Η Δήλος αποτελεί μοναδική μαρτυρία των πολιτισμών του Αιγαίου, ήδη από την 3η χιλιετία π.Χ., και ένα από τα σημαντικότερα πανελλήνια ιερά. Σύμφωνα με την μυθολογία, στην Δήλο γεννήθηκε ο Απόλλωνας, ο θεός του φωτός, της ποίησης, της μουσικής, καθώς και η δίδυμη αδελφή του Άρτεμις, θεά της σελήνης. Γι’αυτό άλλωστε ονομάστηκε Δήλος (=φανερή) και γι’αυτό εξελίχθηκε σε ένα από τα μεγαλύτερα λατρευτικά κέντρα της αρχαιότητας. Γι’αυτό, ακόμα, λέγεται πως τα γύρω νησιά ονομάστηκαν Κυκλάδες, αφού θεωρητικά βρίσκονται σε κύκλο γύρω από το νησί. 
Τι να πρωτοθαυμάσει κανείς από τα αρχαιοελληνικά αξιοθέατα της Ρόδου; Ξεκινώντας από την ακρόπολη, στο δυτικό και ψηλότερο μέρος της πόλης, μαθαίνουμε ότι αποτελούσε μνημειακή ζώνη με Ιερά, μεγάλους ναούς, δημόσια κτίρια και χώρους λατρείας, όλα στο πνεύμα της ελληνιστικής αρχιτεκτονικής. Οι ανασκαφές που ξεκίνησαν κατά την ιταλική κατοχή το 1912 και συνεχίστηκαν από την ελληνική αρχαιολογική υπηρεσία το 1946, δεν έχουν καταφέρει ακόμα να φέρουν στο φως όλη της την έκταση, η οποία υπολογίζεται στα 1.250 στρέμματα. Μπορεί, πάντως, προς το παρόν κανείς να θαυμάσει μέρος του Ναού του Πυθίου Απόλλωνος και των Νυμφαίων. 
Η αρχαία Σάμος, το Πυθαγόρειο δηλαδή, εθεωρείτο μία από τις σημαντικότερες πόλεις της αρχαιότητας, καθώς η θέση του νησιού αποτελούσε σταυροδρόμι των θαλάσσιων δρόμων που συνδέουν την κεντρική Ελλάδα με την Ανατολή και την Αφρική και έτσι ο εμπορικός και ναυτικός πλούτος ήταν μεγάλος. Τόσο στο Πυθαγόρειο όσο και στο Ηραίο, τα παλαιότερα αρχαιολογικά ευρήματα τοποθετούνται χρονικά στην 4η χιλιετία π.Χ., ενώ δεν είναι λίγα και αυτά από την ακμή της πόλης, κατά τον 6ο αιώνα π.Χ. Από τα σημαντικότερα έργα εκείνης της εποχής που θα αντικρίσει ο επισκέπτης είναι ο μεγάλος ναός της θεάς Ήρας με τον μοναδικό κίονα που στέκεται έως σήμερα όρθιος στο μισό από το αρχικό του ύψος (φωτο), το Ευπαλίνειο Όρυγμα καθώς και όλα τα ερείπια της άλλοτε οργανωμένης πόλης που ήρθαν (και έρχονται) στο φως τα τελευταία χρόνια μετά από ανασκαφές. 
Με τους πρώτους κατοίκους του νησιού να χρονολογούνται από την 5η χιλιετία π.Χ., μπορεί κανείς εύκολα να υποψιαστεί το μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει το νησί. Καθώς η μυθολογία λέει πως στο νησί ανατράφηκε ο Ζευς, ο πατέρας των θεών, αξίζει μία επίσκεψη στην υψηλότερη κορυφή της Νάξου, στην Μύτη του Ζα, αφού εκεί πάνω υποτίθεται ότι λατρευόταν ο Δίας. Θα το δείτε και από την επιγραφή σε ακατέργαστο μάρμαρο στο μονοπάτι που οδηγεί στην κορυφή του βουνού. Στον όρμο του Απόλλωνα, στα βορειοανατολικά του νησιού, υπάρχει τέμενος αφιερωμένο στον θεό του φωτός. Εκεί, καθώς και στο χωριό Μέλανες υπάρχουν επίσης τα εκπληκτικά αρχαιολογικά ευρήματα από την μυκηναϊκή και γεωμετρική εποχή, οι υπερφυσικού μεγέθους Κούροι (φωτο). Πρόκειται για ανδρικά και γυναικεία αγάλματα που κείτονται μισοτελειωμένα στους χώρους των αρχαίων λατομείων. Η αρχαία ναξιώτικη αρχιτεκτονική παρουσιάζεται μεγαλειώδης στο ιερό των Υρίων με τον μαρμάρινο βωμό (περισσότερες πληροφορίες εδώ) καθώς και στον Γύρουλα, στο Σαγκρί, με τον ολομάρμαρο ναό του Απόλλωνα και της Δήμητρας να εντυπωσιάζουν. Τέλος, μία επίσκεψη αξίζει οπωσδήποτε στην Πορτάρα, την οποία έτσι κι αλλιώς θα αντικρίσετε όταν το πλοίο σας μπει στο λιμάνι της Νάξου. Πρόκειται για την πύλη του αρχαϊκού ναού του Απόλλωνα, το κτίσιμο της οποίας ξεκίνησε στα μέσα του 6ου αι. π.Χ. και δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Το νησάκι Παλάτια, πάνω στο οποίο βρίσκεται η Πορτάρα έχει συνδεθεί με την τραγική ιστορία της Αριάδνης, αφού εκεί λέγεται πως την εγκατέλειψε ο Θησέας και από εκεί την έκλεψε ο Διόνυσος για να την κάνει γυναίκα του. 
