10 ταινίες που "χάθηκαν" στην μετάφραση

του Νικόλα Γεωργιακώδη

Πότε ήταν η τελευταία φορά που είδατε ταινία βασισμένη σε βιβλίο και σας άρεσε περισσότερο από το πρωτότυπο; Μην σπάτε το κεφάλι σας προσπαθώντας να θυμηθείτε. Στην πραγματικότητα ελάχιστες είναι οι μεταφορές εκείνες που κατάφεραν να κρατήσουν το ενδιαφέρον των θεατών που είχαν διαβάσει το βιβλίο και πραγματικά άρεσαν (Ο Νονός, Η Σιωπή των Αμνών, Jaws, Sawshank Redemption κτλ.) Ο μικρός αυτός αριθμός οφείλεται κυρίως στο ότι η σύγκριση βιβλίου-ταινίας είναι αδόκιμη. Πως μπορεί άλλωστε  ένας σκηνοθέτης να αποτυπώσει σε μία ταινία 90λεπτών, την ατμόσφαιρα και τους χαρακτήρες ενός βιβλίου; Ενώ με το βιβλίο ο αναγνώστης δημιουργεί με τον δικό του τρόπο τον κόσμο του συγγραφέα στο μυαλό του, η ταινία καθορίζει αυτόν τον κόσμο με εικόνες, "διαλύοντας" ουσιαστικά την φαντασία του θεατή. Είναι λοιπόν η μεταφορά στην μεγάλη οθόνη ενός βιβλίου καταδικασμένη εξ'αρχής;

Η απάντηση είναι αρνητική και εξαρτάται πάντα από την οπτική γωνία του σκηνοθέτη. Έχουν γυριστεί πραγματικά καλές -έως και αριστουργηματικές- ταινίες βασισμένες σε βιβλία, απλώς και μόνο επειδή οι δημιουργοί εξέφρασαν με τον δικό τους τρόπο την ιστορία, εμπλουτίζοντας ουσιαστικά το περιεχόμενο του βιβλίου με μία νέα οπτική. Όσοι δεν είχαν διαβάσει το βιβλίο ευχαριστήθηκαν γιατί είδαν μια καλή ταινία και έτρεξαν να το αγοράσουν, ενώ όσοι το είχαν διαβάσει έμειναν ικανοποιημένοι που το περιεχόμενό του δεν "κακοποιήθηκε", ή τουλάχιστον υπέστη μία "καλλιτεχνική" αλλαγή. Τί γίνεται όμως όταν ο δημιουργός αποτυγχάνει εντελώς να μας μεταφέρει έστω και ένα δείγμα από την ατμόσφαιρα του βιβλίου; Τότε τόσο αυτοί που το διάβασαν, όσο και αυτοί που δεν το διάβασαν μένουν δυσαρρεστημένοι και η ταινία αποτυγχάνει πλήρως.

Παραδείγματα τέτοιων ταινιών υπάρχουν πολλά. Ξεχωρίσαμε 10 ταινίες που απογοήτευσαν κοινό, αναγνώστες και κριτικούς.

1.Bicentennial Man (1999)
Η νουβέλα του πατέρα της επιστημονικής φαντασίας Ισαάκ Ασίμοφ, που αργότερα έγινε μυθιστόρημα, εξέταζε την σημασία του να είσαι άνθρωπος, διηγούμενη την ιστορία ενός ρομπότ που αρχίζει και αναπτύσσει ανθρώπινα συναισθήματα. Όλα καλά μέχρι εδώ, έως ότου ο Κρις Κολόμπους στον ρόλο του σκηνοθέτη αποφάσισε να μεταφέρει το διάσημο μυθιστόρημα στον κινηματογράφο με... απρόβλεπτες συνέπειες και τον Ρόμπιν Γουίλλιαμς στον ρόλο του ρομπότ να περιφέρεται με ένα αμήχανο χαμόγελο σε όλη την ταινία. Ιδανική για όλη την οικογένεια; Ναι. Αντάξια του βιβλίου; Ούτε κατά διάνοια. Ολόκληρη η φιλοσοφία για την σχέση ανθρώπου-μηχανής πάει περίπατο στον βωμό της εύκολης συγκίνησης και του μελοδράματος. Ποιός θα το περίμενε ότι μερικά χρόνια αργότερα θα έβγαινε και  το I, Robot με τον Γουίλ Σμίθ, για να "ισοπεδώσει" ακόμη μια φορά στην μεγάλη οθόνη το έργο του μεγάλου Ρώσσου συγγραφέα.



