Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου 2009: Και δε με πιάνει κρίση

Οι προβλέψεις ήταν δυσοίωνες. Κι όσο ο καιρός περνούσε, και η συνέντευξη τύπου για την ανακοίνωση του προγράμματος –που τα τελευταία χρόνια την είχαμε συνηθίσει περί τα μέσα Φεβρουαρίου, κάπου μαζί με τις αμυγδαλιές και τις Αλκυονίδες– δεν ερχόταν, τόσο οι φήμες πλήθαιναν. Ακούσαμε για περικοπές, ακούσαμε για έλλειψη budget και χορηγών, για ένα Φεστιβάλ χτυπημένο από την κρίση… Ευτυχώς για τους λάτρεις του, οι μόνες περικοπές που ο Πρόεδρος του Φεστιβάλ, Γιώργος Λούκος, επιβεβαίωσε σήμερα, ήταν… χρονικές. Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου 2009, λοιπόν, τέταρτη χρονιά από την επιτυχημένη ανανέωσή του, για ενάμιση χορταστικότατο μήνα, από 1η Ιουνίου έως 15 Ιουλίου. Είστε έτοιμοι;

Θέατρο
Ξεκινώντας… ανάποδα, πάντα, για να τιμήσουμε το αγαπημένο μας κομμάτι του Φεστιβάλ, αυτό των Επιδαυρίων.
Το Εθνικό Θέατρο παρουσιάζει την Άλκηστη, το αρχαιότερο από τα σωζόμενα έργα του Ευριπίδη, που διχάζει τους ερμηνευτές με την αμφισημία του, αλλά και τα ιλαροτραγικά και σατυρικά στοιχεία του. Ο Γιάννης Χουβαρδάς δεξιώνεται αξιόλογους συνεργάτες του από το Θέατρο του Νότου, και ο Θωμάς Μοσχόπουλος σκηνοθετεί για πρώτη φορά στην Επίδαυρο, με τη Μαρία Σκουλά στον ομώνυμο ρόλο. Ένας από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες της γερμανικής σκηνής, ο Ντίμιτερ Γκότσεφ –οι θεατές του Φεστιβάλ Αθηνών θα θυμούνται τον Ιβάνοφ του –υπογράφει τη σκηνοθεσία των Περσών, δεύτερη συμμετοχή του Εθνικού Θεάτρου. Ο βουλγαρικής καταγωγής σκηνοθέτης , που έχει ήδη ανεβάσει τους Πέρσες σε κλειστό χώρο στο Βερολίνο συνεργάζεται με εκλεκτούς Έλληνες ηθοποιούς.

Με τις Τρωάδες, την πάντα επίκαιρη τραγωδία των ηττημένων του Ευριπίδη, σε σκηνοθεσία Νικαίτης Κοντούρη, συμμετέχει στο Φεστιβάλ το Κ.Θ.Β.Ε., φέρνοντας για πρώτη φόρα τη Λήδα Πρωτοψάλτη στην Επίδαυρο. Σε συνεργασία με το Νίκο Μαστοράκη, έναν από τους καλύτερους Έλληνες σκηνοθέτες, ο Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου παρουσιάζει τις Νεφέλες και υπόσχονται να αναζητήσουν από κοινού τη σύνδεση της αριστοφανικής διακωμώδησης των νέων ιδεών με την εποχή μας.

Την ουτοπική Νεφελοκοκκυγία των Ορνίθων αναζητούν γνήσιας κωμικής φλέβας ηθοποιοί από διαφορετικές γενιές (Γιώργος Αρμένης, Αλέξανδρος Μυλωνάς, Βασίλης Χαραλαμπόπουλος) με τη σκηνοθετική καθοδήγηση του Σωτήρη Χατζάκη, με στόχο να αναδείξουν τις αναλογίες με το σήμερα. Αλλά φέτος, και μια «βασίλισσα» έρχεται στην Επίδαυρο με το Εθνικό Θέατρο Μεγάλης Βρετανίας: η Έλεν Μίρεν, ηθοποιός με σημαντική παρουσία στα θέατρα του Λονδίνου, του Μπρόντγουεϋ και της Νέας Υόρκης, αλλά και αξέχαστη κινηματογραφική Ελισάβετ, ερμηνεύει την ομότιτλη ηρωίδα στη Φαίδρα (1677) του Ρακίνα. Με καταβολές από τον Ευριπίδη, η κλασική γαλλική τραγωδία παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο θέατρο του Πολυκλείτου.

Μια παράσταση ανάμεσα στο θέατρο και στο ορατόριο, στην ομιλία σε διαφορετικές γλώσσες και στο τραγούδι, στη φαντασμαγορία των προβολών και στη δύναμη του τοπίου της Επιδαύρου, παρουσιάζει ο πολυτάλαντος Ισραηλινός σκηνοθέτης Άμος Γκιτάι με τη συμμετοχή Ελλήνων και ξένων ηθοποιών. Ο πόλεμος των υιών του φωτός κατά των υιών του σκότους βασίζεται στην Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου του Ιωσήπου Φλαβίου (1ος αιώνας μ.Χ.) καθώς και σε κείμενα των Ρίλκε και Ουάιλντ και αποσπάσματα από τον Εκκλησιαστή. Ελεύθερη και κριτική καλλιτεχνική συνείδηση, ο Γκιτάι προσεγγίζει το θέμα του μέσα από την ηχώ της σημερινής Μέσης Ανατολής. Συμμετέχει η μεγάλη κυρία της σκηνής Ζαν Μορώ.

