Elite Squad: Βία και ένταση στις φαβέλες του Ρίο

του Λουκά Τσουκνίδα

Όταν ακούμε το όνομα Ρίο ντε Τζανέιρο, το πρώτο πράγμα που έρχεται πλέον στο μυαλό μας είναι οι φαβέλες. Οι αυθαίρετοι οικισμοί που σκαρφαλώνουν στους λόφους γύρω απ' την πόλη είναι πια, απ' ότι φαίνεται, το σήμα κατατεθέν της, πιθανή αιχμή του δόρατος σε μια μελοντική καμπάνια τύπου “ζήσε το μύθο σου στο Ρίο”. Η αλήθεια, βέβαια, είναι λίγο πιο μαύρη (και όχι σκοτεινή) αφού οι κάτοικοι των αυτοσχέδιων παραπηγμάτων είναι σκλάβοι των τεράστιων οικονομικών δυσαναλογιών της βραζιλιάνικης κοινωνίας και υποτακτικοί των αυθαίρετων βασιλιάδων της παραγκούπολης, των ναρκο-εμπόρων της γειτονιάς. Οι μάχες των τελευταίων με την αστυνομία, όταν δε νταλαβερίζονται μεταξύ τους για όπλα, προστασία ή “πράμα”, αφαιρούν κι άλλο από τους ήδη χαμηλούς δείκτες ποιότητας ζωής. Πόσο μάλλον όταν κανείς απ' τους δυο δε δείχνει ιδιαίτερη ευαισθησία για τον άμαχο πληθυσμό...

Πριν από μερικούς μήνες, στο Φεστιβάλ του Βερολίνου, η Χρυσή Αρκούδα πήγε σε μια ταινία απ' τη Βραζιλία, που προκάλεσε τη μήνη ενός μέρους του κινηματογραφικού κόσμου. Το “Elite Squad” του ντοκιμαντερίστα Ζοζέ Παντίλια, είναι μια ιστορία βίας στον κόσμο της φαβέλας, ειδωμένη όμως απ' την πλευρά ενός μέλους της “BOPE”, της πιο βίαιης και δολοφονικής ειδικής αστυνομίας στον κόσμο. Βασισμένη σ' ένα βιβλίο γραμμένο από έναν ανθρωπολόγο και δυο πρώην αστυνομικούς της εν λόγω υπηρεσίας, απέσπασε πολλά στραβά βλέμματα για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει το θέμα της καταστολής στην περίπτωση του Ρίο. Αυτό και μόνο, την κάνει εξαιρετικά ενδιαφέρουσα.

[Δείτε το trailer της ταινίας]

Αφηγητής είναι ο λοχαγός Νασιμέντο, επίλεκτο μέλος της BOPE και μέλλων μπαμπάς, που έχει αποφασίσει ν' αποσυρθεί και πρέπει να βρει τον αντικαταστάτη του. Ταυτόχρονα, η απλή αστυνομία της πόλης, καλωσορίζει δυο νέα μέλη, τους ιδεαλιστές Νέτο και Ματίας που μαθαίνουν γρήγορα το πώς κάποιοι συνάδελφοί τους κάνουν μεγάλη ζωή με τόσο χαμηλούς μισθούς. Ο Νέτο είναι πεισματάρης κι ο Ματίας έξυπνος, δυο αρετές που ο Νασιμέντο θα ήθελε να τις βρει σ' έναν άνθρωπο. Ο Ματίας σπουδάζει παράλληλα στη νομική, όπου μπλέκει με μια ομάδα νεαρών πλουσιόπαιδων που κάνουν κοινωνική εργασία σε μια φαβέλα, με την άδεια φυσικά του τοπικού αρχιγκάνγκστερ. Όταν μετά από ένα βίαιο επεισόδιο η φάτσα του κάνει τον γύρο των εφημερίδων, η ευαίσθητη ισορροπία που διατηρεί καταστρέφεται κι έρχεται η ώρα για τον ιδεαλιστή νεαρό να διαλέξει στρατόπεδο και για τον λοχαγό να διαλέξει αντικαταστάτη...

Η ταινία ξεκινά με το περιστατικό που γίνεται αφορμή ν' αποκαλυφθεί ο Ματίας και ν' αποφασίσει να γίνει μέλος της BOPE. Στη συνέχεια, βλέπουμε το πώς έφτασε ως εκεί και φυσικά, το τι γίνεται μετά. Ο Παντίλια ξέρει να δημιουργεί ένταση και δίνει σε κάθε πλάνο του την προσοχή που του αναλογεί διατηρώντας το ενδιαφέρον αμείωτο σε όλη τη διάρκεια της ταινίας, ακόμα κι όταν λείπει η δράση. Η φωνή του αφηγητή, σίγουρα όχι απ' τα αγαπημένα μου εργαλεία, δε σταματά να μας υπενθυμίζει τίνος σκοπιά παρακολουθούμε στην οθόνη έστω κι αν μας υπαγορεύει συχνά τι να σκεφτούμε. Προφανώς, ο σκοπός του σκηνοθέτη είναι ν' ακούσουμε την άποψη του μπάτσου και να την κρίνουμε κι όχι να εκτεθούμε σε μια γενικότερη αντικειμενική εικόνα των πραγμάτων. Εφόσον είναι ξεκάθαρο, για μένα είναι σεβαστό.

