο Καραμπάχ έδειχνε να περνά στον έλεγχο της αζέρικης κυβέρνησης του Μπακού (η πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν είναι αυτή, τίποτα δεν ξέρεις πια) πράγμα που δεν χαροποίησε τους Αρμένιους κατοίκους του.
Το 1988, το νομοθετικό σώμα (μια εκδοχή Βουλής, σαν να λέμε) του Ναγκόρνο Καραμπάχ ψηφίζει να ενταχθεί στην Δημοκρατία της Αρμενίας, πράγμα που κάνει έξαλλες τόσο την σοβιετική διοίκηση του Αζερμπαϊτζάν όσο και τη Μόσχα.
Περνάνε άλλα τρία χρόνια, μας αποχαιρετά οριστικά η Σοβιετική Ένωση, κάνουν επίθεση Αρμένιοι αυτονομιστές υποστηριζόμενοι από το Γερεβάν (πρωτεύουσα της Αρμενίας, όλα εμείς πια;) και καταλαμβάνουν το Ναγκόρνο Καραμπάχ, μαζί με άλλες επτά περιφέρειες του Αζερμπαϊτζάν. Τουλάχιστον 30.000 άνθρωποι σκοτώνονται στον αιματηρό πόλεμο, και πάνω από ένα εκατομμύριο άλλοι εκτοπίζονται από τα σπίτια τους. (Εδώ να κάνουμε μια μικρή αλλά σημαντική παρένθεση, και να πούμε πως υπάρχει φυσικά και αζέρικη μειονότητα που ζει στο Ναγκόρνο Καραμπάχ).
Ο πόλεμος εκείνος τελείωσε το 1994, με τη διαμεσολάβηση μεταξύ άλλων και της Ρωσίας, με την υπογραφή συνθήκης κατάπαυσης του πυρός (που έχει διαφορά από την συνθήκη ειρήνης) και την αναγνώριση της de facto αυτονομίας που λέγαμε προηγουμένως για το Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Όπως μαντεύεις, η συμφωνία ήταν εύθραυστη, κι έχει ήδη καταπατηθεί κάμποσες φορές πριν από την τωρινή σύρραξη –μια από τις σοβαρότερες ήταν τον Απρίλιο του 2016. Αυτό που συμβαίνει τώρα, όμως, είναι σοβαρότερο από κάθε άλλη μικρή ή μεγαλύτερη σύγκρουση από το ’94 και μετά. Καταλυτικό ρόλο παίζει η ανοιχτή υποστήριξη της Τουρκίας στο Αζερμπαϊτζάν, αλλά και ο ρόλος της Ρωσίας που, κόντρα σε ό,τι θα περίμενες, δεν έχει πάρει θέση (προμηθεύει, βέβαια, όπλα τόσο την Αρμενία όσο και το Αζερμπαϊτζάν) με τον Πούτιν να υποστηρίζει την έναρξη διαπραγματεύσεων για κατάπαυση του πυρός. Αν τα αγγλικά σου είναι καλά, εδώ τα εξηγεί ωραία και ψύχραιμα σε ένα 3λεπτο βιντεάκι ο ανταποκριτής του Al Jazeera, Bernard Smith.
(*) Κόντρα σε ό,τι θα προσπαθήσουν να σου πουλήσουν ορισμένα θερμοκέφαλα ελληνικά ΜΜΕ, ο πόλεμος του Ναγκόρνο Καραμπάχ δεν είναι θρησκευτικός. Ναι, η συντριπτική πλειοψηφία των Αζέρων είναι Μουσουλμάνοι, και οι Αρμένιοι Χριστιανοί, αλλά όπως εύστοχα το θέτει η πολιτική ανάλυση εδώ, το Αζερμπαϊτζάν αυτή τη στιγμή είναι τόσο μουσουλμανικό κράτος, όσο είναι η σημερινή Ολλανδία χριστιανικό. Και η διένεξη δεν έχει κανενός είδους βάση σε θρησκευτικές διαφορές.
