Ιστορίες λογοκρισίας: Η 7η τέχνη στο... σφαγείο

της Ηρώς Κουνάδη

Συμβαίνει και εις Παρισίους, είναι γεγονός… Αν πιστεύετε ότι θα έπρεπε να ντρεπόμαστε για το μοντάζ στο βίντεο του Κώστα Γαβρά για το Μουσείο της Ακρόπολης και τις προεκτάσεις αυτού –ποιος κάνει κουμάντο σε αυτόν τον τόπο και πόσα εγκλήματα κρύβει κάτω απ’ το χαλί– έχετε δίκιο. Αν προτάσσετε ως επιχείρημα το κλασικό «μόνο εδώ συμβαίνουν αυτά» και «έχουμε μείνει στο σκοταδισμό του Μεσαίωνα», δε θέλουμε να σας στεναχωρήσουμε, αλλά κάνετε λάθος.

Η λογοκρισία της τέχνης –που πάντα έδειχνε μια προτίμηση στην 7η– καλά κρατεί, εν έτει 2009, και τα γεωγραφικά της σύνορα ξεπερνούν κατά πολύ τη Μέση Ανατολή και τους σκοταδιστές απογόνους της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας –ανατολική, δυτικής και πάει λέγοντας. Για την ακρίβεια, αγκαλιάζουν στοργικά όλον τον πλανήτη. Για να τον προστατεύσουν από οτιδήποτε μπορεί να του βλάψει τα ήθη, να του προσβάλλει τις αρχές, να του κοροϊδέψει τα πιστεύω. Ακόμα και να του πει ότι ένας καλός άνθρωπος που βοήθησε τον εχθρό του δεν παύει να είναι καλός άνθρωπος.

Στην ενός και κάτι αιώνα ιστορία του κινηματογράφου, αμέτρητες ταινίας έχουν λογοκριθεί επειδή προσέβαλλαν θεοκρατικά καθεστώτα –αν σκεφτήκατε φανατικούς Μουσουλμάνους να εξοργίζονται με τα σκίτσα του Μωάμεθ μη βιάζεστε να χαμογελάσετε ειρωνικά–, επειδή διαστρέβλωσαν παγιωμένες για άλλους, αμφισβητούμενες για πολλούς ιστορικές λεπτομέρειες, επειδή απεικόνισαν «υπερβολική» βία –σπουδαία ανακάλυψη το βιαιόμετρο, αν είχε εφευρεθεί–, επειδή φήμες τις ήθελαν να καταγράφουν πραγματικούς φόνους, ακόμη κι επειδή ο δημιουργός τους τις… μετάνιωσε εκ του αποτελέσματος, κι αποφάσισε να τις απαγορεύσει.

Κι αν φαντάζεστε κανένα ανελέητο splatter του οποίου ο δημιουργός ασπάστηκε μετά από χρόνια τις διδαχές του βουδισμού, θα εκπλαγείτε. Στην τελευταία αυτή κατηγορία ανήκει το Κουρδιστό Πορτοκάλι του Stanley Kubrick, ο οποίος, δύο χρόνια μετά την κυκλοφορία του το 1973, ανησύχησε τόσο από τις πιστές αντιγραφές των βίαιων επεισοδίων και της συμπεριφοράς των χαρακτήρων της ταινίας που καταγράφονταν στην Αγγλία, που ζήτησε –και πέτυχε– την ανάκληση της ταινίας του στο Ηνωμένο Βασίλειο μέχρι και το θάνατό του. Εννοείται πως μετά την απαγόρευση η ταινία απέκτησε θρυλικές διαστάσεις, εξ ου και η επανέκδοση που είδαμε και στην Ελλάδα το 1999, αμέσως μετά το θάνατο του Kubrick.


Άλλος ένας… θρύλος της λογοκρισίας είναι το Cannibal Holocaust, του Ιταλού Ruggero Deodato, ένα splatter που πήρε… τερατώδεις διαστάσεις χάρη στις φήμες που το ήθελαν snuff –ήτοι ταινία στην οποία έχουν καταγραφεί πραγματικοί φόνοι. Ο σκηνοθέτης κλήθηκε σε ιταλικό δικαστήριο να αποδείξει ότι όλοι οι συμμετέχοντες στην ταινία ήταν ζωντανοί. Όταν τελικά απαλλάχθηκε από τις κατηγορίες, η ταινία του απαγορεύτηκε λόγω της χρήσης βίας ενάντια σε ζώα, και παραμένει απαγορευμένη μέχρι σήμερα σε πολλές χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.