2.The Da Vinci Code (2006)
Το συναρπαστικό best seller του Dan Brown που προκάλεσε πλήθος συζητήσεων και αντιδράσεων, δυστύχησε στα χέρια του οσκαρούχου Ρον Χάουαρντ. Η ταινία έμοιαζε "φτωχή" σε σχέση με το βιβλίο, ενώ ακόμα φτωχότερες ήταν οι επιλογές των πρωταγωνιστών. Η χημεία ανάμεσα στον Τομ Χάνκς και την Οντρέϋ Τουτού ήταν από μηδαμινή έως ανύπαρκτη, ενώ ο Paul Bettany στον ρόλο του Σύλλα, ίσως να ήταν ο μόνος που σώθηκε από την όλη υπόθεση.



3.The Scarlet Letter (1995)
Όταν η "ελεύθερη" μεταφορά του εντυπωσιακού μυθιστορήματος του Nathaniel Hawthorne βγήκε στις αίθουσες, κανείς δεν φανταζόταν ότι θα ήταν τόσο φτωχή. Η επιλογή της Ντέμι Μουρ (Στριπτίζ) στον ρόλο μιας γυναίκας που ερωτεύεται έναν πάστορα και αποκτά μαζί του παιδί, ήταν κάτι παραπάνω από λανθασμένη και οι ερωτικές σκηνές στην ταινία έμοιαζαν εντελώς εκτός τόπου και χρόνου. Για να μην αναφέρουμε το αυθαίρετο happy end, το οποίο δεν έχει καμία απολύτως σχέση με το αντίστοιχο τέλος του βιβλίου και το οποίο όπως ήταν φυσικό εξόργισε μια μεγάλη μερίδα των αναγνωστών.



4.The Human Stain (2003)
Καταξιωμένος καθηγητής Πανεπιστημίου, κρίνεται ένοχος φυλετικού υπαινιγμού σχετικά με δύο μαύρους μαθητές του και αποσύρεται με αξιοπρέπεια από τη ζωή, για να ξανανιώσει μέσω της φιλίας του με έναν συγγραφέα σε αδιέξοδο έμπνευσης και του δεσμού του με μια πολύ νεότερη, χωρισμένη γυναίκα, που δέχεται ακόμη απειλητικές παρενοχλήσεις από τον πρώην. Το φλογερό μυθιστόρημα του Philip Roth για τους παραλογισμούς του ακαδημαϊσμού  και την κρίση ταυτότητας, δεν έτυχε της ανάλογης υποδοχής από το κοινό, το οποίο ανταποκρίθηκε "ψυχρά" σε αυτήν την άχρωμη μεταφορά ενός ομολογουμένως "δύσκολου" κινηματογραφικά βιβλίου. Σημαντικό ρόλο σε αυτό έπαιξε και το τραγικό κάστινγκ. Σκεφτείτε τον Άντονυ Χόπκινγκς ως γόνο οικογένειας μαύρων από το Νιου Τζέρζι και την Νικόλ Κίντμαν στον ρόλο τις φτωχής επιστάτριας. Σουρεάλ.



5. Τροία (2004)
Μεγάλοι αστέρες του Χόλυγουντ, πλούσια παραγωγή, πομπώδης σκηνοθεσία. Τι διαφορετικό θα μπορούσε να περιμένει κανείς από αυτήν την μπλοκμπαστερίστικη μεταφορά του ομηρικού έπους; Η ταινία ήταν περισσότερο ένας ύμνος στο καλογυμνασμένο σώμα του Μπραντ Πιτ, παρά μια μεταφορά της Ιλιάδας στην μεγάλη οθόνη. Αξιοσημείωτο το γεγονός ότι το υπόλοιπο κάστ (Ορλάντο Μπλούμ, Diane Kruger) δεν φαίνεται να γερνάει καθόλου παρά τα ...10 χρόνια που υποτίθεται ότι διαδραματίζεται η δράση του έργου.



6. The Hours (2002)
Το μυθιστόρημα του Μάικλ Κάνινγχαμ "πλέκει" μοναδικά τις ιστορίες από τις ζωές τριών γυναικών. Η λεπτότητα και η μοναδική μέθοδος γραφής ενισχύει ακόμα περισσότερο το μυθιστόρημα, δημιουργώντας στον αναγνώστη έντονα συναισθήματα. Η υπερεκτιμημένη μεταφορά του Στήβεν Ντάλντρι δεν θυμίζει σε τίποτα την λεπτότητα του πρωτότυπου. Χρησιμοποιεί εικόνες που αγγίζουν την υπερβολή και οι ερμηνείες δεν ικανοποιούν. Απορίας άξιο, ότι η μοναδική σκηνή της ταινίας που πραγματικά συγκινεί ( ο μονόλογος του Τζον Ράιλυ για τον μεταπολεμικό Παράδεισο στην Αμερική) δεν υπάρχει καν στο βιβλίο. Ίσως θα έπρεπε να ξεκινήσουν με αυτό και να απορρίψουν όλα τα υπόλοιπα...



