Ray Harryhousen: Ποιος είναι ο «μάγος» των ειδικών εφέ

του Νικόλα Γεωργιακώδη

Tο γιγαντιαίο ψηφιακό Κράκεν από την Χολιγουντιανή σαπουνόφουσκα Clash of the Titans άφησε άφωνους εκατομμύρια θεατές στις σκοτεινές αίθουσες με την οπτική του τελειότητα. Ελάχιστοι όμως από αυτούς γνωρίζουν ότι 19 χρόνια πριν, τα ειδικά εφέ στην original «Τιτανομαχία» του 1981 ανήκαν στον ιδιοφυή αμερικανό τεχνικό και animator Ray Harryhousen, η συμβολή του οποίου στον κινηματογράφο του φανταστικού ήταν – και εξακολουθεί να είναι – ανεκτίμητη.

Ο λόγος; Τα «χειροποίητα» τέρατα του και η stop motion τεχνική που εφηύρε, η οποία μπορεί σήμερα να φαντάζει ξεπερασμένη και cult, σημάδεψε ολόκληρες δεκαετίες, αποτελώντας σημείο αναφοράς για τους μετέπειτα σκηνοθέτες του φανταστικού (Joe Dante, James Cameron, Peter Jackson, George Lucas και Steven Spielberg).

Γεννημένος το 1920 στο Los Angeles, o μικρός Ray σε ηλικία 13 χρονών εντυπωσιάστηκε, όταν παρακολούθησε στην μεγάλη οθόνη τα ειδικά εφέ του King Kong το 1933. Μάλιστα, ήταν τέτοιος ο ενθουσιασμός του που έμαθε τα πάντα για τον –μετέπειτα μέντορά του – τεχνικό των ειδικών εφέ Willis Η. Ο Brien. Επικοινώνησε μαζί του και του έδειξε το χειροποίητο μοντέλο ενός δεινοσαύρου, γεγονός που έκανε τον O’ Brien να... ανησυχεί για τον ανταγωνισμό. Οι γονείς του τον ενθάρρυναν να συνεχίσει να ασχολείται με την δημιουργία μοντέλων, καθώς πίστευαν ότι ήταν ιδιαίτερα ταλαντούχος. Οι ίδιοι μάλιστα συμμετείχαν και στην διαδικασία της κατασκευής τους, ενώ ο πατέρας του του δώρισε από νωρίς έναν ξύλινο πάγκο για τις κατασκευές του.

Μετά από αρκετά αποτυχημένα projects, κατάφερε να κερδίσει το ενδιαφέρον της εταιρείας Paramount, η οποία τον προσέλαβε ως βοηθό ειδικών εφέ του George Pal στα Puppetoons. Η κατάταξη του στις ένοπλες δυνάμεις του έδωσε την δυνατότητα να γίνει ακόμα πιο γνωστός, χρησιμοποιώντας το ταλέντο του στο animation για την δημιουργία εκπαιδευτικών στρατιωτικών φιλμ. Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, ο Harryhousen απέκτησε παραπάνω από τριακόσια μέτρα αχρησιμοποίητου στρατιωτικού φιλμ, δημιουργώντας μια σειρά από ταινιών μικρού μήκους με Pupetoons.

Η σειρά αυτή του εξασφάλισε εν τέλει συνεργασία με το ίνδαλμά του Willis H. O’ Brien και τον Marcel Delgado στην ταινία του 1949 "Mighty Joe Young". Αν και στα credits αναφερόταν μόνο το όνομα του O’ Brien, το 85% του πραγματικού animation είχε γίνει από τον ίδιο τον Harryhousen. Η πρώτη του μεγάλη προσωπική επιτυχία ήρθε το 1953, όταν η Warner Brothers του ανάθεσε να φτιάξει τα ειδικά εφέ για το "The Beast from 20,000 Fathoms".
 
