The White Ribbon: Χρυσός φοίνικας για... σκληρές αλήθειες

του Λουκά Τσουκνίδα

Σε κάποιο σημείο της ταινίας του Μίκαελ Χάνεκε «The White Ribbon», ένας αυστηρός πάστορας τοποθετεί στο μπράτσο του γιου και της κόρης του μια λευκή κορδέλα που υποτίθεται ότι θα τους υπενθυμίζει να είναι ενάρετοι και πρότυπα ηθικής. Αντιλαμβάνεται ίσως —επιδεικνύοντας εντυπωσιακή έλλειψη πίστης συγχρόνως— ότι οι άνθρωποι, και οι κοινωνίες κατ' επέκταση, χρειάζονται υπενθύμιση για να κρατούν την υποτιθέμενη άγρια κι απρόβλεπτη φύση τους σε καταστολή. Τη ματαιότητα μιας τέτοιας προσπάθειας, να ελέγξει δηλαδή κανείς τον αντίκτυπο μιας τόσο τρομακτικής και καταστροφολογικής θεώρησης που εξελίσσεται σε αυτοεκπληρούμενη προφητεία, μοιάζει ν' αντιλαμβάνεται πλήρως ο Χάνεκε που, γύρω από αυτό το ασήμαντο μικροεπεισόδιο, μας δείχνει με έναν τρόπο απόλυτα διεισδυτικό τι κρύβουν οι απανταχού λευκές κορδέλες.

Όσα μυστήρια ή και φυσιολογικά εκτυλίχθηκαν σε ένα αγροτικό χωριό της Γερμανίας λίγο πριν το ξέσπασμα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου μας αφηγείται με τη γέρικη, τρεμάμενη πια, φωνή του ο άλλοτε δάσκαλος της κοινότητας. Ξένος ο ίδιος, κοντοχωριανός δηλαδή, και μην έχοντας πραγματική εμπλοκή με τους κατά συνθήκη συγχωριανούς του, παίρνει τη θέση του παρατηρητή και παραδέχεται ότι ο χρόνος ίσως έχει μπερδέψει λίγο τη μνήμη του. Η αφήγηση που προμηνύει δεν είναι σε καμία περίπτωση αυτή ενός επαγγελματία, αλλά εκείνη ενός ανθρώπου που αραδιάζει τα γεγονότα όπως τα θυμάται χωρίς αφηγηματικά κόλπα, κορυφώσεις, λύσεις ή ξεκάθαρη πλοκή. Ο σκηνοθέτης δανείζεται την άδολη οπτική του δασκάλου, κι όχι απλώς τη φωνή και την εγκυρότητα του ως μάρτυρα, φτιάχνοντας έτσι μια τρομερά ρεαλιστική ατμόσφαιρα, μιας περιόδου που σε μας φαντάζει πολύ μακρινή.

Ο μεγαλοκτηματίας βαρώνος κι ο αφοσιωμένος πάστορας είναι οι δύο αρχές απ' τις οποίες ο πληθυσμός της θεοσεβούμενης αγροτικής κοινότητας εξαρτάται οικονομικά και πνευματικά. Το πρώτο ατύχημα που ο δάσκαλος θυμάται είναι εκείνο που είχε ο γιατρός πέφτοντας απ' το άλογό του εξαιτίας κάποιου σύρματος που βρέθηκε τεντωμένο ανάμεσα σε δυο δέντρα στο δρόμο. Λίγο μετά μια γυναίκα ξεψυχά, έχοντας πέσει από ένα σάπιο πάτωμα στη φάρμα του Βαρώνου όπου δούλευε. Ένας νεαρός ξεριζώνει το λαχανόκηπο της Βαρώνης σε αντίποινα. Ο μικρός γιος του Βαρώνου εξαφανίζεται κι επιστρέφει έχοντας βασανιστεί από κάποιους κ.ο.κ.
 
[Το trailer της ταινίας]

Τα γεγονότα είναι αλυσιδωτά, οι αστυνομικοί ενδιαφέρονται για λίγο χωρίς ουσία και μόνο ο νεαρός δάσκαλος βρίσκει χρόνο ανάμεσα στη δουλειά και το ενθουσιώδες φλερτ του με τη νταντά του Βαρώνου —επίσης κοντοχωριανή και άρα εκτός της τοπικής κοινωνίας— ν' ασχοληθεί με το κατά πόσο όλ' αυτά που έχουν αναστατώσει φαινομενικά τη μικρή κοινότητα έχουν σχέση μεταξύ τους. Αυτό που ανακαλύπτει ασυνείδητα και άθελά του είναι πολύ πιο σημαντικό από έναν οποιοδήποτε αποδιοπομπαίο τράγο και θυμίζει από μία σκοπιά εκείνο που ο ξένος γιατρός του Ανρί-Ζωρζ Κλουζό ανακάλυψε στον προπολεμικό μικρόκοσμο του «Le Corbeau»: μια ροπή στη συγκάλυψη στο όνομα της οποίας θυσιάζονται εύκολα όλα τα υπόλοιπα.

Αυτό που κάνει ο Χάνεκε είναι αυτό που στο «Le Corbeau» έκανε ο αποστολέας των ανώνυμων γραμμάτων. Δημιουργεί μια ατμόσφαιρα κρίσης μέσω μιας αόρατης, αλλά υπαρκτής, απειλής απέναντι στην οποία όλοι συσπειρώνονται. Της δίνει δε ηθικολογικό χαρακτήρα, αντίστοιχο μ' αυτόν που διέπει τις επιφανειακά ήσυχες ζωές των υπολοίπων και τα κίνητρα τους για τη συγκάλυψη. Ο δάσκαλος είναι έξω απ' όλ' αυτά, άρα κι εξω απ' τη σιωπηλή συμφωνία και με τα μάτια του ο Χάνεκε παρακολουθεί τις αντιδράσεις των ανθρώπων υπό τη δεδομένη πίεση. Το ότι τα παιδιά του χωριού, η γενιά δηλαδή που μετέπειτα υπέθαλψε τον ναζιστικό όλεθρο, είναι κύριοι αποδέκτες της πίεσης, της ηθικοπλασίας, της τιμωρίας, αλλά και της υποψίας, αποτελεί τον προφανέστερο λόγο για την επιλογή του τόπου και του χρόνου απ' τον δημιουργό που δηλώνει φωναχτά ότι τίποτα δεν πέφτει απ' τον ουρανό και το αυγό δεν είναι του φιδιού, αλλά της κότας.

Το «TheWhite Ribbon» είναι μια ταινία που δεν καθηλώνει με το ρυθμό της, δεν εκβιάζει την προσοχή κι ούτε υποβάλλει το θεατή σε επιφανειακά κηρύγματα. Είναι άρτια τεχνικά, εξαιρετικά καλοπαιγμένη και μέρος της ουσίας της κρύβεται στην επίγευση: όσα βλέπεις με τα μάτια του δασκάλου τα έχεις μάλλον ξαναδεί.

Βγαίνουν ακόμη:
- Το καλό αν και γεμάτο απιθανότητες αστυνομικό θρίλερ «Law Abiding Citizen», το ντοκιμαντέρ «This is it» για την τελευταία συναυλία του Μάικλ Τζάκσον και η ταινία κινουμένων σχεδίων «Ο Μπάρι και οι Ντισκο-Σκώληκες».