Πλούσια τα αρχαιολογικά ευρήματα και στην Κω, την οποία αξίζει έτσι κι αλλιώς να επισκεφθείτε καθώς αποτελεί ένα από το ομορφότερα νησιά των Δωδεκανήσων. Από αυτά ξεχωρίζει ο αρχαιολογικός χώρος του Ασκληπιείου, μόλις 4χλμ. από το κέντρο του νησιού, σε μία κατάφυτη περιοχή. Αυτός χρονολογείται από τον 4 π.χ. αιώνα και θεωρείται το σημαντικότερο αξιοθέατο του νησιού, αφού εκεί δίδαξε και ο πατέρας της ιατρικής Ιπποκράτης. Όπως μαρτυρά και το όνομά του, ήταν και αυτό αφιερωμένο στον θεό της ιατρικής Ασκληπιό, ενώ αποτελούσε τόπο λατρείας, νοσηλείας και εκπαίδευσης. Εκεί ο επισκέπτης θα δει τον βωμό του Ασκληπιού, τον Ιωνικό ναό του Απόλλωνα και τον Δωρικό ναό του Ασκληπιού (περισσότερες πληροφορίες για το Ασκληπιείο θα δείτε εδώ). Στην Κω αξίζει ακόμα να βρεθείτε στην Αρχαία Αγορά (φωτο), τα ερείπια της οποίας εκτείνονται πέρα από την λεωφόρο Ιπποκράτη, με 152μ. μήκος και 82μ. πλάτος. Εδώ χτυπούσε η οικονομική καρδιά της αρχαίας πόλης και στα ίδια ερείπια χρίστηκε αργότερα η εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου (περισσότερες πληροφορίες για την Αρχαία Αγορά θα βρείτε εδώ). Τέλος, μην φύγετε από το νησί αν δεν βρεθείτε στην Casa Romana, ρωμαϊκό οίκημα του 3ου αιώνα μ.Χ. που μοιάζει με ανάλογα της Πομπηίας, αλλά και αν δεν απολαύσετε την δροσιά από τον Πλάτανο του Ιπποκράτη, ο οποίος σύμφωνα με την παράδοση φυτεύτηκε από τον ίδιο τον Ιπποκράτη για να διδάσκει κάτω από αυτόν. 
Αν και άγονο σε γενικές γραμμές νησί, ο λόφος του Σκάρκου στον Κάμπο, αποτελεί μία από τις πιο εύφορες περιοχές της Ίου. Πρόκειται για έναν οικισμό της πρωτοκυκλαδικής περιόδου με χαρακτήρα οχυρού, γνωστός κυρίως για τα ειδώλια της νεκρόπολης. Αυτός σώζεται σε εξαιρετική κατάσταση και τα 11 στρέμματά του προσφέρονται για μία πρωινή περιήγηση. Ακόμα, στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού βρίσκονται ακόμα τα αρχαία Τείχη της Πόλης, τεραστίων διαστάσεων, ενώ στην θέση της σημερινής Χώρας, στο απόκρημνο ύψωμα πάνω από το λιμάνι, βρισκόταν κάποτε η Αρχαία πόλη, ευρήματα της οποίας σώζονται μέχρι σήμερα. Ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον, πάντως, παρουσιάζει η παράδοση -που δεν είναι ωστόσο επιστημονικά τεκμηριωμένη- ότι στην τοποθεσία Πλακωτό υπάρχουν τα ευρήματα ενός αρχαίου τάφου που υποστηρίζεται πως είναι ο τάφος του Ομήρου (φωτο). Σύμφωνα με τον θρύλο, ο αρχαίος συγγραφέας πράγματι πέθανε Ίο, μην μπορώντας να λύσει ένα αίνιγμα που το έθεσαν οι ψαράδες στην περιοχή του Πλακωτού. Εκεί, μάλιστα, γεννήθηκε και πέθανε και η μητέρα του Κλιμένη. 
