Πανηγύρια Δεκαπενταύγουστου: Πάρτι... α λά ελληνικά

της Ηρώς Κουνάδη

Μπορεί η Μεγαλόχαρη της Τήνου να έχει το… όνομα, η χάρη, όμως, των πανηγυριών στα μέσα Αυγούστου κατανέμεται εξίσου σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, όπου υπάρχει εκκλησία ή ξωκλήσι αφιερωμένο στην Παναγία, που μπορεί να δώσει αφορμή για γιορτή –άλλωστε, και η Παναγία της Τήνου, τυπικά τουλάχιστον, δε γιορτάζει το Δεκαπενταύγουστο, αλλά την ημέρα του Ευαγγελισμού, στον οποίο είναι αφιερωμένη.

Αν το πανηγύρι θα έχει κάτι από παραδοσιακό φολκλόρ, χαρακτηριστικό κιτς, αυθεντικό κέφι ή επαναλαμβανόμενη ανία δεν εξαρτάται τόσο από τους πάγκους που θα στηθούν γύρω από το ναό, τις μουσικές γνώσεις των οργανοπαιχτών ή τις αντίστοιχες χορευτικές των συμμετεχόντων, αλλά κυρίως από τη διάθεση των επισκεπτών που το παρακολουθούν –κατηγορία στην οποία εμπίπτουμε οι περισσότεροι, που περνάμε από το πανηγύρι κάπου μεταξύ ηλιοθεραπείας και δείπνου, γιατί έτυχε να βρισκόμαστε στο συγκεκριμένο μέρος για διακοπές. Και καθώς η εν λόγω διάθεση τείνει να είναι μάλλον καλή –ένεκα διακοπών– η αυθόρμητη συμμετοχή των «ξένων» προσθέτει έξτρα πόντους στην ατμόσφαιρα. Κάπως έτσι έχουν δημιουργηθεί οι θρυλικές ιστορίες για τα πανηγύρια ορισμένων νησιών.

Για να τα επισκεφθείτε φέτος διαβασμένοι, συγκεντρώσαμε μερικά από τα πλέον ενδιαφέροντα πανηγύρια που διοργανώνονται στις 15 Αυγούστου σε διάφορες περιοχές της χώρας. Εσείς, όπου κι αν βρίσκεστε, πάρτε μαζί μόνο την καλή σας διάθεση και περάστε απλά για μία βόλτα από το πλησιέστερο προαύλιο ναού της Παναγίας. Κι αν καταλήξετε να χορεύετε το «πώς το τρίβουν το πιπέρι» μεθυσμένοι από άπειρα λίτρα ντόπιου κρασιού βλέποντας τον ήλιο να ανατέλλει, μην ανησυχήσετε. Έχει συμβεί σε όλους.

Το πανηγύρι της Παναγίας της Καστριανής, στην Τζια, μένει αξέχαστο σε όσους το επισκέπτονται, όχι μόνο για την ένταση του γλεντιού, αλλά και για το επιβλητικό τοπίο στο οποίο διεξάγεται, στον απότομο βράχο στα βορειοανατολικά της Ιουλίδας, που ατενίζει από ψηλά τα κύματα του Αιγαίου.

Στην ιστορική εκκλησία της Παναγίας της Πανοχωριανής, στην Αμοργό, κοντά στο χωριό Λαγκάδα, θα ανεβείτε με τα γαϊδουράκια, θα δοκιμάσετε εκπληκτικό πατατάτο και ξιδάτο και θα πιείτε –φυσικά– ρακόμελα. Το γλέντι εδώ μεταφέρεται στα γύρω χωριά, τη Λαγκάδα, τα Θολάρια και τον Ποταμό και εννοείται ότι κρατάει ως το πρωί. Μιλώντας για τοπικές σπεσιαλιτέ, εξαιρετικοί μεζέδες συνοδεύουν το γλέντι και στην Παναγία της Κάσου, όπου παραδοσιακές λύρες και λαούτα δίνουν το ρυθμό, ενώ στην Παναγία τη Θαλασσινή της Άνδρου θα συνοδεύσετε τη φρουτάλια σας με τοπική σουμάδα, παρακολουθώντας τα βιολιά να παίζουν ασταμάτητα μέχρι το πρωί. Στην Πέτρα της Λέσβου, από την άλλη, το παραδοσιακό έδεσμα του πανηγυριού είναι το «κισκέσι», ταύρος βρασμένος με σιτάρι, ενώ στην Αστυπάλαια, στην Παναγία την Πορταΐτισσα προσφέρεται λαμπριανός, αρνί γεμιστό.

Στη Σέριφο το πανηγύρι της Παναγιάς κρατά τρεις ολόκληρες μέρες, με το έθιμο που ήθελε το πρώτο ζευγάρι που θα χόρευε γύρω από την ελιά της εκκλησίας να παντρεύεται μέσα στη χρονιά να έχει καταργηθεί, αλλά το κέφι να διατηρείται αμείωτο. Στην εκκλησία της Κοιμήσεως, στη Φολέγανδρο, θα καθίσετε στο ίδιο –ένα και μοναδικό– τραπέζι με όλο το νησί και τους επισκέπτες του, ενώ στις Ράχες της Ικαρίας θα δοκιμάσετε ντόπιο αρνί, ζωμό και ψητά και θα μάθετε, επιτέλους, τα βήματα του αυθεντικού Ικαριώτικου.