Το Φεστιβάλ Επιδαύρου συμμετέχει στην υπερατλαντική πολιτιστική Γέφυρα (The Bridge Project ), φέρνοντας στο αρχαίο θέατρο μεγάλα ταλέντα από τις θεατρικές σκηνές της Νέας Υόρκης και του Λονδίνου. Ο Σαμ Μέντες –βραβευμένος από την Ακαδημία Κινηματογράφου και επικεφαλής αυτής της μοναδικής συνεργασίας– σκηνοθετεί την ιλαροτραγωδία του Σαίξπηρ Το Χειμωνιάτικο Παραμύθι: μια μαγική εξιστόρηση για την τρέλα που προκαλεί η ερωτική ζήλια και τη λύτρωση που προσφέρει η αληθινή αγάπη.

Με την παράσταση Σπαράγματα ή απλά μαθήματα μιας άγνωστης μυθολογίας, βασισμένη σε αποσπάσματα από τις χαμένες τραγωδίες του Ευριπίδη το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Αγρινίου ανοίγει τις εκδηλώσεις της Μικρής Επιδαύρου. Μια σύνθεση των σπαραγμάτων, βασισμένη στον αποσπασματικό τους χαρακτήρα, επιχειρεί ο Βασίλης Νικολαΐδης τονίζοντας την έννοια των χαμένων έργων.

Και στα… αθηναϊκά πράγματα
Το θεατρικό Φεστιβάλ Αθηνών 2009 περιλαμβάνει ένα αφιέρωμα στον Γιάννη Ρίτσο, μετακλήσεις σημαντικών ξένων θιάσων κι αναθέσεις σε ελληνικά σχήματα με έμφαση στην ενίσχυση των νέων τάσεων. Οι δραματικοί μονόλογοι του Γιάννη Ρίτσου ανοίγουν την αυλαία: η Ρούλα Πατεράκη, η Καρυοφιλιά Καραμπέτη (σκ. Δημήτρης Λιγνάδης) και ο Ακύλας Καραζήσης (σκ. Βίκτωρ Αρδίττης) ερμηνεύουν σύγχρονες και μυθολογικές περσόνες από την Τέταρτη Διάσταση τιμώντας την επέτειο των εκατό χρόνων από την γέννηση του μεγάλου Έλληνα ποιητή. Μια ακόμη παράσταση πάνω στο Τερατώδες Αριστούργημα του Ρίτσου υπογράφει στο κλείσιμο του Φεστιβάλ ο Δημήτρης Μαυρίκιος.

Με μια τριλογία εμπνευσμένη από τη Θεία Κωμωδία του Δάντη, ο Ρομέο Καστελούτσι και οι Societas Raffaello Sanzio συστήνονται για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό. Η ριζοσπαστική θεατρική ομάδα Σοτσιετάς Ραφαέλο Σάντσιο από τη μικρή πόλη Τσέζενα, οφείλει τη διεθνή φήμη της στη ρήξη με τις θεατρικές συμβάσεις και στη συνεχή αναζήτηση ενός πρωτογενούς θεάτρου που ανακαλεί το όραμα του Αρτό. Ένα θέατρο στο μεταίχμιο των σκηνικών και εικαστικών τεχνών που αποθεώνει τη σωματικότητα και δίνει έμφαση στο μουσικό περιβάλλον ενώ τα ζωντανά ζώα επί σκηνής υπογραμμίζουν με τον τρόπο τους την άγρια ομορφιά αυτής της αισθητικής.

Με μια παράσταση βασισμένη στο μυθιστόρημα του Κlaus Mαnn Mefisto, (1936) πάνω στη συνεργασία ενός ηθοποιού με τους ναζί, έρχεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα ο πρωτοπόρος Guy Cassiers, καλλιτεχνικός διευθυντής του Toneelhuis, του μεγαλύτερου θεάτρου της Φλάνδρας. Συνδυάζοντας τη θεατρική ποίηση με την τεχνολογία, η σκηνοθεσία του Mefisto for ever (Μεφίστο για πάντα) θίγει με σημερινούς όρους το ζήτημα της σατανικής γοητείας της εξουσίας.

Το φημισμένο Deutsches Theater του Βερολίνου με την παράσταση Οι αρουραίοι –«μία βερολινέζικη τραγι-κωμωδία»- σε σκηνοθεσία του Michael Talheimer είναι το τρίτο ξένο θεατρικό σχήμα που παρουσιάζεται φέτος για πρώτη φορά στη χώρα μας.
Αλλά αυτό το καλοκαίρι θα καλωσορίσουμε επίσης ένα κλόουν-μάγο και μια νεράιδα-ακροβάτισσα με το Αόρατο Τσίρκο τους. Ο Ζαν Μπατίστ Τιερρέ και η Βικτώρια Τσάπλιν –κόρη του Τσάρλυ- που γυρίζουν εδώ και 30 χρόνια ανά τον πλανήτη, θα σταθμεύσουν στην Πειραιώς 260 για να αποκαλύψουν ένα κόσμο θαυμάτων σε μικρούς και μεγάλους.

