Lebanon: (Αντι)πολεμικό βαλς με ένα... τανκ

του Λουκά Τσουκνίδα

Πέρυσι ήταν το “Waltz with Bashir”, η πρωτότυπη αισθητικά προσπάθεια του Άρι Φόλμαν να ανακατασκευάσει την εμπειρία του ως έφεδρος εισβολέας στο Λίβανο του '82, μέσα από όσες μνήμες του έμειναν άθικτες απ' το χρόνο, το σοκ, την ενοχή, την πολιτική και την φορτισμένη περιρρέουσα ατμόσφαιρα στην πατρίδα. Συγκλονιστικό ομολογουμένως και βαθιά αντιπολεμικό στον αντίκτυπό του, δε θα μπορούσε συγχρόνως ν' αποκοπεί απ' την υποκειμενικότητά του, την προσωπική ματιά του δημιουργού σε μια τραγωδία που είχε πάρα πολλές όψεις.

Μια διαφορετική, λιγότερο λυρική και εσωστρεφής, αλλά το ίδιο συγκλονιστική και διεισδυτική όψη με του Φόλμαν, μας δίνει φέτος ως απαύγασμα της προσωπικής του εμπειρίας σ' εκείνον τον πόλεμο, ο Σάμουελ Μαόζ με τον ξερό τίτλο “Lebanon”. Χωρίς βαλς και αλληγορίες, δίνει ένα τμήμα της δικής του ιστορίας ρεαλιστικά και ζωντανά, σα να το αφηγείται σε φίλους μετά από καιρό ενώ σ' εκείνον μοιάζει να έγινε μόλις χτες.

Ο Μαόζ, προφανώς, αντιστοιχεί τον εαυτό του στον Σμούλικ (ή Σμουέλ, η εβραϊκή εκδοχή του Σάμουελ), το “νέοπα” πυροβολητή του άρματος μέσα στο οποίο λαβαίνει χώρα όλη η αφήγηση. Τα υπόλοιπα μέλη του πληρώματος είναι ο έφεδρος αξιωματικός Άσι, ο “παλιός” γεμιστής Χέρτζελ κι ο πιτσιρικάς οδηγός Γιγκάλ. Η τετράδα βρίσκεται για πρώτη φορά σε εμπόλεμη κατάσταση, ο Χέρτζελ μόλις δεκαπέντε μέρες πριν την πολυπόθητη απόλυσή του.

Το άρμα τους οδηγείται από κάποια άλλη στρατιωτική ομάδα προς την κατεύθυνση της τοποθεσίας Σαν Τροπέζ, μέχρι που διατάσσεται να μπει σε παραπλήσιο βομβαρδισμένο αστικό περιβάλλον για να το καθαρίσει από εναπομείναντα μέλη των αντιπάλων ανταρτών. Στην πρώτη τους συνάντηση με εχθρικό στόχο ο Άσι διατάζει τον Σμούλικ να βάλλει προς ένα κτίριο γεμάτο με αντάρτες, αλλά και με ομήρους. Μέσα απ' το περισκόπιο, ο νέος βλέπει ένα μικρό κοριτσάκι και διστάζει. Τα πρώτα σημάδια κρίσης και κατάρρευσης προσπαθεί να εξαλείψει με την πυγμή του ο επιβλητικός ταγματάρχης που ηγείται της άλλης ομάδας, αλλά οι τέσσερις πρωτάρηδες δεν μπορούν να κρατηθούν ψύχραιμοι. Μια ρουκέτα τους χτυπά, ένας Σύριος βρίσκεται αλυσσοδεμένος στο άρμα και δυο ύποπτοι φαλαγγίτες αναλαμβάνουν να τους καθοδηγήσουν μέσα στη νύχτα, φορτίζοντάς τους ακόμη πιο έντονα με ανασφάλεια και φόβο...