Η αρχική κατακραυγή και μομφή απευθυνόταν προφανώς κατά της ωραιοποίησης της αστυνομικής βίας, κάτω απ' τον μανδύα του αδιεξόδου και της απουσίας άλλων επιλογών. Το να θες ν' ακούσεις όμως έναν στρατιώτη που καλείται να πολεμήσει όχι μόνο κατά του εγκλήματος αλλά και κατά της διεφθραμένης τακτικής αστυνομίας να καταδικάζει τις επιλογές του ενώπιόν σου είναι μάλλον ουτοπικό και πολύ βολικό, σε απαλάσσει θα έλεγα από έναν αντίπαλο στην ανοικτή μάχη των επιχειρημάτων. Και κάποια απ' τα επιχειρήματα του λοχαγού Νασιμέντο, αν και πρωτόλεια, μοιάζουν ισχυρά.

Όταν διεξάγεται ένας πόλεμος μεταξύ δύο κακών, δε μπορείς να επωφελείσαι κι από τα δύο. Τα πλουσιόπαιδα που αγοράζουν το αντισυμβατικό τους τσιγαράκι απ' τους μεν, απολαμβάνουν τα προνόμια των γονιών τους τα οποία περιφρουρούν οι δε. Κι αν δε φταινε οι ίδιοι για την κατάντια της χώρας και το κοινωνικό αδιέξοδο που προκαλεί τις μάχες της φαβέλας, σίγουρα φταίει ο παππούς ή ο προπάππος τους, η αριστοκρατία δηλαδή απ' την οποία θα πάρουν τη σκυτάλη μόλις τελειώσουν με την αναίμακτη επανάστασή τους. Εντωμεταξύ, όταν δημιουργείται αστυνομία για την αστυνομία, καταλαβαίνει κανείς ότι τα πράγματα έχουν ξεπεράσει κάποια όρια και τα ακραία φαινόμενα είναι αναπόφευκτα. Γι' αυτό και η εξασφάλιση όλων των επιλογών για όλους ίσως είναι η καλύτερη δικλείδα ασφαλείας. Οι δυνητικά διεφθαρμένοι ξεκινούν απ' την ίδια αφετηρία με τους δυνητικά αδιάφθορους. Άλλωστε, όπως είπε κάποιος, η μεγαλύτερη απληστία μεταμφιέζεται πολύ συχνά στη μεγαλύτερη φτώχεια.

Το “Elite Squad” είναι μια άψογη, καλοπαιγμένη ταινία δράσης με καλούς και κακούς μπάτσους, απ' αυτές που βλέπουμε εδώ και δεκαετίες χωρίς να χαλαστούμε. Το κοινωνικό της σχόλιο, αν και ενδιαφέρον λόγω της σκοπιάς του, είναι επιφανειακό, όσο και οι κατηγορίες που της προσάπτουν. Οι χαρακτήρες, ακόμα και του ίδιου του αφηγητή Νασιμέντο, είναι σχετικά στερεοτυπικοί και μάλλον εξυπηρετούν την εξέλιξη των γεγονότων παρά διαμορφώνονται απ' αυτά. Ο Παντίλια όμως, δεν είναι απλά ένας ψυχαγωγικός σκηνοθέτης που έπεσε απ' τον ουρανό και καταφέρνει, έστω και δια του αντίστροφου σοκ, να προκαλέσει τη δημόσια συζήτηση. Κάτι είναι κι αυτό.

Βγαίνουν ακόμα:
* Η σπουδαιότερη στιγμή στην καριέρα του Άνταμ Σάντλερ, “You Don't Mess with the Zohan”. Γνήσια χοντροκομμένη κωμωδία, μια ασεβής καφρίλα με ισραηλινούς και παλαιστίνιους. Είναι αστείο, τώρα αυτό; Ναι.
* Η τελευταία ταινία του Ντενί Αρκάν “The Age of Ignorance”, το πολύ ενδιαφέρον σουηδικό δράμα “When Darkness Falls”, η νέα ταινία με σαμουράι του Γιότζι Γιαμάντα “Love and Honor”, το ιδιόρρυθμο βελγικό δράμα για τον αυτισμό “Ben X”, η γλυκανάλατη κομεντί “The Accidental Husband”, η εκλογική κωμωδία με τον Κέβιν Κόστνερ “Swing Vote”, η κωμωδία κινουμένων σχεδίων “Kung-Fu Panda” και η επανέκδοση της ταινίας του Σερζ Γκενσμούργκ “Je t`aime moi non plus”.

Όλες οι Ταινίες