Το λαϊκό ερωτικό δράμα του Xόρβατ Καζιμίρ & Καρολίνα, με την αιχμηρή κοινωνική κριτική, παίρνει τη μορφή ενός λαμπρού μουσικού θεάτρου από δύο μαιτρ του είδους, τον Johan Simons και τον Paul Koek. Συνδιευθυντές παλαιότερα του περίφημου σχήματος Hollandia, οι δύο καλλιτέχνες έχουν αφήσει τις καλύτερες εντυπώσεις στο ελληνικό κοινό με τις αξέχαστες Βάκχες τους.

Η βερολινέζικη ομάδα Rimini Protokoll, η οποία έχει δώσει νέα διάσταση στο θέατρο-ντοκουμέντο παίζοντας τολμηρά με τα όρια μεταξύ κοινωνικής και θεατρικής πραγματικότητας, παρουσιάζει στο Φεστιβάλ Αθηνών μια νέα πρόταση σε σκηνοθεσία Στέφαν Κάιγκι με θέμα τους πατροπαράδοτους μουεζίνηδες του Καΐρου και την επικείμενη αντικατάστασή τους, στο κάλεσμα των πιστών στην προσευχή, από τους δέκτες του ραδιοφώνου.

Αυτή τη φορά, ο ρηξικέλευθος Κριστόφ Μαρτάλερ έρχεται στην Αθήνα με μια παράσταση επικεντρωμένη στις εμμονές και στους φόβους του «ύστερου» Κεντροευρωπαίου και στην παρανοϊκή εξάρτησή του από τον καταναλωτισμό. Η πρωτοποριακή ομάδα Fura dels Baus από τη Βαρκελώνη που πρωτογνωρίσαμε το 2006, επανέρχεται με τον Μπορίς Γκοντουνόφ. Αυτή τη φορά, οι Καταλανοί καλλιτέχνες αναζητούν τους όρους ενός «oλικού θεάτρου» με ένα θέαμα που εμπνέεται από ένα πραγματικό γεγονός: την κατάληψη του Θεάτρου Ντούμπροβκα της Μόσχας, το 2002, από μια ομάδα Τσετσένων αυτονομιστών.

Τον επαναπροσδιορισμό της δραματικής και σκηνικής γραφής θέτουν ως στόχο δύο νεανικές πειραματικές ομάδες: η Nova Melancholia παρουσιάζει το Habemus Papam, Walter πάνω στο ομώνυμο κείμενο του Μανώλη Τσίπου και τις Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας του Walter Benjamin, ενώ η ομάδα Blitz προτείνει την performance Κατερίνη, μια πολύωρη παράσταση σε ένα κεντρικό χώρο και επτά δωμάτια στο Bios, με στόχο τη συνάντηση σε μια εποχή ακραίας ιδιώτευσης. Επιπλέον, τη δική τους θεατρικότητα προτείνουν οι drog_A_tek.

Ένας ακόμη νεανικός θίασος παρουσιάζει στην αυλή του Σχολείου το έργο Άρντεν από το Φέβερσαμ (σε σκηνοθεσία Μάξιμου Μουμούρη) και εμπνέεται από τους περιπλανώμενους μεσαιωνικούς θιάσους. Το καινούργιο έργο του Γιάννη Μαυριτσάκη Κωλοδουλειά θα σκηνοθετήσει ο Άγγελος Μέντης στο Από Μηχανής Θέατρο.

Στο Ηρώδειο, ένας θίασος από την περιφέρεια ανεβάζει τον Δον Κιχώτη με τον Γιώργο Κιμούλη στον επώνυμο ρόλο και τον Δημήτρη Πιατά – Σάντσο ενώ στον Κατά Φαντασίαν Ασθενή του Μολιέρου, ένας από τους δημοφιλέστερους κωμικούς μας, ο Γιάννης Μπέζος, υποδύεται τον Αργκάν.

Η Πειραματική Σκηνή της «Τέχνης», ένας ιστορικός θίασος της Θεσσαλονίκης μάς συστήνει τον «ερευνητή του θεάτρου», Ζοέλ Πομμερά, που με την ιδιαίτερη γραφή του θίγει, στο έργο Οι Έμποροι (σκ. Γιάννης Λεοντάρης), το καίριο ζήτημα της ανεργίας χωρίς ωστόσο να καταφεύγει στο νατουραλισμό και στο λαϊκισμό. Τέλος, η τραγωδός μας Ασπασία Παπαθανασίου μάς περιμένει και φέτος στο Σχολείο για μία ακόμη σκηνική ανάγνωση.

Χορός
Ο χορός στο Φεστιβάλ Αθηνών 2009 φέρνει στο προσκήνιο σημαντικές στιγμές και καταξιωμένους δημιουργούς από την κλασική ως την πρόσφατη ιστορία του, επιμένει σε σταθερές αγάπες και δεν παύει να τολμά επενδύοντας στην πρωτοποριακή δημιουργία και την πειραματική διάθεση. Αιχμή του δόρατος σε ένα τέτοιο πολυσυλλεκτικό πνεύμα προγραμματισμού αποτελεί σταθερά ο σύγχρονος χορός που αντιπροσωπεύει άλλωστε ένα από τα μείζονα καλλιτεχνικά φαινόμενα της εποχής μας.

