Linha de Passe: Όνειρα και αδιέξοδα στις φαβέλες του Σάο Παόλο

του Λουκά Τσουκνίδα 

Στο σινεμά τα τελευταία χρόνια, έχουμε δει πάμπολλες εικόνες απ' τις φτωχογειτονιές της Βραζιλίας, τις «εξωτικές» φαβέλες. Εικόνες βίας κι εξαθλίωσης σε αντιπαραβολή με εικόνες οργιαστικού γλεντιού, μουσικής και χορού, που δεν αφήνουν χώρο για τις όψεις της ήπιας καθημερινότητας η οποία μπορεί να μη συνθλίβει όσους τη ζουν —αλλά κι όσους την παρατηρούμε με ευαισθησία απ' την πολυθρόνα μας— μα τους φθείρει και τους αφαιρεί κάθε διάθεση για την όλο και δυσκολότερη υπέρβαση. Το «Linha de Passe» του Βάλτερ Σάλες και της Ντανιέλα Τόμας, είναι μια ταινία που ασχολείται με μία απ' αυτές τις όψεις, χωρίς πομπώδεις εικονογραφήσεις ή μυθοποιήσεις της βραζιλιάνικης αστικής πραγματικότητας.

Η Κλέουζα είναι μια μόνη μητέρα τεσσάρων παιδιών κι έγκυος στο πέμπτο που θα μεγαλώσει κι εκείνο χωρίς πατέρα. Η ίδια δουλεύει ως οικιακή βοηθός στο σπίτι μιας γιατρού, ενώ οι δυο μεγαλύτεροι γιοι σε μια υπηρεσία κούριερ και σ' ένα βενζινάδικο αντίστοιχα. Ο Ντένις έχει κι αυτός ένα παιδί που μεγαλώνει μακριά του και τα λίγα λεφτά που βγάζει πηγαίνουν στη μητέρα, ενώ ο Ντίνιο προσπαθεί ν' ανταπεξέλθει αφιερώνοντας τον ελεύθερο χρόνο και την πίστη του σε μια μικρή ευαγγελική εκκλησία. Ο Ντάριο είναι ταλαντούχος ποδοσφαιριστής, όμως στα 18, έχει ξεπεράσει την ηλικία που μπορεί κάποιος άγνωστος παίκτης να βρει χώρο στη βιομηχανία ονείρων του βραζιλιάνικου ποδοσφαίρου —χωρίς χρήματα για λάδωμα τουλάχιστον. Κι ο Ρεζινάλντο, που ξεχωρίζει γιατί είναι μαύρος, γυρνάει στην πόλη με τα αστικά λεωφορεία πεπεισμένος ότι ο πατέρας του είναι κάποιος οδηγός. Είναι όλοι ικανοί μα οι ευκαιρίες γι' αυτούς είναι σχεδόν ανύπαρκτες κι ίσως τελικά να πρέπει να τις δημιουργήσουν μόνοι τους, ο καθένας με τον τρόπο του...

Εμείς, ως θεατές, παρακολουθούμε εναλλάξ τις εξελίξεις στη ζωή του καθενός ξεχωριστά, μιας κι έχουν πάρει τόσο διαφορετικούς δρόμους, έξω απ' τα στενά όρια της οικογένειας. Στην πραγματικότητα θα μπορούσαν να είναι πέντε διαφορετικοί άνθρωποι, δεν μοιάζουν καν στα χαρακτηριστικά τους ενώ η μάνα σκέφτεται περισσότερο το αδερφάκι που έρχεται παρά εκείνους που πια μεγάλωσαν. Στο ενδιάμεσο βρίσκεται ο πιο ενδιαφέρον χαρακτήρας, ο μικρός Ρεζινάλντο, γόνος μαύρου πατέρα, διαφορετικού απ' των υπολοίπων. Είναι ο μικρότερος, αλλά μοιάζει πολύ πιο σίγουρος για τον εαυτό του απ' ότι οι υπόλοιποι. Ίσως είναι άγνοια κινδύνου, ίσως μια αίσθηση ότι δε μπορεί να κάνει τα ίδια λάθη μ' εκείνους, ότι ο δικός του πατέρας δεν του κληροδότησε την αποτυχία. Είναι φανερά πανέξυπνος, ικανός στο ποδόσφαιρο όσο ο Ντάριο, ευέλικτος στο χορό και στο μπλα-μπλα όσο ο Ντένις και αφοσιωμένος σε μια μεταφυσική αναζήτηση όσο κι ο Ντίνιο. Η αναζήτηση έχει να κάνει με τον πατέρα του, στην πορεία όμως μετουσιώνεται σε επιθυμία να γίνει οδηγός λεωφορείου, γυρνά την πόλη σαν επιβάτης και παρατηρεί τους οδηγούς για να μάθει ώστε νά 'ναι έτοιμος την ώρα της φυγής.
 