Ο χαμηλός προϋπολογισμός της ταινίας (μόλις 200.000 δολάρια) δεν αφήνει πολλά περιθώρια στον Harryhousen και έτσι αναγκάστηκε να αυτοσχεδιάσει για να έχει την απαιτούμενη ποιότητα στα ειδικά εφέ, χρησιμοποιώντας για πρώτη φορά την επαναστατική για την εποχή τεχνική του split screen – εισαγωγή φανταστικών πλασμάτων σε «αληθινά» background. Το αποτέλεσμα ήταν μια ταινία – σταθμός στον κινηματογράφο του φανταστικού για την δεκαετία του ’50. Δείτε το trailer παρακάτω:



Η τεράστια επιτυχία της του εξασφάλισε συμβόλαιο με την Columbia, οπότε και ξεκίνησε μια πολύχρονη συνεργασία με τον παραγωγό Charles H. Schneer. Η «ομάδα» που δημιούργησαν συνέδεσε το όνομά της στο μυαλό των εκατομμυρίων φαν του είδους, με κορυφαία για την εποχή ειδικά εφέ. Μετά από τρεις ταινίες επιστημονικής φαντασίας και μια συνεργασία με τον O’ Brien για ένα αδιάφορο ντοκιμανταίρ, ο Harryhousen έφτιαξε τα ειδικά για το "The 7th Voyage of Sinbad". Η ταινία έγραψε ιστορία όντας η πρώτη εξ’ ολοκλήρου έγχρωμη παραγωγή στην οποία χρησιμοποιείται η τεχνική του split-screen. Σκηνή ανθολογίας η μάχη ανάμεσα στον πρωταγωνιστή Kathryn Grant και έναν ζωντανό σκελετό.

Μιας και ο ίδιος δούλευε ολομόναχος στις σκηνές του stop motion animation, η δημιουργία μιας σκηνής μερικών λεπτών απαιτούσε δουλειά μέχρι και δύο χρόνων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της υπομονής που χρειαζόταν για να γυριστούν αυτές οι σκηνές, είναι ακόμα μια εντυπωσιακή σκηνή μάχης με σκελετούς(αυτή τη φορά έξι τον αριθμό) στο "Jason and the Argonauts" το 1963, για την οποία o Harryhousen γύριζε μόνο 13 καρέ φιλμ την ημέρα (μισό δευτερόλεπτο ταινίας σε πραγματικό χρόνο). Ο ίδιος αργότερα, μαζί με τον παραγωγό Charles H. Schneer, παραδέχτηκαν ό,τι ήταν η πιο επιτυχημένη ταινία που δημιούργησαν ποτέ.

Η επόμενές του ταινίες την δεκαετία του ’60 ήταν εξίσου επιτυχημένες. Από αυτές ξεχώρισαν το "One Million Years BC" και το "The Valley of Gwangi", το οποίο πέρα από τους φαν των δεινοσαύρων συγκέντρωσε και το ενδιαφέρον πολλών... παλαιοντολόγων. Για τις επόμενες δύο ταινίες του, επέστρεψε στις... αραβικές νύχτες με το The Golden Voyage of Sinbad και το Sinbad and the Eye of the Tiger, ενώ η τελευταία του ταινία έμελλε να είναι η εντυπωσιακή Τιτανομαχία του 1981, με τις εκπληκτικές σκηνές στο άντρο της Μέδουσας.

Αν και βραβεύτηκε κατά καιρούς από αρκετές ενώσεις κριτικών, η Ακαδημία αποφάσισε να τον τιμήσει το 1992 με ένα βραβείο συνολικής προσφοράς. Αυτήν την στιγμή ζει στην καρδιά του Λονδίνου με την σύζυγο του Diana, την οποία παντρεύτηκε το 1963.

Ο ίδιος έχει πει για τις ταινίες του και την επιρροή που αυτές άσκησαν στους μετέπειτα δημιουργούς: «Αγαπώ τις ταινίες που είχα την τύχη να δημιουργήσω και μπορεί τα χρόνια που πέρασα ασχολούμενος με αυτές να ήταν κουραστικά, αλλά είχε πλάκα. Δεν ήταν χαμένα χρόνια, άλλωστε πώς θα μπορούσαν να είναι; Νιώθω πλήρη ικανοποίηση γνωρίζοντας ότι η δουλειά μου γεφύρωσε την πρωτοπορία του Willis O’ Brien και την νέα γενιά των ψηφιακών ειδικών εφέ, δίνοντας σε τόσο κόσμο χαρά και έμπνευση».