Ο ρόλος του πατέρα στην ψυχική ανάπτυξη των παιδιών

 του Νικόλα Γεωργιακώδη

Μπορεί στις παλαιότερες κοινωνίες η μητέρα να ασχολιόταν με την διαπαιδαγώγηση και την ψυχοσυναισθηματική ανατροφή των παιδιών και ο πατέρας να ήταν εκείνος «που έφερνε ψωμί στο σπίτι», όμως στην σύγχρονη κοινωνία τα πράγματα έχουν αλλάξει αρκετά.

Τα δεδομένα ανατράπηκαν, και ο πατέρας παίζει σημαντικό ρόλο στα οικογενειακά δρώμενα και στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Ή τουλάχιστον θα έπρεπε να παίζει. «Ο πατέρας στο σπίτι συμβολίζει τον νόμο, ο πατέρας θέτει τα όρια, ειδικά από την ηλικία των τριών και μετά όταν το παιδί πρέπει να διαμορφώσει μέσα του την ηθική τάξη των πραγμάτων. Είναι η ηλικία που πρέπει να αρχίσουν να μπαίνουν κάποια όρια και σε αυτό σημαντικό ρόλο παίζει ο πατέρας», επισημαίνει η κ. Μαρία Σαράντη, Κλινική Ψυχολόγος-Παιδοψυχολόγος.

Ο ρόλος του πατέρα και τα προβλήματα

Ενώ λοιπόν, τα πρώτα δύο χρόνια το παιδί «ανήκει» στην μητέρα, από δύο χρονών και έπειτα ο πατέρας ξεκινά να «σπάει» αυτήν την δυάδα και να την μετατρέπει σε τριάδα. «Τα πρώτα δύο χρόνια ο πατέρας λειτουργεί υποστηρικτικά για την μητέρα και συμπληρωματικά. Από τον δεύτερο χρόνο αρχίζει να έχει έναν ρόλο. Ο ρόλος του είναι να ‘κόψει’ την μητέρα από το παιδί. Χρειάζεται να υπάρχει ο πατέρας για να ‘σπάει’ την διάταξη και να μπορέσει το παιδί να αποκοπεί από την μητέρα.

»Σε αυτό το χρονικό σημείο μπαίνουν τα όρια, μπαίνει η ηθική. Ο ρόλος του πατέρα προσφέρει σταθερότητα και αίσθημα ασφάλειας στο παιδί, ανεξαρτήτως φύλου», προσθέτει η ίδια επισημαίνοντας πως, όταν δεν μπαίνει κάποιος να χωρίσει την δυάδα αυτή προκύπτουν προβλήματα στο μεγάλωμα των παιδιών. Κάτι τέτοιο συμβαίνει συνήθως στις μονογονεϊκές οικογένειες.

Ένα πρόβλημα που προκύπτει σε αυτήν την περίπτωση όμως, είναι μια… πατέντα της ελληνικής κοινωνίας, η οποία θέλει την σχέση του παιδιού με τον πατέρα να περνάει μέσα από την μητέρα. «Βλέπουμε την μητέρα να μην επιτρέπει και τον πατέρα να μην επιδιώκει την δυαδική σχέση με το παιδί. Αυτό είναι μεγάλο λάθος. Το παιδί θα πρέπει να μπορεί να κάνει διάλογο με τον πατέρα του, κάτι που στην Ελλάδα δεν γίνεται. Ο πατέρας τα ξέρει όλα μόνο μέσα από την μάνα και αυτό είναι προβληματικό γιατί δεν δημιουργούνται σχέσεις μεταξύ πατέρα και παιδιού. Η μάνα δηλαδή, βρίσκεται στην κορυφή του ‘τριγώνου’», λέει σχετικά η κ. Σαράντη, κάνοντας λόγο για μια… συμμαχία γυναικών στην οποία μητέρα και κόρη κρατούν τον πατέρα σε απόσταση.