Ένα από τα μεγαλύτερα πανηγύρια του Αιγαίου διοργανώνεται στην Αγιάσο της Λέσβου, με τις προετοιμασίες να ξεκινούν από τις αρχές Αυγούστου και τους εορτασμούς να κρατούν περισσότερες από μία ημέρες. Τα γραφικά καλντερίμια του οικισμού, οι πάγκοι των μικροπωλητών με τα παραδοσιακά είδη και το πλήθος κόσμου που έρχεται εδώ από κάθε γωνιά του νησιού συμβάλλουν στη μοναδική ατμόσφαιρα του τοπικού πανηγυριού.

Εννέα ολόκληρες ημέρες διαρκούν οι εορτασμοί του Δεκαπενταύγουστου και στην Παναγία τη Σπηλιανή της Νισύρου, με το τοπικό χρώμα, το χορό της κούπας και το ντόπιο κρασί να δίνουν στο πανηγύρι τη ζωντανή του ατμόσφαιρα. Αν, πάλι, βρεθείτε στη Χίο μην παραλείψετε μια επίσκεψη στο Πυργί, όπου διοργανώνεται ένα από τα μεγαλύτερα πανηγύρια του νησιού –και όχι άδικα, αφού το χωριό διαθέτει και τον δικό του, μοναδικό παραδοσιακό χορό, το λεγόμενο «πυργούσικο».

Στην Αλόννησο θα έχετε την ευκαιρία να παρακολουθήσετε την αναβίωση του παραδοσιακού γάμου, δοκιμάζοντας τοπικά γλυκά και συνοδεύοντας τη σπεσιαλιτέ της ημέρας, γίδα με μακαρόνια, με άφθονο ντόπιο κρασί που προσφέρεται δωρεάν. Στις Μενετές, στις Πυλές, στο Απέρι και στον Όλυμπο της Καρπάθου τοπικές νοστιμιές και κρασί προσφέρονται επίσης δωρεάν, συνοδευόμενα από παραδοσιακά όργανα –λαούτο, λύρα και τσαμούνα.

Άρωμα παράδοσης αποπνέουν τα πανηγύρια των νησιών του Ιονίου, με τον Πλατριθειά Ιθάκης να φιλοξενεί ένα από τα μεγαλύτερα και πλέον δημοφιλή, και αρκετά χωριά, μεταξύ των οποίων οι Καρουσάδες και οι Περουλάδες στην Κέρκυρα, να πραγματοποιούν λιτανείες της εικόνας της Παναγίας πριν το πανηγύρι. Σε δύο χωριά της Κεφαλονιάς, το Μαρκόπουλο και την Πάστρα, παρατηρούνται το Δεκαπενταύγουστο δύο μοναδικά φαινόμενα: στο πρώτο εμφανίζονται μέσα στην εκκλησία της Παναγίας της Λαγκουβάρδας μικρά ακίνδυνα φίδια με σταυροειδές σημάδι στο κεφάλι, τα οποία θεωρείται ότι φέρνουν καλή τύχη, ενώ στο δεύτερο οι κρίνοι που τοποθετούνται στην εικόνα της Παναγίας της Γραβαλιώτισσας ανθίζουν για δεύτερη φορά μέσα στο χρόνο. Και στα δύο χωριά τα πανηγύρια συγκεντρώνουν πλήθος κόσμου και θεωρούνται, μαζί με το πανηγύρι των πυροτεχνημάτων της Περλιγκού, από τα καλύτερα του νησιού.

Τα σκήπτρα του μεγαλύτερου πανηγυριού της χώρας διεκδικεί, και όχι άδικα, η αρκαδική Τεγέα, με τους εορτασμούς γύρω από το ναό της Επισκοπής να διαρκούν μία εβδομάδα, από τις 13 έως τις 20 Αυγούστου, και να διοργανώνονται κάθε χρόνο από το 1883. Παμπελοποννησιακοί διαγωνισμοί λαϊκών χορών και τραγουδιών, αγώνες στίβου "Αλέαια" (αναβίωση των αρχαίων αγώνων), χορευτικές εκδηλώσεις, Παντεγεατικό Συνέδριο με ομιλίες-εισηγήσεις σε διάφορα θέματα που αφορούν την Τεγέα και την Αρκαδία, δεξίωση στον κήπο της Οικοκυρικής Σχολής, τελετή αφής της Ολυμπιακής Φλόγας, βράβευση μαθητών, ομιλίες και θεάματα είναι μερικές μόνο από τις εκδηλώσεις που πλαισιώνουν, μαζί με την τεράστια εμπορική έκθεση, το πανηγύρι.

Στα χωριά της Μακεδονίας το πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου έχει το δικό του, ιδιαίτερο χρώμα. Στη Σιάτιστα, το έθιμο των καβαλάρηδων θέλει μεγάλες παρέες με στολισμένα τα άλογα να επισκέπτονται το μοναστήρι του Μικροκάστρου το μεσημέρι και στη συνέχεια να επιστρέφουν στο χωριό, όπου το γλέντι στις πλατείες κρατά μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες, ενώ στη Βλάστη Κοζάνης το τοπικό πανηγύρι κρατά τρεις μέρες, με κύριο χαρακτηριστικό τον παραδοσιακό χορό τρανό. Το δικό τους, μοναδικό χορό έχουν και οι κάτοικοι του χωριού Σαμαρίνα, κοντά στα Γρεβενά, που ονομάζεται τσιάτσιο και κλέβει την παράσταση στο προαύλιο της εκκλησίας της Μεγάλης Παναγιάς.