Για υπερβολική απεικόνιση βίας, με ολίγο από σοδομισμό, απαγορεύτηκε στην Ιταλία (όπου όλες οι κόπιες της καταστράφηκαν, εκτός από κάποιες που κράτησε η Εθνική Ταινιοθήκη, ενώ ο σκηνοθέτης, Bernando Bertolucci, καταδικάστηκε σε τέσσερις μήνες φυλάκιση με αναστολή και αφαίρεση των πολιτικών δικαιωμάτων για 5 χρόνια), την Ισπανία και τη Χιλή και το Τελευταίο Ταγκό στο Παρίσι. Στην Αγγλία αφαιρέθηκε η σκηνή του σοδομισμού πριν την προβολή της ταινίας στους κινηματογράφους.


Το 300 απαγορεύτηκε στο Ιράν για την απεικόνιση των Περσών ως βαρβαρικής –το λιγότερο– τερατώδους φυλής, και του Ξέρξη ως ανδρόγυνου. Η ταινία απαγορεύτηκε επίσης στην Τυνησία και τη Βιρμανία. Για παρόμοιο λόγο τη μοίρα του ακολούθησε και το Borat, σε χώρες όπως η Βιρμανία, η Κίνα (εδώ για απεικόνιση αιμομιξίας), η Αίγυπτος, το Ιράν, η Μαλαισία, το Μαρόκο, η Ρωσία, η Σιγκαπούρη –όπου κόπηκε η σκηνή του καυγά στο ξενοδοχείο, λόγω «υπερβολικής γύμνιας»–, η Ταϊλάνδη, το Τρινιδάδ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Υεμένη. Η Αίγυπτος, πάλι, λογόκρινε το Matrix, με την επίσημη δικαιολογία του αντιθρησκευτικού περιεχομένου –αν και οι φήμες που κυκλοφόρησαν αργότερα μιλούσαν για το όνομα της πόλης Zion, που ενόχλησε τις αρχές.

Αν μιλάμε για λογοκρισία για θρησκευτικούς λόγους, εννοείται πως το Life of Brian των Monty Pythons κρατά τα σκήπτρα της απαγόρευσης σε παγκόσμιο επίπεδο. Ανάμεσα στις χώρες που απαγόρευσαν την προβολή του φιγουράρουν η Ιρλανδία, η Μαλαισία, η Νέα Ζηλανδία, η Νορβηγία, το Ομάν, η Σιγκαπούρη, η Νότια Αφρική, η ΗΠΑ και, φυσικά, το Βατικανό. Φανταζόμαστε μαντεύετε πως οι αιτιολογίες ποικίλλουν από το ασεβές χιούμορ μέχρι την αντιχριστιανική προπαγάνδα.


Για αυτόν τον τελευταίο λόγο λογοκρίθηκε και ο Κώδικας Ντα Βίντσι, ο συγγραφέας του οποίου –φυσικά– αφορίστηκε από το Βατικανό. Η ταινία δεν προβλήθηκε ποτέ σε Ουκρανία, Νησιά του Σολομώντα (όπου ο Πρωθυπουργός Manasseh Sogavare απεφάνθη ότι η ταινία υπονομεύει τις ρίζες του χριστιανισμού στη χώρα), Σαμόα, Μαρόκο, Ιράκ, Ιράν, Βιρμανία και αλλού.


Το παγκόσμιο ρεκόρ απαγορεύσεων, μοντάζ, «κοψίματος» σκηνών και διαμαρτυριών κατέχει μέχρι σήμερα το Σαλό του Pazzolini, ο οποίος δολοφονήθηκε λίγο μετά την ολοκλήρωση των γυρισμάτων του. Η απεικόνιση βίας, σαδισμού, σεξουαλικών και ψυχολογικών βασανιστηρίων που χρησιμοποιήθηκε για να πραγματευτεί θέματα όπως η κατάχρηση εξουσίας, ο φασισμός, η διαστροφή, ο σαδισμός και η πολιτική διαφθορά, χρησιμοποιήθηκε και ως αιτιολογία για την απαγόρευση και τη λογοκρισία την οποία εφάρμοσαν πολλές χώρες. Η αρχική, uncut βερσιόν της ταινίας –η οποία δεν προβλήθηκε σχεδόν πουθενά στην εποχή της– είναι πλέον διαθέσιμη σε DVD σε κάποιες χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.


Η Λίστα του Σίντλερ λογοκρίθηκε και απαγορεύθηκε σε όλα τα κράτη της Μέσης Ανατολής –με την εξαίρεση, φυσικά, του Ισραήλ– ενώ ο Τελευταίος Πειρασμός του Χριστού ενόχλησε τις χριστιανικές κοινότητες σε Σιγκαπούρη, πολιτείες των ΗΠΑ και Βιρμανία.