Με βάση τους παραπάνω άξονες, παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα το έργο της Αμερικανίδας πρωτοπόρου του μεταμοντέρνου χορού Άννας Χάλπριν Parades & Changes (1965), σε αναδημιουργία της Αν Κολλό και πρωταγωνιστές τους γνώριμούς μας από το φεστιβάλ χορογράφους Αλαίν Μπυφάρ και Βέρα Μαντέρο. Η Άννα Χάλπριν (γενν. 1920), με τις αναζητήσεις και το εργαστήρι της στην Καλιφόρνια, αποτελούσε ήδη από τη δεκαετία του 1950 πόλο έλξης για σημαντικό αριθμό καλλιτεχνών, όπως η Υβόν Ράινερ, η Τρίσα Μπράουν, η Σιμόν Φόρτι, ο Ρόμπερτ Μόρρις, που έμελλαν να συγκροτήσουν τον πυρήνα του Judson Dance Theater.

Τα σύνορα εφευρέθηκαν για να τα διασχίζουμε
Στην εκτεταμένη γεωγραφία του σύγχρονου χορού δεσπόζουσα θέση κατέχει εκ των πραγμάτων το Βέλγιο, μια μικρή χώρα με αξιοζήλευτη κινητικότητα στα χορευτικά πράγματα από τη δεκαετία του 1980 και μετά. Με καλλιτέχνες και κοινό ανοιχτά σε νέες ιδέες, ο χορός παίζει τον ρόλο του καταλύτη ανάμεσα στις διαφορετικές μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης, καθώς αναβιώνουν κινήματα της δεκαετίας του 1960 γύρω από τις πλαστικές τέχνες και την περφόρμανς.

Το 1983 συμπίπτει με τη θεαματική είσοδο της Αν Τερέζα ντε Κεερσμάακερ στη διεθνή χορευτική σκηνή με το έργο Rosas danst Rosas. Αυτό διάλεξε και για την αθηναϊκή της πρεμιέρα η διάσημη πια πρέσβειρα της Φλάνδρας. Να σημειώσουμε ότι η ίδια επιστρέφει στη σκηνή ως μια από τις τέσσερις χορεύτριες, με το έργο που καθιέρωσε αυτήν και την ομάδα της Rosas. Παράλληλα, σε πρώτη παρουσίαση στην Ελλάδα, το Φεστιβάλ Αθηνών φιλοξενεί την πιο πρόσφατη δουλειά της Δημιουργία 2009, η οποία προέκυψε μέσα από τη σύμπραξη της Κεερσμάακερ με δυο Βέλγους εικαστικούς καλλιτέχνες, τους Αν Βερόνικα Γιάνσενς και Μισέλ Φρανσουά.

Η Μισέλ-Αν ντε Με (Michèle-Anne De Mey) –εμβληματική χορεύτρια στο ξεκίνημα της ομάδας Rosas της Ντε Κεερσμάακερ– συστήνεται πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό ως χορογράφος με την Ηρωική συμφωνία (Sinfonia Eroica), παρθενικό έργο της ομάδας της σε αναβίωση του 2006. Σε πρώτη παρουσίαση στην Ελλάδα εμφανίζεται επίσης η τελευταία δημιουργία του ιδρυτή και εμπνευστή της διάσημης κολεκτίβας των Les Ballets C. de la B. Αλαίν Πλατέλ (Alain Platel). Από το 1984 μέχρι σήμερα, το μωσαϊκό των C. de la B. έχει αναδειχθεί σε φυτώριο εξαιρετικών δημιουργών χάρη στον άνεμο ελευθερίας που θέλει το χορό να μην περιορίζεται σε κωδικοποίηση κινήσεων όσο σε μεταγραφή ψυχικών καταστάσεων. Με το pitié! ο Πλατέλ γιορτάζει τα 25 χρόνια μιας μοναδικής περιπέτειας που ανέτρεψε τα στερεότυπα του χορευτικού θεάματος.

Επανέρχεται στο Φεστιβάλ Αθηνών μια χαρισματική προσωπικότητα της χορευτικής τέχνης, ο αδιαμφισβήτητος Γίρζι Κύλιαν, που αψηφά το πέρασμα του χρόνου συνεχίζοντας να εξερευνά τις ακραίες περιοχές της ψυχής. Ενσαρκώνει τη συγκίνηση και την ευθραυστότητα και συνυπογράφει με τον Μίκαελ Σουμάχερ το Last Touch First.

Με δύο έργα επιστρέφει και ο Ρασίντ Ουραμντάν στο Φεστιβάλ Αθηνών, από το 2006 που μας συστήθηκε για πρώτη φορά. Επιμένει να αναζητεί υλικό για τις χορογραφίες του από τα τοπία της μνήμης, ενώ ενσωματώνει μοναδικά στοιχεία βίντεο. Την έμπνευσή του για το αυτοβιογραφικό σόλο Loin… (2008) αντλεί από την ιστορία των γονιών του, ενώ στη νέα δημιουργία του Des temoins ordinaires μεταφέρει στη σκηνή το επώδυνο υλικό μιας καταγραφής σχετικής με ανθρώπους που υπήρξαν θύματα βασανιστηρίων.