[Το trailer της ταινίας]

Η επιλογή του Μαόζ να κρατήσει τη δράση αυστηρά μέσα στο κλειστοφοβικό περιβάλλον του άρματος δεν έχει να κάνει μόνο με την ακριβή αφήγηση της εμπειρίας του. Ο περιορισμός αυτός του δίνει την ευκαιρία να μεταφέρει εκεί και την τωρινή του εμπειρία ως νεοφώτιστου σκηνοθέτη. Ο Σμούλικ, δηλαδή ο Σάμουελ, κρατά το κανόνι άρα και το περισκόπιο που πηγαίνει μαζί κι έτσι στρέφει το βλέμμα του προς τις κατευθύνσεις που του τραβούν την προσοχή, άσχετα αν αποτελούν στόχο ή όχι. Μέσα απ' το βλέμμα του πυροβολητή, ενός έφεδρου, άμαθου σε καταστάσεις υψηλού κινδύνου και σοκαρισμένου νέου, βλέπουμε κι εμείς τι διαδραματίζεται έξω απ' το άρμα που κατά μία έννοια, προσφέρει ασφαλή κάλυψη στους επιβαίνοντες. Άλλο αν εκείνοι είναι πιο φοβισμένοι από τους κομάντο που μάχονται με τους αντάρτες στα ερείπια.

Ο Σμούλικ αρνείται να πυροβολήσει μεταφέροντας την ευθύνη στον Άσι που τον διέταξε και θα μπορούσε να τον παρακάμψει και να εκτελέσει εκείνος. Η ευθύνη είναι κάτι που πάντα μπορεί να πάει και πιο πέρα... Κάποια στιγμή, μια ρουκέτα τους υπενθυμίζει πόσο κοντά είναι στη απευκτέα δράση κι ένας αιχμάλωτος που “αποθηκεύεται” στον ελάχιστο χώρο τους πόσο μακριά είναι απ' το σπίτι τους. “Σύριος; Τι κάνει ένας Σύριος εδώ;” αναφωνεί ο Γιγκάλ μην έχοντας πλήρη επίγνωση σε τι είδους πόλεμο έχει βρεθεί.

Ο Μαόζ χτίζει με τους διαλόγους και τα πλάνα του την ένταση χωρίς ποτέ να καταφύγει σε βαθύ σκοτάδι ή ακατάληπτες λήψεις. Τα μάτια του για τον έξω κόσμο, αλλά και τα δικά μας, είναι ο Σμούλικ κι η εικόνα που παίρνουμε είναι η δική του υποκειμενική σκοπιά. Δεν πολιτικολογεί ούτε κρίνει στρατιωτικές επιλογές σε τόσο πιεστικές καταστάσεις, μόνο παρατηρεί τις αντιδράσεις και τις εναλλαγές των συναισθημάτων μιας τετράδας απλών ανθρώπων που βρέθηκαν στο μάτι του κυκλώνα πριν προλάβουν να το πάρουν χαμπάρι, πόσο μάλλον να σχηματίσουν κριτικό λόγο.

Οι ηθοποιοί που καλούνται να εικονογραφήσουν τις αναμνήσεις του σκηνοθέτη (Γιοάβ Ντόνατ, Όσρι Κοέν, Ιτάι Τιράν, Μίκαελ Μοσόνοφ) είναι καταπληκτικοί, αποδίδουν τους ρόλους και τους “τύπους” τους διακριτά χωρίς να πέφτουν σε ψευτοϋπερβολές. Εξαιρετική και η παρουσία του Ζόχαρ Στράους στο ρόλο του ταγματάρχη Γκαμίλ, εκπέμπει σε κάθε έκφραση και ομιλία του την αγωνία του υπεύθυνου που όμως η δικαιοδοσία του δεν του επιτρέπει να κάνει αυτό που ο ίδιος θεωρεί πιο πρέπον.

Το “Lebanon” είναι μια εξαιρετική πολεμική ταινία που εστιάζει μέσα σ' ένα στενόχωρο άρμα αντί για τη μεγάλη εικόνα, για να μεταδώσει όσα νιώθουν οι πρωταγωνιστές της που είναι σαφώς πιο οικεία σε μας από συνθηματολογίες και κλισέ πολιτικά κυρήγματα.

Βγαίνουν ακόμη:
- Το όμορφο παραμύθι του Σπάικ Τζόνζι “Where the Wild Things Are”, το δεύτερο μέρος της λογοτεχνικής τριλογίας του Στιγκ Λάρσον “The Girl Who Played with Fire”, περισσότερο αστυνομικό και λιγότερο μυστηριώδες απ' το πρώτο, το συναρπαστικό ισπανικό δράμα φυλακής “Cell 211” του Ντανιέλ Μονθόν, το ινδικό δράμα “Tahaan: A Boy with a Grenade”, το βιογραφικό “Amelia” και η κωμωδία “Old Dogs”.

Όλες οι Ταινίες

Όλες οι Αίθουσες

ΣΧΕΤΙΚΑ LINKS
Η ταινία στο Internet Movie Database Κριτικές στο Movie Review Query Engine