[Δείτε το Trailer της ταινίας]:


Η προοπτική της φυγής είναι το σημείο που συνδέει τις ιστορίες των τεσσάρων παιδιών κι η έλλειψη αυτής της προοπτικής αυτό που κάνει τη μητέρα την πιο τραγική φιγούρα απ' όλους. Παρ' ότι οι χαρακτήρες είναι πολλοί και αλληλεπιδρούν ελάχιστα, ο Σάλες κι η Τόμας καταφέρνουν με τα διάφορα μικρά περιστατικά στα οποία τους τοποθετούν, να μας τους παρουσιάσουν σε ικανοποιητικό βαθμό, ώστε να σχηματίσουμε μια πρώτη εικόνα και να τους ξεχωρίσουμε μέσα στην όλη κατάσταση. Είναι άλλωστε βασισμένοι σε αληθινές ιστορίες αληθινών ανθρώπων απ' τις φτωχογειτονιές κι όπως οι ζωές εκείνων, έτσι και των ηρώων της ταινίας δεν καταλήγουν σε κάτι συγκεκριμένο. Η αφήγησή τους όμως τελειώνει με μια στιγμή αποκάλυψης, χαράς, υπέρβασης ή και αδρεναλίνης την ώρα που για τη μητέρα όλα ξεκινούν απ' την αρχή με τη γέννα του πέμπτου παιδιού της.

Η φωτογραφία της ταινίας αφέθηκε στα χέρια ενός πρωτοεμφανιζόμενου τεχνικού, όπως και οι περισσότερες τεχνικές εργασίες. Οι συμπληρωματικοί ρόλοι ερμηνεύθηκαν από ανθρώπους της γειτονιάς και τα γυρίσματα έγιναν σε πραγματικά, αλλά όχι γραφικά, σημεία της αθέατης πόλης του Σάο Πάολο. Το «Linha de Passe» (σημαίνει στα βραζιλιάνικα το παιχνίδι που παίζουν δύο ή περισσότερα παιδιά προσπαθώντας να μην πέσει η μπάλα κάτω) είναι τελικά μια ειλικρινής προσπάθεια να εικονογραφηθεί με λιγότερες υπερβολές το αδιέξοδο μιας μεγάλης μερίδας του βραζιλιάνικου πληθυσμού κι εν τέλει, ένα πολύ καλοπαιγμένο αστικό δράμα.

Βγαίνουν ακόμη:
- Το μία-από-τα-ίδια κινέζικο πολεμικό έπος του Τζον Γου «Red Cliff», το «The Fast and the Furius 4» με Πολ Γουόκερ ΚΑΙ (!) Βιν Ντίζελ, το αργεντίνικο δράμα «Leonera» του Πάμπλο Τραπέρο, η ταινία κινουμένων σχεδίων «Monsters vs. Aliens», οι ελληνικές παραγωγές «Μικρό Έγκλημα» του Χρίστου Γεωργίου και «Unitas» του Κωστή Μπασογιάννη και σε επανέκδοση το «Ζ» του Κώστα Γαβρά.