«Τίποτε πιο συναρπαστικό από τη δημιουργία»
Αυτό μοιάζει να είναι το μότο της γενιάς των χορευτών-χορογράφων που έχει πάρει τη σκυτάλη και στην ελληνική χορευτική σκηνή. Φυσικά η γλώσσα του σώματος είναι παγκόσμια και καταργεί εκ των πραγμάτων τα σύνορα. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο μάς συστήνεται η κολεκτίβα The Plant, με μέλη τρεις εξαιρετικούς χορευτές διαφορετικής εθνικότητας που συναντήθηκαν στη Γαλλία. Πρόκειται για τους Παναγιώτα Καλλιμάνη, Λώρι Γιάνγκ και Φιλίπε Λουρένκο· οι τρεις τους έχουν μοιραστεί κοινές εμπειρίες πλάι σε διάσημους χορογράφους (Ζοζέφ Νατζ, Σάσα Βαλτς, κ.ά.) και παρουσιάζουν τη χορευτική εγκατάσταση Trente, με πηγή έμπνευσης έναν πρώην βιομηχανικό χώρο σε εγκατάλειψη, που δεν είναι άλλος από την Πειραιώς 260.

Τη λογική του κατασκευασμένου θεάματος αμφισβητεί η νεαρή Λενιώ Κακλέα, προτείνοντας ένα πρότζεκτ που βασίζεται στη συλλογική εμπειρία μεταξύ καλλιτέχνη και κοινού. Το matter-of-act (project για ένα φεστιβάλ και δέκα θεατές του) προσπαθεί να αντισταθεί στις έτοιμες απαντήσεις για τις προσδοκίες του θεατή γύρω από ένα θέαμα, καταθέτοντας μια φόρμα ανοιχτή ως προς τη σχέση του θεσμού με το κοινό του.

Το άνοιγμα του χορού από το ναρκισσιστικό Εγώ στην ετερότητα απασχολεί με διαφορετικό τρόπο δύο νέες αλλά γνωστές χορογράφους, την Κύπρια Λία Χαράκη, με την ομάδα pelma, και τη Μαριέλα Νέστορα, ιδρύτρια και χορογράφο της Yelp danceco. «Με τη χορογραφία “Party animals”, η Λία Χαράκη διερευνά για δεύτερη φορά το πώς οι στίχοι των ποπ τραγουδιών ενσωματώνονται στο συλλογικό μας ασυνείδητο. Το κοινό καλείται να συμμετάσχει σ’ ένα πάρτι στο οποίο μπορεί να παρακολουθήσει και να κρυφακούσει τις σκέψεις-κινήσεις μερικών από τους καλεσμένους» (Guy Cools). Με το ντουέτο “Das (ist) ein…” σαν ένα κομμάτι ζάχαρη μέσα στο νερό, η Μαριέλα Νέστορα, με σπουδές μοριακής βιολογίας πριν ασχοληθεί με τη χορογραφία, εκφράζει το ενδιαφέρον της γενιάς της να ενσωματώσει ο χορός στοιχεία από την περιοχή των επιστημών και της φιλοσοφίας.

Τα Μπαλέτα του Θεάτρου Μαριίνσκι (Κίροφ)
Η Λίμνη των Κύκνων, το πιο εμβληματικό έργο του κλασικού ρεπερτορίου, επιστρέφει στο Φεστιβάλ Αθηνών. Το Μπαλέτο σε τρεις πράξεις και τέσσερις σκηνές πάνω σε μουσική του Πιότρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι, στηρίζεται στην χορογραφική εκδοχή των Μαριύς Πετιπά και Λεβ Ιβανόφ και υπήρξε το πρώτο επιτυχημένο ανέβασμα ολόκληρου του έργου στα 1895 με την Πιερίνα Λενιάνι στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Έκτοτε, ο διπλός ρόλος της Οντέτ / Οντίλ θα αποτελέσει στοίχημα στη ζωή κάθε μπαλαρίνας για τις εξαιρετικές δεξιοτεχνικές ικανότητες αλλά και το λυρισμό που απαιτεί

Μουσική
Το πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών 2009 διανθίζουν και συναυλίες της λεγόμενης κλασικής μουσικής. Στις περισσότερες η προσωπικότητα του μαέστρου είναι εκείνη που προκαλεί το ενδιαφέρον και καθορίζει το περιεχόμενο του προγράμματός τους. Ξεχωριστή η θέση της ιταλικής ορχήστρας η δημιουργία της οποίας οφείλεται σε μια ιδέα και τον ένθερμο υποστηρικτή της: ο Μάριο Τρόνκο θέλησε με την ίδρυση της Orchestra di Piazza Vittorio να αποδείξει όχι μόνο ότι η μουσική είναι μία αλλά και ότι 16 μουσικοί από 11 χώρες και 3 ηπείρους μπορούν να έχουν έναν κοινό στόχο και να σώσουν από τον ευτελισμό ένα από τα ιστορικά θέατρα της Ρώμης. Επιτέλους, λοιπόν, έρχεται στην Ελλάδα η πολύχρωμη, πολυπολιτισμική ορχήστρα που απέδειξε ότι ακόμα και στον 21ο αιώνα υπάρχει χώρος για όνειρα.

Στο πολυσυλλεκτικό πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών ξεχωρίζουν οι εμφανίσεις δύο από τους μεγαλύτερους μαέστρους της εποχής μας του Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ και του Εσα-Πέκκα Σάλονεν, οι οποίοι έρχονται επικεφαλής δύο ιστορικών ορχηστρών: της Φιλαρμονικής της Σκάλας του Μιλάνου και της Φιλαρμόνια του Λονδίνου. Να είναι άραγε σύμπτωση που η καριέρα και των δύο ξεκίνησε όχι από το πόντιουμ αλλά από το πιάνο για τον ένα και τη σύνθεση για τον άλλο; Δείγμα των παράλληλων ενασχολήσεών τους θα γευτούμε και στην Αθήνα.