Οι συζητήσεις πατέρα- παιδιού και τα πρότυπα

Στην εφηβεία, σύμφωνα με την κ. Σαράντη, ο πατέρας θα πρέπει να μιλήσει στον γιο του για το σεξ και το αντρικό φύλο. «Κάποια στιγμή θα αρχίσουν να βγαίνουν στην επιφάνεια οι ορμόνες και καλό θα ήταν τότε ο πατέρας να πάρει την πρωτοβουλία και να συζητήσει με τον γιο για τις αλλαγές στο σώμα του, για τα ερωτικά του. Πολλά παιδιά δεν κάνουν αυτόν τον διάλογο. Μαθαίνουν από φίλους, από περιοδικά, από το Διαδίκτυο για το σεξ. Καλό θα ήταν να έχει γίνει μια πρώτη συζήτηση για αυτό το θέμα στο σπίτι», αναφέρει σχετικά η κ. Σαράντη.

Αυτό που έχει μεγάλη σημασία σε αυτήν την περίπτωση, είναι να υπάρξει ένα κλίμα στην σχέση πατέρα γιου, μια δυναμική η οποία θα επιτρέψει στον γιο να νοιώσει ασφάλεια και να συζητήσει με τον πατέρα του οτιδήποτε χωρίς να νοιώθει ενοχές. Να μην υπάρχει δηλαδή φόβος για απόρριψη ή ακόμα και τιμωρία. Όσον αφορά την κόρη, ο πατέρας θα πρέπει να κάνει συζητήσεις για το τι θα πρέπει να προσέχει με τα αγόρια, αλλά και για την χρήση προφυλακτικού. Για να έχουν βέβαια όλα αυτά το επιθυμητό αποτέλεσμα ο πατέρας θα πρέπει να αποτελεί σωστό πρότυπο για τα παιδιά.

«Το πώς φέρεται ο πατέρας στην μητέρα, λειτουργεί ως πρότυπο για το πώς θα πρέπει ο γιος να φερθεί στην κοπέλα του. Είναι πρότυπα που θα τα αναπαράγει το παιδί, όταν έχουμε παιδιά γινόμαστε πρότυπα για αυτά. Δεν γίνεται να χτυπάει κάποιος την γυναίκα του και μετά να πει στην κόρη του ότι δεν πρέπει να αφήνει το αγόρι της να την χτυπάει. Δεν γίνεται», λέει χαρακτηριστικά η κ. Σαράντη. Επομένως, το πρότυπο του πατέρα στην οικογένεια είναι πολύ πιο σημαντικό από τις πιθανές κουβέντες και συζητήσεις που θα προκύψουν με τα παιδιά.

Ενδεικτικά, μερικές συζητήσεις που μπορούν να γίνουν από την πλευρά του πατέρα προς τον γιο είναι οι παρακάτω:

* Να τον μάθει πώς να συναγωνίζεται. Ο συναγωνισμός διδάσκει τους ανθρώπους όσα θα τους χρειαστούν στη ζωή. Όχι μόνο πώς να κερδίζουν με σεμνότητα αλλά και να χάνουν με αξιοπρέπεια, αλλά και πώς να μάχονται για έναν στόχο, πώς να αποτελούν μέρος μιας ομάδας, ενώ ταυτόχρονα πασχίζουν για την ατομική τους τελειότητα.

* Να τον μάθει το νόημα της τιμής. Ένας άνθρωπος με τιμή θα κάνει αυτό που θεωρεί σωστό, όχι για να αναγνωριστεί και να κερδίσει κάτι από αυτό, αλλά επειδή είναι σωστό, ενώ θα κάνει ό,τι είναι δυνατό για να μην χάσει την τιμή του. Δεν είναι υπερηφάνεια, γιατί βασικό στην τιμή είναι η γνώση ότι μπορεί εύκολα να χαθεί. Είναι, όμως, ένα ακόμα «μάθημα» που μπορεί να διδαχθεί μόνο μέσα από παραδείγματα.