7. Stephen King's The Shining (1997)
Η συγκεκριμένη λίστα θα μπορούσε να γεμίσει με αποτυχημένες μεταφορές βιβλίων του Στήβεν Κίνγκ. Όσο τρομακτικά υποβλητικά και μαγευτικά είναι τα βιβλία του, τόσο αδιάφορες και στα όρια του τραγικού είναι οι μεταφορές τους στον κινηματογράφο. Φυσικά υπάρχουν και εξαιρέσεις (Misery, Shinning (Kubrick), Langoliers). Στις εξαιρέσεις δεν περιλαμβάνεται δυστυχώς αυτή η μεταφορά της Λάμψης, στην οποία μάλιστα ο ίδιος ο Κινγκ είχε επιμεληθεί το σενάριο, θέλοντας να κάνει μια ταινία εντελώς διαφορετική και πιστότερη στο βιβλίο από αυτή που είχε γυρίσει ο Κιούμπρικ μερικές δεκαετίες πριν. Η καινούργια έκδοση ήταν φυσικά πολύ κατώτερη των προσδοκιών. Οι πρωταγωνιστές Steven Weber και Courtland Mead, (απίστευτα εκνευριστικό πιτσιρίκι) δεν στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων και η σχεδόν τετράωρη (!) μεταφορά του μυθιστορήματος δεν κατάφερε σε καμία περίπτωση να σταθεί αντάξια του βιβλίου. Ας μας επιτραπεί λοιπόν, να αγαπάμε ακόμα την εκδοχή του Κιούμπρικ, έστω και αν δεν ήταν πλήρως πιστή. Ποιός νοιάζεται;



8. The Golden Compass (2007)
Αρκούδες που μιλάνε, πυξίδες που λένε την αλήθεια και επαναστατικά μηνύματα κατά της άρχουσας τάξης και της θρησκείας φαίνονται άκρως ενδιαφέροντα στην ανάγνωση, αλλά και άκρως απαιτητικά στον κινηματογράφο. Δικαιολογημένα λοιπόν, οι λάτρεις του παραμυθένιου μυθιστορήματος του Philip Pullman απογοητεύτηκαν από την κινηματογραφική του μεταφορά δια χειρός Chris Weitz. Όλα τα μηνύματα του βιβλίου μετατράπηκαν σε μία εύπεπτη pop corn movie, που βλέπεται ευχάριστα σαν παραμυθάκι για παιδιά, αλλά απέχει πολύ από αυτό που είχε στο μυαλό του ο συγγραφέας. That's Holywood.




9. Mary Reilly (1996)
Πάρτε ένα κλασσικό μυθιστόρημα του φανταστικού (The Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde του Ρ.Λ. Στήβενσον), διασκευάστε το από την οπτική της καμαριέρας του Δρ. Τζέκυλ (Mary Reilly της Valerie Martin) και τέλος μεταφέρετέ το στην μεγάλη οθόνη με πρωταγωνιστές την Τζούλια Ρόμπερτς και τον Τζον Μάλκοβιτς. Ακούγεται ενδιαφέρον; Πιθανότατα και να ήταν, αν δεν είχαμε να κάνουμε με μία από τις πιο κουραστικές μεταφορές βιβλίου στην μεγάλη οθόνη. Δύο -κατά τα άλλα- πολύ καλοί ηθοποιοί, δίνουν ίσως την πιο κακή ερμηνεία της καριέρας τους, σε ένα ατμοσφαιρικό μεν, άνευρο δε "πάντρεμα" ταινίας τρόμου δεκαετίας '80 και love story. Η ταινία είχε μέτρια υποδοχή από το κοινό, ενώ παράλληλα ήταν υποψήφια για Χρυσό Βατόμουρο χειρότερης ερμηνείας (Ρόμπερτς) και σκηνοθεσίας ( Στήβεν Φρίαρς).



10. Dr. Seuss' How The Grinch Stole Christmas (2000)
Η κατάρα που θέλει τα όμορφα παιδικά παραμύθια να γίνονται κακές ταινίες φαίνεται να μην έχει σταματημό. Αυτήν την φορά την "πλήρωσε" το παιδικό μυθιστόρημα του Theodor "Dr. Seuss" Geisel. Τα πάντα στην ταινία κινούνται στα όρια της γκροτέσκ υπερβολής: Από την ερμηνεία του Τζιμ Κάρεϋ, μέχρι τα περίεργα σκηνικά και κουστούμια, που σε τίποτα δεν θυμίζουν παραμύθι για παιδιά. Το πνεύμα των Χριστουγέννων ταυτίζεται με τον καταναλωτισμό των κατοίκων της Whoville και όλη η ταινία θυμίζει περισσότερο έναν πολύχρωμο εφιάλτη. Σαν να μην έφτανε αυτό, ο ηθοποιός Μάικλ Μάγιερς τρία χρόνια μετά, γύρισε το The Cat In The Hat, του ίδιου συγγραφέα, με ακόμα χειρότερα αποτελέσματα.