Έναν ακόμα συνθέτη και μαέστρο φιλοξενεί το Φεστιβάλ, τον 76χρονο Κρυστόφ Πεντερέτσκι για να διευθύνει το σύνολο Sinfonia της Βαρσοβίας που έγινε διάσημο παρουσιάζοντας σε πρώτη εκτέλεση έργα Πολωνών κυρίως συνθετών όπως των Λουτοσλάφσκι, Συμάνσκι, Ντέμπσκι και, βεβαίως, του ίδιου του Πεντερέτσκι, από το 1997 μόνιμου αρχιμουσικού και σήμερα Καλλιτεχνικού Διευθυντή του.

Λιγότερο από ένα χρόνο τώρα (Ιούνιος 2008), επικεφαλής της πολωνικής αυτής ορχήστρας δωματίου έχει τοποθετηθεί ο Γάλλος αρχιμουσικός Μαρκ Μινκοφσκί, ο οποίος επιστρέφει στο φετινό φεστιβάλ και πάλι με τους Μουσικούς του Λούβρου που ο ίδιος ίδρυσε το 1982 με σκοπό να καλλιεργήσει και να κάνει γνωστότερη σ’ ένα πλατύτερο κοινό τη γαλλική μουσική της εποχής του μπαρόκ. Έκτοτε βέβαια, το ρεπερτόριο τους επεκτάθηκε πολύ, χωρίς όμως το μπαρόκ να παραμελείται. Από την ίδια χώρα, τη Γαλλία, προέρχεται άλλος ένας θεράπων του μπαρόκ: ο Ζερεμί Ρορέ και «ο κύκλος της αρμονίας» (Le Cercle de l’Harmonie) που θα παίξουν έργα τα οποία συνέθεσε ο Μότσαρτ το 1791, τους τελευταίους μήνες της ζωής του.

Φυσικά η μουσική, οι ερμηνείες και οι ερμηνευτές της δεν περιορίζονται από σύνορα και δε γνωρίζουν όρια. Έτσι και οι ελληνικές δυνάμεις καταθέτουν το δικό τους στίγμα σ’ αυτό το πολυσυλλεκτικό φεστιβάλ. Εκτός από την Ορχήστρα των Χρωμάτων που 20 χρόνια μετά την ίδρυσή της εξακολουθεί να παλεύει για να αναδείξει την «κρυφή γοητεία της ελληνικής δημιουργίας», και η Συμφωνική Ορχήστρα και Χορωδία της ΕΡΤ θα λάβει μέρος με το δημοφιλέστατο Ρέκβιεμ του Βέρντι, τον Λουκά Καρυτινό στο πόντιουμ και σολίστ Έλληνες τραγουδιστές που διαπρέπουν εντός και εκτός συνόρων.

To Φεστιβάλ Αθηνών τιμά και φέτος το ελληνικό τραγούδι. Τραγούδια αγαπημένα, ήχοι γνώριμοι, ακούσματα οικεία θα μας ταξιδέψουν στην πρόσφατη μουσική ιστορία. Συνθέσεις μεγάλων δημιουργών, ερμηνείες από τραγουδιστές της παλαιότερης αλλά και της νεότερης γενιάς, μελοποιημένα ποιήματα κορυφαίων ελλήνων ποιητών. Το στίγμα μιας ολόκληρης μουσικής παράδοσης αναμένεται να χαρίσει στιγμές νοσταλγίας, ευφορίας, ανάτασης.

Από τους έλληνες ποιητές, η χρονιά φέτος είναι αφιερωμένη στον Γιάννη Ρίτσο. Και το έργο του Ρίτσου άρρηκτα συνδεδεμένο με αυτό του Μίκη Θεοδωράκη. «Ρωμιοσύνη», «Επιτάφιος» και «Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας» θα παιχτούν στο Ηρώδειο (10 Ιουνίου) από την Λαική Ορχήστρα Μίκης Θεοδωράκης, ενώ τα τραγούδια θα ερμηνεύσουν οι Νένα Βενετσάνου, Δημήτρης Μπάσης, Ηρώ και τα Κίτρινα Ποδήλατα.

Θάνος Μικρούτσικος – Νίκος Καββαδίας, δύο ακόμη μεγάλα ονόματα της ελληνικής δημιουργίας που συνδέθηκαν στενά μεταξύ τους. Ο Σταυρός του Νότου – Γραμμές των Οριζόντων, ένα έργο που αποτέλεσε σταθμό στην ελληνική τραγουδοποιία θα παρουσιαστεί στο Ηρώδειο σε δύο συναυλίες (23, 24 Ιουνίου) αφιερωμένες στο έργο του Θάνου Μικρούτσικου. Οι δύο βραδιές θα εμπλουτιστούν και με άλλα τραγούδια του συνθέτη που σηματοδοτούν μια πορεία τριάντα και πλέον χρόνων. Ερμηνεύουν οι Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, Χρήστος Θηβαίος, Μίλτος Πασχαλίδης, Γιάννης Κούτρας και Ρίτα Αντωνοπούλου και παίζει η Καμεράτα – Ορχήστρα Φίλων της Μουσικής.