* Να τον μάθει πότε πρέπει να μάχεται. Ο κόσμος δεν είναι δίκαιος. Πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι που θα επιδιώκουν να εκμεταλλευτούν αυτούς που δεν θα είναι έτοιμοι να αμυνθούν και δεν θα υπάρχει πάντα μία μαμά ή ένας μπαμπάς για να προστατεύει το παιδί. Το να ξέρει ένα αγόρι πώς και πότε να μάχεται συνήθως το αποτρέπει από το να το κάνει.

Με την κόρη μπορεί να γίνουν συζητήσεις όπως:

* Δεν είναι κακό για μία γυναίκα να είναι δυνατή. Το σύνηθες είναι να περιμένουν οι γονείς από τα αγόρια να είναι «δυνατά» και «αθλητικά», ενώ τα κορίτσια να είναι «ντελικάτα» και «εύθραυστα». Ο μπαμπάς, όμως, πρέπει να μάθει στην κόρη του τα ίδια πράγματα που μάθαινε και στον γιο του. Καθώς το κορίτσι γίνεται γυναίκα θα χρειαστεί να ξέρει πώς να υπερασπίζεται τον εαυτό της σε κάθε περίσταση.

* Η επιτυχία δεν έχει να κάνει με το φύλο της αλλά με την προσπάθειά της . Μπορεί τα πράγματα στην ζωή να είναι πολύ πιο σκληρά από αυτά και να απαιτούνται ηρωικές προσπάθειες από μία γυναίκα για να καταφέρει κάτι, και πάλι να μην είναι το καλύτερο δυνατό, όμως θα είναι ικανοποιητικό. Επομένως, ο πατέρας μπορεί να μάθει στην κόρη ότι, εφ’ όσον βάζει τα δυνατά της, το αποτέλεσμα θα είναι το καλύτερο δυνατό.

Τι γίνεται όμως όταν το ίδιο το παιδί προσεγγίζει το πατέρα για να συζητήσει κάτι μαζί του; Πώς θα πρέπει να αντιδράσει εκείνος; «Το μεγαλύτερο πρόβλημα που έχω παρατηρήσει είναι όταν το παιδί ‘τολμά’ να βάλει ένα θέμα που μπορεί να είναι δύσκολο ή δυσάρεστο για τον γονιό. Ο πατέρας σε αυτή την περίπτωση δεν πρέπει να γίνει απορριπτικός, ούτε τιμωριτικός. Δεν θα πρέπει να θυμώσει, θα πρέπει να ακούσει και να κάνει διάλογο με το παιδί του, όσο και αν τον δυσκολεύει το θέμα της κουβέντας.

»Μπορεί να γίνουν δεκάδες κουβέντες μεταξύ πατέρα και παιδιού. Το θέμα είναι τι στάση θα κρατήσει. Αν θα αφήσει χώρο για να γίνουν. Το αν το ‘είμαι εδώ για σένα’ που λένε οι γονείς θα το τηρήσουν. Ο πατέρας πέρα από το να παρέχει στο παιδί αυτά που χρειάζεται, οφείλει να είναι εκεί για να το ακούσει, να σταθεί δίπλα του χωρίς να το κρίνει. Όταν ο γονιός αρχίσει και κρίνει, τότε αυτόματα το παιδί θα πάψει να συζητάει μαζί του», αναφέρει η κ. Σαράντη.

Εν κατακλείδι, ένα παιδί έχει ανάγκη να μιλήσει σε όλες τις ηλικίες, όμως θα το κάνει εφ’ όσον νοιώσει ότι ο πατέρας είναι διαθέσιμος και του δίνει χώρο. Το σύστημα αξιών του πατέρα είναι κάτι που δίνεται συνεχόμενα, και όχι σε κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή (π.χ. εφηβεία). «Ό,τι και να βγαίνει από το στόμα ενός πατέρα, θα πρέπει πρώτα να έχει γίνει πράξη στην ζωή του, τόσο απέναντι στην μητέρα όσο και στα παιδιά του. Θα πρέπει να προχωράει με λόγια, αλλά να τους δίνει και πράξεις», καταλήγει η κ. Σαράντη.