Από το πάνελ των Ελλήνων ποιητών δεν θα μπορούσε να απουσιάζει ο Κωσταντίνος Καφάβης. Παραπλεύρως με το Ηρώδειο, στο μικρότερο χώρο του Σχολείου, ο Νίκος Ξυδάκης μαζί με τον Διονύση Καψάλη στο τιμόνι της ποίησης, θα επιχειρήσουν μια μουσική προσωπογραφία του Κ. Π. Καβάφη, με ήχους παρμένους από την πόλη στην οποία έζησε, την Αλεξάνδρεια. Ένα ηχητικό σκηνικό από συνθέσεις της Ανατολής.

Η παρουσία του Μανώλη Μητσιά στο ελληνικό τραγούδι υπήρξε συνεχής, εδώ και 40 χρόνια. Το Φεστιβάλ Αθηνών τον τιμά οργανώνοντας στο Ηρώδειο μια εκδήλωση επετειακού χαρακτήρα, με τη συμμετοχή πολλών ελλήνων καλλιτεχνών. Ενα διαχρονικό μουσικό ταξίδι που ξεκινά από τους βυζαντινούς ύμνους και τα δημοτικά τραγούδια και φτάνει στη μελοποιημένη ποίηση και τα ακούσματα σπουδαίων μας συνθετών.

Για τέταρτη συνεχή χρονιά το Φεστιβάλ Αθηνών παρουσιάζει την ενότητα «Ηχοι του Κόσμου». Ενα παράθυρο στις μουσικές του κόσμου, σε ήχους από τις γειτονιές του πλανήτη, σε καλλιτέχνες που μέσα από τη φωνή και τη μουσική τους μεταφέρουν την ιδιαίτερη κουλτούρα του τόπου τους. Η Λούρα από το Πράσινο Ακρωτήρι, διάδοχος της μουσικής παράδοσης της Τσεζάρια Έβορα, ο Ίβο Παπάσοφ, ένας από τους καλύτερους κλαρινετίστες της Βουλγαρίας μαζί με την τραγουδίστρια σύζυγό του Μαρία Καραφίζιεβα, ο Τουμάνι Ντιαμπατέ από το Μάλι, δεξιοτέχνης της παραδοσιακής αφρικανικής άρπας και από την Ελλάδα οι Word of Mouth μαζί με τις Σανάδες σε μια παράσταση που θα χρησιμοποιεί ως μοναδικό όργανο την ανθρώπινη φωνή.

Πιστό στο ραντεβού του με τη νεώτερη γενιά το Φεστιβάλ Αθηνών ενσωματώνει και φέτος το πρωτοποριακό φεστιβάλ Synch, που μας ξεναγεί στους πιο αβάν-γκαρντ ήχους του κόσμου αναμειγνύοντας την αφρόκρεμα της ηλεκτρονικής, χορευτικής και τζαζ σκηνής. Δεν σταματά όμως μόνο εκεί. Ανοίγει στο χώρο του Σχολείου ένα οπτικοακουστικό κύκλο, μια σειρά από παραστάσεις που προχωρούν πέρα από το χώρο των καθιερωμένων περφόρμανς. Σε τρεις ξεχωριστές βραδιές οι drog_A_tek, Coti K., Νίκος Βελιώτης, Λη Πάτερσον και οι Erasers σε συνεργασία με τους Sancho, Μπάμπη Μακρίδη & Biomass θα αναζητήσουν μια νέα ηχητική και οπτική διάλεκτο.

Εκθέσεις
Το Φεστιβάλ Αθηνών ενσωματώνει εκ νέου τις εικαστικές τέχνες στον προγραμματισμό του μέσα από δυο εκθέσεις σε συνδιοργάνωση με το Μουσείο Μπενάκη, μ’ ένα άνοιγμα στο χώρο της καλλιτεχνικής φωτογραφίας που επαναπροσδιόρισε τη σχέση μας με την πραγματικότητα και τέλος με μια κινηματογραφική εγκατάσταση.

Ύμνος στη σκιά
Σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη παρουσιάζεται στην Αθήνα, η περιοδεύουσα έκθεση Ύμνος στη σκιά (In Praise of Shadows). H διεθνής αυτή έκθεση αποτελεί συνδιοργάνωση του Μουσείου Μπενάκη, του Istanbul Modern της Κωνσταντινούπολης και του Irish Museum of Modern Art του Δουβλίνου. Τη σύλληψη και επιμέλεια της έκθεσης υπογράφει ο Paolo Colombo. Σημαντικό αρχέτυπο για το ατομικό και το συλλογικό ασυνείδητο η σκιά, δεν θα μπορούσε παρά να αποτελεί βασική αναφορά της τέχνης. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, μια σειρά εικαστικών προσεγγίσεων της έννοιας της σκιάς, της τέχνης του σκιαγραφήματος και του παραδοσιακού θεάτρου σκιών, συναντώνται στα έργα οκτώ σύγχρονων εικαστικών καλλιτεχνών και δύο κινηματογραφιστών.

Οι εμπνευσμένες από τον χώρο της όπερας εικονογραφήσεις του Νοτιοαφρικανού William Kentridge, τα παιγνιώδη σχέδια και κολάζ του Jockum Nordström, τα σχέδια, οι σκιαγραφικές εγκαταστάσεις και τα βίντεο της γνωστής Αφροαμερικανίδας Kara Walker, οι χειροποίητες μαριονέτες και οι βραβευμένες με την Ασημένια Άρκτο ταινίες animation με μαριονέτες της Katariina Lillqvist, οι φημισμένες και πάντα επίκαιρες ταινίες της πρωτοπόρου Γερμανίδας κινηματογραφίστριας Lotte Reiniger, που άντλησε την έμπνευσή της από τη φιγούρα του Καραγκιόζη και πρώτη δημιούργησε φιλμ σκιαγραφιών (animation σιλουέτας) στη δεκαετία του 1920, τα μοναδικά έργα του Ladislas Starewitch, κορυφαίου δασκάλου της τεχνικής του stop-motion, το ανεξάρτητο θέατρο του Andrew Vickery, τα βίντεο του Haluk Akakçe καθώς και τα βίντεο της Nathalie Djurberg, αλλά και τα σχέδια της Χριστιάνας Σούλου που αποτελούν σχόλια επάνω στην ύπαρξη.
Μουσείο Μπενάκη, Κτίριο Οδού Πειραιώς
Διάρκεια έκθεσης: 23 Μαΐου 2009 – 26 Ιουλίου 2009

Duane Hanson: Όψεις του Αμερικανικού Ονείρου
Το Φεστιβάλ Αθηνών σε συνδιοργάνωση με το Μουσείο Μπενάκη παρουσιάζει την έκθεση του Αμερικανού γλύπτη Ντουέιν Χάνσον (Duane Hanson, 1925 – 1996), Sculptures of the American Dream, με βασικά έργα από διαφορετικές περιόδους της σταδιοδρομίας του γλύπτη. Ανάμεσά τους, μερικά από τα πρώτα γλυπτά Κριτικού Ρεαλισμού. Η παρουσίαση εστιάζει στο πρωταρχικό θέμα του: την αμερικανική καθημερινή ζωή με τις διαψευσμένες ελπίδες και επιθυμίες. Οι εντυπωσιακές φιγούρες του από υαλοβάμβακα και ρητίνη πολυεστέρα, σε φυσικό μέγεθος, αναπαριστούν εκείνους οι οποίοι δεν τα κατάφεραν καλά στην αναζήτηση του Αμερικανικού Ονείρου. Η έκθεση αποτελείται από 12 γλυπτά περίπου. Επιπλέον, θα προστεθούν μερικές σειρές από τις πολαρόιντ που έβγαζε ο Χάνσον στα μοντέλα του, σαν σκίτσα για τα γλυπτά του.
Μουσείο Μπενάκη, Κτίριο Οδού Πειραιώς
Διάρκεια έκθεσης: 1 Ιουνίου 2009 – 15 Ιουλίου 2009
Δυο έλληνες φωτογράφοι εκθέτουν στην Πειραιώς 260

Ο Κώστας Ορδόλης δουλεύει σοβαρά και με πάθος στον χώρο τής δημιουργικής φωτογραφίας. Το κομμάτι της δουλειάς του το σχετικό με τη φωτογραφία θεατρικών παραστάσεων κάτω από τον τίτλο Μορφές και σκιές στο θέατρο θα εκτεθεί στην Πειραιώς 260 από τις αρχές Ιουνίου και κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ Αθηνών.
Παράλληλα θα παρουσιάζεται έκθεση του φωτογράφου Γιάννη Μπουρνιά, ο οποίος με αφορμή τη συμμετοχή του εξηγεί: «Κάθε φορά που τραβάω μια φωτογραφία, κρατάω την ανάσα μου και θέλω να κλείσω τα μάτια […] Αυτό που λειτουργεί μόνο είναι το ένστικτό μου και μια διάθεση απόλυτα ηδονοβλεπτική. Τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας χάνονται. Η αστική αρχιτεκτονική, η τάξη αλλά και η α-ταξία μέσα σ’ αυτήν γίνονται παιχνίδι».

«Μέσα στο δάσος», μια κινηματογραφική εγκατάσταση του Άγγελου Φραντζή
Το «Μέσα στο δάσος», ένα υβριδικό πρότζεκτ του Άγγελου Φραντζή που κινείται στα όρια του κινηματογράφου, της περφόρμανς, της εγκατάστασης, δεν κάνει πρεμιέρα στις αίθουσες του κινηματογράφου αλλά στο Φεστιβάλ Αθηνών. Είναι ένα πανκ υπαρξιακό παραμύθι, μια ερωτική ιστορία ανάμεσα σε δυο αγόρια κι ένα κορίτσι, σ’ένα τοπίο άγνωστο, κοντά στη φύση, χωρίς αποσκευές, όπου όλα είναι ικανά να συμβούν, σε ιστορίες πέρα από ρόλους, φύλα, ταυτότητες. Ο Άγγελος Φραντζής φλερτάρει με τον ερωτισμό και το γκροτέσκο, την ανωνυμία και την απόκρυψη. Σκηνοθετεί, συνθέτει, ανατρέπει, πειραματίζεται με το άγνωστο και κυρίως επιμένει στον ανατρεπτικό χώρο της νέας εικονοποιίας, της νέας εικονικής πραγματικότητας. «Από το βίντεο-αρτ στο σινεμά και από την περφόρμανς στο θέατρο, δεν έχουν νόημα οι κατατάξεις», όπως λέει ο ίδιος ο δημιουργός που θέλησε η ταινία του να προβληθεί σαν «εγκατάσταση» στο πάρκινγκ της Πειραιώς 260. Πειραιώς 260, πάρκινγκ.